درمان لکنت زبان کودک | گفتار درمانی و داروی لکنت زبان کودک

لکنت زبان یکی از شایع‌ترین اختلالات گفتار در کودکان دو تا پنج‌ساله است. می‌توان گفت علت لکنت زبان در کودکان گذر از مراحل تکامل گفتار است. زیرا لکنت زبان در بیشتر کودکان بدون روش درمانی خاصی درمان می‌شود. درحالی‌که گاهی درمان لکنت زبان کودک الزامی است و در صورت عدم درمان تا بزرگسالی ادامه‌دار می‌شود. پس والدین باید بدانند که طبیعی یا غیرطبیعی بودن لکنت از چه زمانی مشخص می‌شود.

لکنت زبان چیست؟

قبل از پرداختن به موضوع درمان لکنت زبان کودک لازم است بدانید لکنت زبان نوعی بیماری کودکان نوپا به شکل اختلال در الگوی طبیعی گفتار است که در هر سنی می‌تواند بروز کند. ولی در کودکان، بیشتر در مرحله ساخت جمله از کلمات  و بین 5-2 سالگی بروز می‌کند. مگر در مواردی مثل سانحه مغزی شدید، بروز لکنت زبان پس از 12 سالگی ناشایع است.

حدود بیست درصد کودکان به لکنت زبان دچار می‌شوند. اما لکنت زبان تنها در پنج درصد آن‌ها بیش از شش ماه ادامه می‌یابد. اگرچه لکنت می‌تواند در بازه‌های زمانی مختلف و متعددی روی دهد. طول دوره لکنت زبان از چند هفته تا دو سال متغیر است. شدت لکنت زبان هم در افراد مختلف متغیر است. شدت و ادامه‌دار بودن لکنت زبان به معنی نگران‌کننده ‌بودن و همیشگی بودن آن نیست. 

جالب است بدانید که صحبت کردن فرد مقابل یک گروه و یا پشت تلفن، لکنت زبان را تشدید می‌کند. درحالی‌که مطالعه و آواز خواندن از شدت آن می‌کاهد.

* حتما بخوانید: بهترین سن حرف زدن کودک پسر و دختر 

تفاوت لکنت زبان طبیعی در سیر تکامل گفتار کودک و لکنت زبان غیرطبیعی

تشخیص دقیق طبیعی یا غیرطبیعی بودن لکنت زبان کودک سخت است. لکنت زبان طبیعی معمولا از یک‌ونیم سالگی تا پنج سالگی کودک بروز می‌کند. این نوع لکنت زبان می‌تواند در بازه‌های زمانی مختلف تکرار ‌شود. تکرار کامل کلمه‌ها و عبارات معمولا به نفع لکنت زبان طبیعی است. در این حالت، کودک ممکن است با وقفه صحبت کند. همچنین امکان استفاده از اصواتی مثل "اممم" نیز وجود دارد. 

موارد زیر نیز معمولا نشان از غیرطبیعی ‌بودن لکنت زبان دارند:

• انقباض عضلات صورت کودک هنگام صحبت کردن، خصوصا عضلات اطراف دهان 
• افزایش قدرت صدا همراه با لکنت زبان 
• قطع جریان هوا و صدا برای چند ثانیه
• تلاش و فشار قابل‌توجه برای صحبت کردن 
• تلاش برای تغییر دادن کلمات و استفاده از صداهای اضافه در شروع سخن‌ گفتن
• پرهیز کودک از حضور در موقعیت‌هایی که باید صحبت کند.
• تکرار هجاها یا طولانی کردن صداها

تفاوت لکنت زبان طبیعی و غیرطبیعی به‌طور خلاصه در جدول زیر آورده شده است:

