کمبود شیر مادر و دلایل مهم آن
- کمبود شیر مادر از علل اصلی نگرانی والدین نوزاد تازه متولد شده است. نوزادی که مدت کوتاهی پس از شیر خوردن ناراحتی نشان میدهد، والدین نگران می‌شوند که نکند کمبود شیر مادر علت بی‌قراری کودک باشد. اگرچه در بیشتر موارد وزن‌گیری صحیح نشانه عدم کمبود شیر مادر است؛ اما نگرانی والدین از کمبود شیر مادر باعث شده است که در مقاله‌ای جدا به بررسی علل کمبود شیر مادر بپردازیم. برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی نشانه‌های کمبود شیر مادر، تاثیر کمبود شیر در نوزادان و همچنین درمان‌های خانگی و دارویی آن به این مقاله مراجعه کنید.
علت کمبود شیر مادر
اگرچه بیشتر مادران درباره عدم تولید شیر کافی و کمبود شیر مادر نگران هستند، این نگرانی نابجا بوده و بیشتر مادران حتی حدود 30% شیر بیشتری نسبت به نیاز فرزندانشان دارند اما بااین‌وجود شیر مادر گاهی کافی نیست. توجه داشته باشید که شیرخشک را بهتر است حتما با مشورت پزشک شروع کنید؛ چراکه تا زمانی که وزن‌گیری و میزان دفع کودک مناسب است؛ استفاده از شیر خشک سیکل تولید شیر ناکافی را بدتر میکند.
* در مورد تاثیر و مضرات قرص پریناتال برای چاقی در شیردهی چه میدانید
از جمله دلایل کاهش شیر مادر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات غدد تولید‌کننده‌ی شیر در سینه مادر
سینه برخی زنان به طور طبیعی و به دلایل مختلف رشد نمی‌کند. در نتیجه غدد و مجاری شیر‌ساز کافی برای تولید شیر مورد نیاز نوزاد را ندارد. غدد و مجاری تولید‌کننده‌ی شیر در هر بارداری مجداً رشد میکند و خود شیردهی نیز باعث رشد مجاری و بافت‌های بیشتر می‌شود، بنابراین در نوزاد دوم و سوم میزان شیر سینه مادر افزایش می‌یابد. اقداماتی مانند پمپ‌کردن یا دوشیدن شیر مادر ( با استفاده از پمپ‌های شیردهی)، شیردهی نوزاد با فواصل منظم و استفاده از داروهای شیرافزا به تحریک بیشتر سینه به تولید شیر کمک کند؛ اما درصورتی که پزشک متخصص کودک تشخیص دهد که شیر کافی نیست، ممکن است در کنار ادامه تغذیه با شیر مادر شیرخشک مناسب برای نوزاد تجویز کند. این تلاش برای ادامه شیردهی حتی با شیر اندک بسیار ارزشمند است؛ حتی مقدار کمی از شیر شما به تکامل سیستم ایمنی کودک، رشد مغز و رفع نیازهای غذایی او کمک میکند.
*در مورد فواید شیر مادر برای نوزاد در این مقاله بیشتر بخوانید
سایر مشکلات سینه مادر
اختلالات ساختاری و برخی مشکلات سینه مادر ممکن است از علل کمبود شیر مادر شود. از این رو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شقاق سینه در شیردهی(زخم نوک سینه)
- نوک سینه فرورفته که به صورت مادرزادی در بعضی زنان وجود دارد. البته نوک سینه فرورفته در صورت همراهی با علائمی مانند پوست‌پوست شدن نوک سینه، وجود توده در لمس سینه یا غیرقرینگی دو سینه با هم می‌تواند به دلیل وجود توده‌های سرطانی باشد. پس در صورت ابتلا به سینه دارای نوک فرورفته به پزشک مراجعه کنید.
- از علل کمبود شیر مادر پس از زایمان، پرشدن بیش از حد سینه‌ها از شیر است که باعث احساس سنگینی و درد در مادر می‌شود. این اتفاق خصوصاً از باعث کمبود شیر مادر در روز‌های اول می‌شود؛ به این صورت که مادر و نوزاد هنوز به هم عادت نکرده‌اند و همچنین ممکن است مادر به تکنیکهای صحیح شیردهی آشنا نباشد، در نتیجه شیر مادر در سینه مانده، سفت و دردناک می‌شود و نتیجه اینکه مادر از شیردهی امتناع میکند.
- بسته‌شدن مجاری شیری در سینه مادر: اگر پرشدن سینه از شیر ادامه یابد، این پدیده می‌تواند منجر به انسداد مجاری شیری سینه مادر شود که التهاب بافت سینه را در پی دارد.
- ماستیت: به التهاب بافت سینه گفته می‌شود که می‌تواند در پی بسته‌شدن مجاری شیری رخ دهد.
- آبسه: اگر ماستیت درمان نشود به آبسه و تشکیل عفونت تبدیل می‌شود.
