انواع کم‌خونی در کودکان | علائم و راه‌های درمان آن
کم‌خونی در کودکان یک بیماری شایع است. در یک کودک مبتلا به کم‌خونی، میزان گلبولهای قرمز و یا هموگلوبین، کم‌تر از میزان طبیعی آن است. یکی از علل کم‌خونی در کودکان، کم‌خونی فقرآهن در کودکان می‌باشد. در ادامه، در پی پاسخ به سوالات شما درباره کم‌خونی کودکان، بیشتر به علائم کم‌خونی در کودکان، تشخیص و درمان کم‌خونی در کودکان می‌پردازیم.
کم‌خونی در کودکان چگونه است؟
کم‌خونی در کودکان چگونه است؟ کم‌خونی به معنای کمبود گلبولهای قرمز خون یا هموگلوبین در بدن است. یکی از مهم‌ترین سلول‌های خون، گلبول قرمز است. وظیفه گلبولهای قرمز، رساندن اکسیژن از عروق ریوی به بافت‌های بدن است. همه سلول‌های بدن کودک، برای ادامه حیات و عملکرد طبیعی نیاز به اکسیژن کافی دارند. هرگونه اختلال در دریافت و توزیع اکسیژن در بدن، باعث ایجاد مشکل در عملکرد سلول‌ها و رشد کودک می‌شود.
*آیا عفونت خون در کودکان خطرناک است
هموگلوبین چیست؟
گلبولهای قرمز از یک پروتئین خاص و رنگی به نام هموگلوبین پر می‌شوند. در واقع این پروتئین مهم، حمل اکسیژن را در بدن امکان‌پذیر می‌سازد.
علائم کم‌خونی در کودکان
علائم کم‌خونی در کودکان، معمولا علائم غیراختصاصی بوده و در بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شوند. کودکانِ مبتلا به کم‌خونی ممکن است هیچ علائمی از خود نشان ندهند. برخی از علائم کم‌خونی در کودکان عبارت‌اند از:
- رنگ پریدگی نوزاد
- احساس ضعف، کمبود انرژی و احساس خستگی دائمی کودک
- گیجی، سرگیجه و تهوع، به خصوص در زمان ایستادن
- تاکی‌کاردی (ضربان بالای قلب)
- بی‌قراری، تحریک‌پذیری و عصبانی‌بودن
- نفس‌های کوتاه، نفس‌نفس‌‌زدن و یا مشکل در تنفس کودک
- سردردهای بی‌سابقه
- تاخیر در بهبود زخم‌ها و آسیب‌ها
- زردی اسکلرای چشم، دهان و پوست. بزرگی طحال یا کبد (این علائم معمولا در کم‌خونی همولیتیک که ناشی از تخریب گلبولهای قرمز است، ایجاد می‌شود.)
- اختلال در رشد و وزن‌گیری کودک (در موارد مزمن کم‌خونی)
- بی‌نظمی در چرخه قاعدگی و سندرم‌های پیش از قائدگی آزاردهنده (در کودکان دختری که پریود می‌شوند.)
وجود تعداد محدودی از این علائم، لزوما به معنای کم‌خونی کودک نیست و برای تشخیص کم‌خونی در کودکان نیاز به بررسی‌های بیشتری است.
کم‌خونی در کودکان چه عوارضی دارد؟
عوارض کم‌خونی در کودکان بسته به سن کودک، شدت و علت کم‌خونی کودک، متفاوت بوده و میتواند پایدار شود؛ درنتیجه نیاز به پیگیری جدی دارد. برخی از عوارض کم‌خونی در کودکان عبارت‌اند از:
- مشکلات رشد و نمو پایدار
- خستگی و کمبود انرژی؛ درنتیجه عدم یادگیری بسیاری از مهارت‌ها و دانش‌های لازم
- درد و تورم مفاصل
- ضعف سیستم ایمنی و ابتلا به بیماری‌های عفونی به صورت مکرر
- نارسایی مغز استخوان
- عدم بهبود زخم و عارضه‌هایی به دنبال وجود زخم پایدار
- سرطان خون و یا حتی سرطان‌های دیگر
- مرگ در کم‌خونی‌های شدید و غیرقابل درمان
در هر صورت نگران نباشید. دلیل عمده کم‌خونی در کودکان، کم‌خونی ناشی از فقرآهن است، که معمولا با پیگیریِ به‌موقع، تغذیه مناسب و داروهای طبی، بدون ایجاد عارضه پایدار، درمان می‌شود.