نوع رفتار	لکنت زبان طبیعی	لکنت زبان غیرطبیعی
میزان تکرار هجاها در هرکلمه	یکبار یا کمتر	دوبار یا بیشتر
سرعت تکلم	در حد معمول	سریعتر از معمول
قطع جریان هوا	ندرتا قطع میشود	اغلب قطع میشود
افزایش قدرت صدا	دیده نمیشود	اغلب دیده میشود
میزان طولانی کردن صداها در هر صد کلمه	یکبار یا کمتر	دوبار یا بیشتر
زمان طولانی شدن صداها	یک ثانیه یا کمتر	دو ثانیه یا بیشتر
توقف ناگهانی حین تکلم	غیرقابل توجه	معمولا طولانی است
زمان مورد نیاز جهت شروع تکلم	غیرقابل توجه	معمولا طولانی نیست
سکوت بعد از وقوع لکنت	دیده نمیشود	ممکن است دیده شود
عکس‌العمل کودک نسبت به استرس	عدم تشدید لکنت	تشدید لکنت
احساسات منفی کودک نسبت به لکنت	دیده نمیشود	ممکن است دیده شود
تماس چشمی	طبیعی	ممکن است نوسان داشته باشد
تلاش و فشار قابل توجه برای تکلم	دیده نمیشود	اغلب دیده میشود

علت لکنت زبان کودک

علت بروز لکنت زبان عیرطبیعی در کودکان به طور دقیق مشخص نیست. زیرا تکامل گفتاری یک فرآیند بسیار پیچیده است. در حین تکامل گفتاری باید بین بخش‌های مختلف مغز، اعصاب و عضلات دهان و تارهای صوتی هماهنگی ایجاد شود. عوامل بسیاری در بروز لکنت زبان دخیل هستند که برای درمان لکنت زبان کودک، باید به آن‌ها توجه شود. در زیر به تعدادی از علل لکنت زبان کودک اشاره شده است:

ژنتیک

نزدیک به 60 درصد افراد مبتلا به لکنت زبان، سابقه خانوادگی آن را ذکر می‌کنند. ژن‌های عامل لکنت زبان در خانواده‌ها، مختلف است. یعنی هیچ ژن واحد و ثابتی برای لکنت زبان پیدا نشده است. همراهی شرایط محیط و ژنتیک نیز در بروز لکنت زبان بسیار موثر است. این مورد در بین دوقلوهای تک‌تخمی (همسان) که ژنتیک یکسانی دارند مشاهده می‌شود. اگر یک قل مبتلا به لکنت زبان باشد، دیگری به احتمال 50 درصد درگیر خواهد شد.

رفتار والدین

گاهی والدین در تکامل رفتاری عجله دارند و روند تکامل را با لکنت اشتباه می‌گیرند. اما طبق مطالعات بروز لکنت در کودکان با ایفای نادرست نقش خانواده و تند صحبت کردن آن‌ها مرتبط نبوده است.

ضربه فیزیکی و روحی

این علت برای ایجاد لکنت زبان شایع نیست. در گذشته تصور می‌شد لکنت در برخی موارد پس از یک ضربه روحی یا فیزیکی بروز می‌کند. ممکن است لکنت زبان کودکان از ترس، استرس، هیجان و یا خستگی منشا بگیرد. ولی شواهد علمی برای اثبات این ادعا وجود ندارد. 

علائم شایع لکنت زبان کودک

اگرچه روند تکامل هر کودک با دیگری متفاوت است. اما تظاهرات اولیه لکنت زبان معمولا  از 18 ماهگی تا دو سالگی کودک بروز می‌کند. لکنت زبان در برخی کودکان به‌طور طبیعی در روند تکامل گفتار رخ می-دهد. اما اگر علائم لکنت زبان در کودک بیشتر از سه تا شش ماه طول بکشد، ممکن است تا همیشه در کودک باقی بماند. علائم لکنت زبان معمولا به صورت‌های زیر بروز می‌کند:

• تکرار صداها، هجا‌ها یا کلمه‌ها. برای ‌مثال: ما ما ما مان
• طولانی‌‌ کردن صداها. برای ‌مثال: مممماممان
• بکار بردن  اصواتی مثل "امممم"
• کند حرف ‌زدن و با وقفه زیاد.
• دشواری در شروع تلفظ کلمات، عبارات و جمله‌ها
• تنش اضافه، سفتی یا حرکت صورت و قسمت فوقانی بدن کودک هنگام ادای کلمات
• توقف در حین سخن‌ گفتن. دهان کودک باز است ولی چیزی گفته نمی‌شود.
• مشکل در تنفس یا استرس در حین سخن‌ گفتن.
• ترس از تکلم
• محدودیت در ارتباط موثر با دیگران

لکنت زبان ممکن است با علائم غیرگفتاری نیز همراه باشد. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• پلک ‌زدن سریع
• لرزش فک‌ یا لب‌ها
• تیک‌های سر و صورت
• مشت ‌کردن دست‌ها
• شکلک درآوردن