سابقه جراحی سینه
میزان تاثیر جراحی بر روی شیردهی تأثیر می‌گذارد، بسته به نحوه انجام جراحی، فاصله زمانی بین جراحی و تولد نوزاد و میزان عوارض جراحی بستگی داشته و تاثیر آن بر میزان کمبود شیر مادر متفاوت است.
اختلالات هورمونی و سایمر بیماری‌های زمینه‌ای
سندرم تخمدان پلی کیستیک، دیابت، پرکاری یا کم‌کاری تیروئید، فشار خون بالا یا سایر اختلالاتی که در هورمون-های زنانه وجود دارد از بیماری‌های زمینه‌ای هستند که باعث اختلال در تولید شیر و کمبود شیر مادر می‌شوند.
شیردهی ناکافی
علت شیر نخوردن نوزاد از سینه مادر به دلیلی مثل درست نگرفتن سینه و عدم رعایت اصول و روش صحیح شیر دادن به نوزاد، شایع‌ترین علت کمبود شیر مادر است؛ چراکه میزان شیر خوردن نوزاد است که مقدار تولید شیر در بدن مادر را تعیین میکند.
به تاخیر افتادن شروع شیردهی نوزاد
دلایلی می‌توانند منجر به تاخیر در شروع شیردهی نوزاد شوند. مانند تولد زودرس نوزاد و بستری در NICU، بستری طولانی‌مدت مادر در بیمارستان بعد از تولد نوزاد، ابتلای نوزاد به زردی و سایر بیماری‌هایی که موجب بی‌حالی او شوند.
گذراندن زمانی کوتاه با نوزاد
تماس مادر با کودک در تحریک تولید شیر در بدن مادر بسیار موثر است. بعضی مادران فقط شیر خود را جدا تهیه کرده و هر زمان که نوزاد به آن نیاز داشت، توسط خودشان یا پرستار به کودک داده می‌شود. اگرچه ممکن است با این روش شیر کافی به بدن نوزاد برسانند اما پس از مدتی میزان شیر در مادر کاهش می‌یابد، چون میزان شیر تولید شده در بدن مادر به میزان تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بسیار وابسته است.
در هر بار شیردهی، نوزاد به میزان کافی شیر نمی‌خورد
سوال برخی از مادران این است که از کجا بفهمیم که مقدار شیر مادر برای تغذیه نوزاد کافی است؟ لازم است بدانید در هر بار شیردهی نوزاد باید چیزی حدود 10 دقیقه سینه مادر را بمکد. اگر این زمان کمتر از 5 دقیقه باشد، نه نوزاد شیر کافی دریافت میکند و نه سینه مادر کاملا تخلیه می‌شود. دقت به این نکته نیز ضروری است که تخلیه کافی سینه مادر برای تحریک مجدد تولید شیر لازم است. گاهی علت اینکه نوزاد سینه مادر را زودتر از حد کافی رها می-کند، تکنیکهای نادرست شیردهی است به‌صورتی که کودک نمی‌تواند سینه را در دهان نگه‌دارد و به عبارتی نمی-تواند سینه را بگیرد. از سایر عللی که کودک سینه را رها میکند شکل نامناسب سینه مادر همانند نوک سینه فرورفته است.
تاثیر داروهای مصرفی مادر در دوران بارداری و بعد از زایمان
مصرف دارو‌هایی مانند آنتی‌هستامین‌ها (همانند دفین هیدرامین و سیتریزین)، داروهای ضد‌بارداری حاوی استروژن، داروهای ضداحتقان و سایر داروهای حاوی سودوافدرین، آرپیپرازول، اپی‌نفرین، بروموکریپتین و... می‌تواند باعث کاهش تولید شیرمادر شود. به همین دلیل لازم است بدانید داروهای مجاز و غیرمجاز در دوران شیردهی کدامند.
شیرنخوردن کودک در زمان خواب
اگرچه خواب شبانه کودک آرامشی را برای او و خانواده فراهم میکند؛ اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که به تدریج باعث کاهش میزان تولید شیر می‌شود. همچنین تولید پرولاکتین که هورمون محرک ترشح شیر در سینه است؛ با تغذیه شبانه افزایش می‌یابد. با ایجاد یک برنامه زمان‌بندی مناسب، شیردهی شبانه را حفظ کرده و در این باره با پزشک‌تان مشورت کنید.
تغذیه مادر
مادران گاهی آنقدر مشغول نوزاد تازه متولد‌شده خود می‌شوند که خودشان را فراموش می‌کنند. تغذیه مادر اگر درست و کافی نباشد، شیر مادر کاهش می‌یابد. بر اساس مطالعات، یک مادر شیر‌ده باید روزانه 500 کالری بیشتر از یک فرد معمولی در همان قد و وزن دریافت کند. مصرف آب و مایعات کافی، غلاتی مانند جو دوسر، نخود، سبزیجات، سیر، رازیانه، زنجبیل و... می‌تواند تاثیر مثبت در شیر مادر داشته باشد؛ در مقابل مصرف میزان بالایی از ادویه و گیاهانی همانند نعناع (حتی به فرم آب‌نبات)، پونه کوهی، مریم‌گلی، جعفری، بادرنجبویه و... اثر منفی دارد.