روش‌های تشخیص انواع کم‌خونی کودکان
اگر علائم کم‌خونی را در فرزند خود مشاهده کردید و یا فکر می‌کنید کودک‌تان مبتلا به کم‌خونی است، حتما به پزشک و متخصص مراجعه کنید. پزشک شما درباره علائم و نشانه‌ها، داروها، رژیم غذایی، عادات و سابقه خانوادگی کودک شما سوال خواهد‌کرد. شرح‌حال کودک، عادات غذایی و وجود بیماری زمینه‌ای یا ارثی، پزشک را به تشخیص درست نزدیک‌تر می‌کند. همچنین پزشک با درخواست یک آزمایش خون، میتواند اطلاعات زیادی درباره وجود کم-خونی در کودک شما به‌دست آورد. مواردی که در آزمایشات اولیه به تشخیص کم‌خونی در کودکان کمک می‌کنند، عبارت‌اند از: میزان هموگلوبین، هماتوکریت (درصد گلبولهای قرمز به کل حجم خون)، CBC (شمارش تعداد کل سلول‌های خون) و بررسی میکروسکوپی خون از لحاظ طبیعی‌بودن ظاهری سلول‌ها. همچنین فاکتور mcv حجم گلبولهای قرمز را نشان میدهد. پایین بودن mcv در آزمایش خون میتواند یکی از نشانه های اصلی کم خونی باشد.
همه این آزمایشات را تنها با یک نمونه‌گیری ساده خون از کودک می‌توان انجام داد. اما بسته به نتایج، ممکن است در مراحل بعدی، نیاز به بررسی‌های دیگر، از جمله بررسی بیوپسی مغز استخوان باشد.
دلایل انواع کم‌خونی در کودکان
کم‌خونی فقرآهن در کودکان
کم‌خونی فقرآهن در کودکان به عنوان شایع ترین علت کم‌خونی در کودکان شناخته می‌شود. کم‌خونی فقرآهن، می-تواند دلایل متفاوتی داشته‌باشد، مثل:
- مشکلات تغذیه‌ای
- کمبود ویتامین‌های لازم برای جذب آهن (مثل ویتامین C)
- مشکلات گوارشی
- از دست‌دادن خون
- تغییرات بدنی از جمله بیماری‌ها و یا فرایند‌های فیزیولوژیکی که نیاز بدن به آهن را افزایش می‌دهند. (مثل بیماری-های عفونی و یا فرایند بلوغ)
کم‌خونی مگالوبلاستیک
ویتامین B12 و فولیک‌اسید از موارد لازم در چرخه ساخت گلبولهای قرمز هستند. کمبود این مواد موجب ساخته-شدن گلبولهای غیرطبیعی و بزرگ می‌شود.
کم‌خونی همولیتیک
در این نوع کم‌خونی گلبولهای قرمز به دلایل متفاوتی (داروهای خاص، عفونت و بیماری‌ها) تخریب می‌شوند. ذرات رنگی ناشی از تجزیه گلبول‌ها، موجب زردی سفیدی چشم، پوست و دهان می‌شوند.
کم‌خونی ارثی در کودکان: تالاسمی ماژور و کم‌خونی سلول داسی‌شکل
این دو نوع کم‌خونی ارثی باعث ایجاد گلبولهای غیرطبیعی و ناکارآمد می‌شوند. این دو بیماری معمولا در غربال-گری‌های اولیه در نوزادان تشخیص داده می‌شوند. بررسی والدین و سابقه خانوادگی به تشخیص این بیماری‌ها کمک می‌کند.
روش‌های درمان کم‌خونی در کودکان
درمان کم‌خونی در کودکان به علت و نوع کم‌خونی کودک بستگی دارد. شایع‌ترین نوع کم‌خونی؛ کم‌خونی ناشی از فقر آهن معمولا با اصلاح رژیم غذایی و تجویز مکمل قابل درمان است. در انواع شدید کم‌خونی فقر آهن در کودکان، برای بالا‌بردن هموگلوبین بیمار، به تزریق خون نیاز است. برای بیماری‌های ناشایع‌تر و اختلالات خونی کودک لازم است که به یک متخصص خون مراجعه کنید. در مجموع، بسته به نوع کم‌خونی در کودکان، درمان ممکن است از گزینه‌های زیر باشد:
- کنترل کیفیت رژیم غذایی
- مصرف قطره آهن، قرص‌های مکمل آهن یا تزریق آهن
- قطع داروهایی که موجب کم‌خونی می‌شوند.
- مصرف داروهای طبی: داروهای بیماری‌های زمینه‌ای و همچنین داروهایی که از تخریب گلبولهای قرمز در خون جلوگیری می‌کنند.
- انتقال خون: انتقال خون معمولا در موارد شدید و حاد کم‌خونی انجام می‌گیرد. مثل زمانی که کودک به علت خون-ریزی، میزان زیادی خون را از دست داده‌است.
- پیوند سلول‌های بنیادی: در کم‌خونی‌های شدید و خاص که معمولا علت آن‌ها نقص در ساخت گلبولهای قرمز و تولید گلبولهای قرمز ناکارآمد است، پیوند انجام می‌شود. از آن‌جا که مغز استخوان تولیدکننده سلو‌ل‌های‌خونی است؛ پیوندش میتواند باعث شروع تولید طبیعی گلبولهای قرمز باشد.
- برداشتن طحال: در بیماری‌های خاصی از کم‌خونی که طحال بزرگ یا مشکل‌ساز است.