عوامل موثر در ماندگار بودن لکنت زبان کودک

لکنت زبان کودک شما در صورت حضور عوامل زیر می‌تواند نگران‌کننده باشد:

خانواده

اگر یک یا تعداد بیشتری از اعضای خانواده کودک دچار لکنت زبان باشند، خطر ادامه‌دار شدن لکنت زبان در کودک بسیار بالا می‌رود. البته همنشینی با خواهر و برادر مبتلا به لکنت زبان یا تقلید لکنت آن‌ها هیچ تاثیری در ابتلا به لکنت زبان ندارد.

سن

شروع لکنت زبان در کودکان کوچک‌تر از سه‌ سال‌ و ‌نیم شانس بالاتری برای بهبودی دارد. پس شروع لکنت زبان در کودکان 6 ساله یک علامت هشدار محسوب می‌شود.

طول دوره لکنت زبان

اگر لکنت زبان کودک شما بیشتر از شش ماه طول بکشد، احتمال بهبود آن پایین می‌آید.

جنسیت

بروز لکنت زبان در پسرها نگران‌کننده‌تر از دخترهاست. زیرا پسرها سه تا چهار برابر بیشتر از دخترها در خطر ابتلا به لکنت زبان غیرطبیعی و ماندگار هستند.

همراهی با سایر اختلالات زبان و گفتار

اگر کودک شما همزمان با لکنت زبان از سایر اختلالات زبان و گفتار رنج می‌برد، احتمال ادامه‌دار شدن لکنت زبان او بالاست.

رفتار نادرست والدین و احساسات منفی کودک

احساسات منفی کودک درباره لکنت زبان و ترس و نگرانی والدین او، احتمال ادامه‌دار شدن لکنت زبان را بالا می‌برد.

چه زمانی برای تشخیص و درمان لکنت زبان کودک باید به پزشک مراجعه کنید؟

تشخیص و شروع به‌موقع درمان لکنت زبان بسیار مهم است. بهترین زمان مراجعه به پزشک سه سالگی و حداکثر قبل از هفت سالگی کودک است. در صورتی که موارد زیر را در کودکتان مشاهده کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• دوره لکنت زبان کودکتان بیشتر از شش ماه طول بکشد یا تا بعد از پنج‌سالگی ادامه پیدا کند.
• لکنت زبان باعث بروز اضطراب در مدرسه و مشکلات احساسی شود. برای مثال کودک از صحبت‌کردن بترسد.
• لکنت زبان کودکتان با سایر اختلالات گفتار و زبان همراه باشد.
• کلماتی که قصد بیان آن‌ها را دارد، برای فرار از لکنت تغییر ‌دهد.
• فشار در صدای کودکتان هنگام لکنت که منجر به افزایش قدرت صدا شود.
• لکنت زبان با حرکت اندام‌ها یا عضلات صورت کودکتان همراه باشد.
• لکنت زبان کودکتان با گذشت زمان بدتر شود.

تشخیص لکنت زبان کودک توسط پزشک

پزشک در مورد سابقه خانوادگی و علائم لکنت کودک سوال می‌کند. سابقه اختلالات زبان و گفتار در بستگان خود و همسرتان را صادقانه با وی درمیان بگذارید. در صورت وجود موارد زیر ممکن است کودک شما به گفتاردرمانگر ارجاع داده شود:

• کودک شما بالای چهار سال باشد.
• لکنت زبان کودک بیشتر از سه ماه طول کشیده باشد.
• با تلاش و فشار زیاد صحبت کند.
• والدین بیش‌ از حد نگران باشند.

درمان لکنت زبان کودک

 درمان لکنت زبان کودک به شدت علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. گاهی لکنت زبان خفیف خود‌به‌خود بهبود می‌یابد. لکنت زبان شدیدتر به گفتاردرمانی و مشاوره نیازمند است. گفتاردرمانگر با استفاده از تکنیک‌ها و سوالاتی، نوع و درجه اختلال گفتار کودک شما را ارزیابی می‌کند. 