بارداری مجدد حین شیردهی
به علت تغییرات هورمونی ایجاد شده در بدن مادر حین بارداری مجدد، شیر مادر کاهش می‌یابد و اگر کودک کمتر از یک سال دارد بهتر است که با مشورت پزشک، داروهای مکمل برای کودک شروع شود.
سایر موارد
- مصرف سیگار
- دریافت کافئین زیاد (نوشیدن چای و قهوه زیاد)
- استرس بالا و استراحت ناکافی مادر
- سن بالا
- کمبود ویتامین‌ها خصوصا گروهB
- چاقی مادر
- استفاده از بی‌حسی اپی‌دورال برای زایمان
- زردی نوزادی به علت ایجاد خواب‌آلودگی می‌تواند باعث کاهش شیر‌خوردن نوزاد و نهایتاً کاهش تحریک تولید شیر مادر می‌شود.
کم شدن شیر مادر بعد از شش ماهگی
بعد از ۶ ماهگی و شروع غذای جامد کودک؛ طبیعی است که میزان تمایل او به خوردن شیر رفته رفته کمتر می‌شود و از این رو همین کم شدن تقاضا منجر به کاهش تولید شیر در مادر شود. این موضوع به طور ویژه در نوزادانی که خیلی سریع و ناگهانی غذای جامد را شروع می‌کنند رخ میدهد. از این رو توصیه می‌شود که آشنا کردن کودک با غذاهای جامد به طور تدریجی و مرحله مرحله انجام شود
چگونه متوجه شویم مقدار شیر کافی است
روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید متوجه شوید نوزاد شیر کافی دریافت میکند. بعضی از این علایم در زمان شیر خوردن نوزاد مشخص است و برخی دیگر بر وزن و قد و تاثیر می‌گذارد. نشانه هایی که در حین شیر خوردن کودک نشان میدهد او شیر کافی دریافت می کند به شرح زیر است:
- گونه های کودک شما در طول مکیدن، گرد می مانند و توخالی نیستند.
- آنها در هنگام شیر خوردن آرام به نظر می رسند.
- کودک در پایان شیر خوردن خود به خود از سینه جدا می شود.
- دهان او بعد از تغذیه مرطوب به نظر می رسد.
- کودک پس از شیر خوردن راضی و خوشحال است و سینه خود را آزاد می کند.
- دستان آنها ممکن است قبل از تغذیه در مشت باشد، سپس اغلب شل و باز می شوند.
- خیس شدن پوشک در طول روز پیوسته است.
همچنین اصلی‌ترین علامتی که نشان میدهد نوزاد شیر کافی دریافت میکند قرار گرفتن او در نمودار رشد قد و وزنی است که توسط اداره بهداشت تکمیل می‌شود
علائم کم شدن شیر مادر
صرف نظر از دلیل کم بودن شیر مادر باید به دنبال علائم کم بودن شیر مادر برای نوزاد باشید. اگر نوزاد به اندازه کافی شیر دریافت نکند چه اتفاقی می افتد؟ به طور کلی کودکانی که شیر کمی میخورند ممکن است علائم زیر را نشان دهندو
- نوزادانی که شیر کافی دریافت نمی کنند، انرژی کمی خواهند داشت.
- کودک به طور منظم 4 ساعت یا بیشتر در هر زمان می خوابد.
- کودک زمان خیلی کم یا خیلی زیادی را روی مکیدن سینه می گذراند.
- نوزادی که خوب تغذیه نمی کند ممکن است مدت کوتاهی پس از شروع شیر خوردن به خواب رود یا ممکن است بیش از 30 تا 40 دقیقه در هر شیر خوردن طول بکشد.
- موقع مکیدن سینه غرغر یا ناله میکند.
- و...
تاثیر کم شدن شیر مادر در رشد نوزادان
مسلماً یکی از نشانه‌های عدم دریافت شیر کافی توسط نوزاد کاهش وزن است. اگر نوزاد برای دوره طولانی شیر کافی دریافت نکند از نمودار رشدی قد و وزن خود عقب می‌افتد.
اما تاثیر دریافت نکردن شیر کافی تنها بر وزن و فیزیک نوزاد تاثیر نمی‌گذارد بلکه باعث کند شدن رشد ذهنی نیز می‌شود.
اگر کودکتان از نمودار رشد قد و وزن خود عقب افتاده است بهتر است میزان شیر دریافتی او را بررسی کرده و در صورتی که شیر شما برای رشد او کافی نبود از شیر خشک‌های مکمل استفاده کنید.
به طور کلی توجه به رشد وزن و قد نوزاد به ویژه در سال اول اهمیت زیادی دارد زیرا کاهش سرعت رشد جسمی می‌تواند اثرات دراز مدتی برای آینده او داشته باشد.
راه‌حلی برای کمبود شیر مادر
سوال بسیاری از مادران این است که سریعترین راه برای افزایش شیر مادر چیست؟ که در این مورد می‌توانید بر روی مقاله کلیک کنید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.