- جراحی: در مواردی که کم‌خونی به علت خون‌ریزی داخلی اتفاق افتاده‌است، جراحی میتواند باعث قطع خون‌ریزی شود.
درمان کم‌خونی فقر آهن در کودکان
کم‌خونی ناشی از فقر آهن در کودکان معمولا قابل کنترل است. پزشکان معمولا برای کودکان و شیرخواران مبتلا به کم‌خونی فقر آهن، مکمل‌های آهن را تجویز می‌کنند. مصرف مکمل آهن در کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن باید تا زمانی ادامه یابد که سطح آهن خون به سطح طبیعی افزایش یابد. دوره مصرف مکمل آهن معمولا چندین ماه طول می‌کشد. در موارد نادری که کودک نمی‌تواند از قطره یا قرص‌ها مکمل استفاده کند، مکمل آهن به صورت تزریق داخل رگی، استفاده می‌شود.
طبق دستورالعمل بهداشتی کشور ما، استفاده از قطره‌ی آهن برای همه شیرخواران متولدشده با وزن طبیعی، این-چنین است که باید از پایان شش‌ماهگی و یا هم‌زمان با شروع تغذیه کمکی، تا پایان 24 ماهگی هر روز قطره‌ی آهن به همه‌ی شیرخواران داده‌شود. از راه‌های پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن و درمان آن تامین آهن مورد نیاز شیرخوار و کودک است. برای اطلاعات بیشتر به مقالات انواع قطره‌ی آهن و جایگزین قطره‌ی آهن مراجعه کنید.
پاسخ به سوالات شایع درباره کم‌خونی کودک
برای درمان کم‌خونی در کودکان با تغذیه چه کنیم؟
کم‌خونی ناشی از فقر آهن در کودکان، میتواند به علت مشکلات تغذیه‌ای باشد. تغذیه‌ای که غنی از آهن باشد، به سلامت و رشد کودک کمک می‌کند. برخی از مواد غنی از آهن عبارت‌اند از:
- گوشت گاو و گوسفند، مرغ و غذاهای دریایی
- تخم مرغ
- مغز‌ها مثل بادام‌زمینی
- حبوبات از جمله نخودفرنگی و عدس
- میوه های خشک شده مثل کشمش
- سبزیجات با برگ‌های تیره مثل اسفناج و سبزی‌خوردن
- غلات صبحانه سبوس‌دار و غنی شده با آهن
- نان‌ها و ماکارانی‌های سبوس‌دار
توجه کنید که آهن موجود در منابع حیوانی جذب آسان‌تری نسبت به آهن موجود در منابع گیاهی دارد.
نکاتی برای جذب بهتر آهن در کودکان
- خوردن مواد غذایی غنی از آهن همراه با یک منبع ویتامین C مثل لیموترش، پرتقال، کیوی یا توت‌فرنگی موجب بهبود روند جذب آهن می‌شود.
- محدود کردن میزان شیر دریافتی کودک به تقریبا 470 تا 710 میلی لیتر. مصرف زیاد شیر موجب کاهش جذب آهن می‌شود.
- از خوردن چای و قهوه هم‌زمان با مصرف غذا یا کمی بعد یا قبل از غذا خودداری کنید. مواد موجود در چای و قهوه موجب کاهش جذب آهن در بدن می‌شوند.
آیا کم‌خونی در کودکان باعث کوتاهی قد می‌شود؟
کم‌خونی در کودکان میتواند بسیار خفیف و قابل درمان یا شدید و سخت‌درمان باشد. به هرحال آنمی‌های شدید یا مزمن که درمان نشده‌اند یا درمان موثری ندارند، می‌توانند موجب اختلال در رشد و تکامل کودک شوند.
میزان هموگلوبین در کودکان چقدر باید باشد؟
میزان هموگلوبین در کودکان و شیرخواران به این صورت است:
- بدو تولد: 14 تا 20 گرم بر دسی‌لیتر
- شش ماهگی تا بلوغ: 11 تا 13 گرم بر دسی‌لیتر
آزمایش خون کودکان باید ناشتا باشد؟
برای آزمایش خون باید از 9 تا 12 ساعت قبل، از خوردن و نوشیدن خودداری کنیم و تنها مجاز به نوشیدن آب هستیم. با این حال، برخی از آزمایشات خون، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان ممکن است به دستور پزشک، بدون ناشتا‌بودن فرد صورت گیرد. پزشک مشخص می‌کند که کودک شما چه مدت زمان را باید از خوردن و آشامیدن خودداری کند. هرچند برخی تحقیقات جدید نشان می‌دهند؛ ناشتا بودن قبل از آزمایش خون در کودکان برای تشخیص کم‌خونی در کودکان، ممکن است باعث عوارضی مانند کاهش قند خون در کودک شود، اما هنوز آزمایش خون در کودکان، در وضعیت ناشتا صورت می‌گیرد.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.