درمان لکنت زبان کودک در مراحل اولیه آن می‌تواند مانع ادامه‌دار شدن آن در بزرگسالی شود. با درمان لکنت زبان کودک، برخی به‌طور کامل و برخی دیگر تاحدی بهبود می‌یابند. طول دوره درمان در موارد خفیف چند هفته و در موارد شدیدتر ممکن است تا 18 ماه به طول انجامد.

جدیدترین روش درمان لکنت زبان کودکان شامل گفتاردرمانی، درمان استرس مرتبط با لکنت زبان و مشاوره با والدین جهت کنترل احساسات منفی نسبت به لکنت زبان کودک است. برای هرچه موثرتر بودن درمان لکنت زبان کودک، این سه اقدام باید درکنار هم انجام پذیرد.

گفتاردرمانی برای درمان لکنت زبان لکنت

 گفتاردرمانگر به کودک شما روش صحیح تنفس در هنگام صحبت‌ کردن و کاهش سرعت سخن‌ گفتن را می‌آموزد. کودک باید تلفظ هجاها را جدا جدا، با فشار مساوی و با ریتم منظم تمرین کند. گاهی هم کلمه-های گفته‌شده توسط گفتاردرمانگر را تکرار می‌کند. همچنین به کودک تکنیک‌های رفتار فردی برای کنترل لکنت را آموزش می‌دهند. دوره درمان لکنت زبان کودک توسط گفتاردرمانگر ممکن است طولانی باشد. به‌همین‌دلیل شما می‌توانید به گفتاردرمانی کودکان در منزل هم فکر کنید. 

درمان استرس مرتبط با لکنت زبان در کودک

مشاوره روانشناسی برای درمان استرس مرتبط با لکنت زبان کمک‌‌کننده است. اولین قدم در درمان لکنت زبان کودک این است که به او کمک کنیم خود را همانند کودکان عادی بداند. او باید بفهمد که خواسته‌ها، ارزش‌های اجتماعی، رفتارها، نیازها و مسئولیت‌هایش همانند سایر کودکان است. اگر در کودکان سنین مدرسه، لکنت زبان موجب اضطراب و افسردگی شود، ممکن است نیاز به درمان دارویی داشته باشد.

مشاوره با والدین جهت کنترل احساسات منفی نسبت به لکنت زبان کودک

مشاوره با والدین جهت آگاه‌سازی آن‌ها برای رفتار درست با کودک لازم است. والدین نباید کودک را به دلیل لکنت زبان سرزنش کنند. اگر کودک به لکنت زبانش حساس شود، مشکل گفتار او تشدید خواهد شد. تربیت کودک دارای لکنت زبان باید همانند سایر کودکان باشد تا او هیچ تفاوتی را احساس نکند. البته گاهی انتظارات بالا از کودک باعث افزایش فشار، استرس و در نتیجه تشدید لکنت او می‌شود.

درمان خانگی لکنت زبان کودک

والدین می‌توانند نقش به‌سزایی در دیدگاه کودک نسبت به لکنت زبان و میزان راحتی او در برقراری ارتباط با دیگران داشته ‌باشند. در زیر توصیه‌هایی برای والدین کودکان دچار لکنت زبان آورده شده ‌است:

• تلاش کنید محیط آرام و امنی را برای کودکتان فراهم کنید.
• هنگام صحبت‌ کردن کودک به لکنت زبان او توجه نکنید. با علاقه به حرف‌های او گوش دهید. ارتباط چشمی مناسب و صبورانه با کودک برقرار کنید. به او لبخند بزنید و یا برای تایید صحبت‌هایش سر تکان دهید.
• زمان مشخصی را برای صحبت کردن با کودک خود اختصاص دهید.
• موقعیت‌های آرامش‌بخش، سرگرم‌کننده و لذت‌بخشی را برای کودکتان فراهم کنید. سپس کودک را تشویق به صحبت کردن کنید.
• تلاش کنید واکنش منفی به تشدید لکنت زبان کودک خود نشان ندهید. در عوض او را در صورت عملکرد صحیح تشویق کنید.
• با کودک خود به‌آرامی و با جملات کوتاه و ساده صحبت کنید. این کار باعث آرام صحبت‌ کردن کودک نیز می‌شود.
• خواندن قصه برای کودک قبل از خواب می‌تواند روش مناسبی برای ایجاد صمیمیت با کودک باشد. قصه باید به‌آرامی خوانده شود تا کودک بتواند از آن الگوبرداری کند.
• به کودکتان توصیه نکنید که قبل از صحبت کردن فکر کند. کودک شما می‌داند که چه چیزی می‌خواهد بگوید اما نمی‌تواند. پس قبل ‌از آنکه کلمه‌ها یا جمله‌های کودک را اصلاح کنید، منتظر بمانید خودش آ‌ن‌ها را بیان کند. با این کار به کودک می‌فهمانید که با لکنت هم می‌تواند منظور خود را بیان کند.
• عباراتی مانند "وایسا و یه نفس عمیق بکش" و "آروم باش" یا "میتونی یه کم آروم‌تر بگی"  به‌نظر کمک-کننده می‌آیند. ولی در اصل باعث افزایش آگاهی کودک نسبت‌ به مشکلش می‌شوند. این عبارات نباید استفاده شوند.
• از صحبت درباره لکنت زبان با کودک خود نترسید. ممکن است کودکتان دراین مورد از شما سوال کند و یا نگرانی‌هایش را بیان کند. به او کمک کنید تا درک کند هرکسی ممکن است درجاتی از لکنت را تجربه کند.
• از سوال پرسیدن و پریدن وسط حرف کودک به‌هنگام صحبت او پرهیز کنید.
• سعی کنید کودکتان را از موقعیت‌های دارای هیجان زیاد دور کنید. حتی برخی بازی‌ها و فیلم‌ها نیز می-توانند باعث تشدید لکنت زبان در کودک شما شود.
• موقعیت‌هایی را برای کودکتان جهت شرکت در گفتگوهای خانوادگی فراهم کنید. اما او را برای ارتباط کلامی با سایرین تحت فشار قرار ندهید.
• به کودکتان اجازه دهید که با خودش حرف بزند.
• کودکتان را به فعالیت در زمینه‌های غیرگفتاری مانند نقاشی یا رقص تشویق کنید. عملکرد خوب او در این زمینه‌ها باعث افزایش اعتماد به نفسش می‌شود.
• اگر کودک سوالی از شما پرسید، قبل از پاسخ به او کمی مکث کنید. این کار کودک را آرام می‌کند.
• آگاهی لازم به معلم کودکتان درمورد لکنت زبان او بدهید. با او درمورد فراهم کردن فضایی امن برای کودکتان در محیط مدرسه صحبت کنید. 
• شرایط بدنی و فیزیکی کودک خود را زیر نظر داشته باشید. مشکلات جسمی و بیماری‌ها اغلب باعث تشدید لکنت زبان می‌‌شوند.

درمان لکنت زبان کودک با دارو

هیچ داروی مورد تاییدی برای درمان دارویی لکنت زبان وجود ندارد. البته ممکن است پزشک برای درمان اختلالات روحی یا عصبی همراه که تاثیر منفی روی لکنت دارند، داروی مناسبی تجویز کند.

عواقب لکنت زبان برای کودک

50 تا 80 درصد کودکان دارای لکنت زبان خودبه‌خود بهبود می‌یابند. تنها یک‌سوم کودکانی که لکنت زبانشان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد، در موقعیت‌های شغلی و تحصیلی خود دچار مشکل می‌شوند. اما برخی کودکان دارای لکنت زبان در روابط اجتماعی خود دچار مشکل می‌شوند. این کودکان معمولا توسط همسالان خود مورد تمسخر واقع می‌شوند. همچنین شرکت در فعالیت‌های مدرسه ،خصوصا فعالیت‌هایی که نیازمند صحبت مقابل جمع هست، برای آن‌ها سخت است. عملکرد آن‌ها در مدرسه نیز معمولا ضعیف است. در صورت تداوم لکنت زبان در این کودکان ممکن است در آینده نیز در روابط خصوصی و شغلی خود دچار مشکل ‌شوند. همچنین ممکن است احساس شکست و ناامیدی داشته باشند. 

ذکر این نکته ضروریست که در طول تاریخ افراد زیادی بوده‌اند که با وجود لکنت زبان به موفقیت‌های بزرگی دست یافته‌اند. از جمله این افراد می‌توان به چارلز داروین، ناپلئون اول و وینسون چرچیل اشاره کرد. پس اگر درمان لکنت زبان کودک، موفقیت‌آمیز نبود به این معنی نیست که او نمی‌تواند عملکرد سالمی در زندگی داشته باشد.