نحوه محاسبه سن باردای و تاریخ زایمان

دانستن سن دقیق حاملگی برای انجام مراقبت‌های بهداشتی، تست‌های تشخیصی و آزمایشگاهی، تجویز داروهای مناسب در طول دوران بارداری و تعیین زمان مناسب زایمان، بسیار با اهمیت است. شاید برای شما هم سوال باشد که سن بارداری از چه روزی محاسبه می‌شود؟ و یا در بارداری‌هایی که به کمک روش‎های کمک باروری مثل IVF رخ می‌دهد، چگونه این سن حساب می‌گردد؟ همچنین تاریخ زایمان چگونه و بر چه اساسی محاسبه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد؟ و..

گرچه تشخیص خانگی بارداری در روزهای اول یکی از روش های اولیه برای اطلاع از باردار بودن یا نبودن است، اما باید بدانید که این روش نه برای تشخیص بارداری و نه برای اطلاع از سن حاملگی، دقیق نیست.

روش‌های محاسبه سن حاملگی

از لحاظ جنین شناسی، بارداری از زمان لقاح یا ترکیب سلول جنسی مادر(تخمک) و سلول جنسی پدر(اسپرم یا نطفه) آغاز می‌گردد. اما پزشکان و ماماها در کل دنیا اولین روز شروع آخرین دوره‌ی عادت ماهیانه را، به عنوان روز شروع بارداری در نظر می‌گیرند. زیرا:

طول سیکل‌های عادت ماهیانه (یعنی از زمان شروع یک خونریزی قاعدگی تا شروع خونریزی قاعدگی بعدی) در افراد مختلف متغیر است ( بین 21 تا 35 روز طبیعی است). به همین خاطر زمان تخمک‌گذاری هم در افراد مختلف متفاوت می شود. حتی در یک فرد نیز روز دقیق تخمک‌گذاری در ماه‌های مختلف می تواند برای چند روز جلو و عقب گردد.

با توجه به مشخص نبودن زمان دقیق تخمک‌گذاری در زنان مختلف، زمان لقاح نیز به صورت دقیق در افراد مشخص نیست، و تشخیص زمان دقیق لقاح بسیار سخت است.

به همین خاطر سن دقیق جنین حدودا دو هفته کمتر از سن بارداری است و تاریخ انجام نزدیکی، به عنوان زمان شروع بارداری محسوب نمی‌شود!

باید توجه داشت که :

• آخرین روز قاعدگی یا به اصطلاح روز پاک شدن از خونریزی، ارزشی برای محاسبه سن بارداری ندارد.
• و از آنجایی که اعلام سن بارداری با ماه باعث ایجاد سردرگمی در افراد و درمانگران می‌گردد، همیشه از هفته برای بیان میزان سن حامگی استفاده می‌شود.

سن بارداری به دو طریق قابل محاسبه است

• به کمک تاریخ اولین روز آخرین عادت ماهیانه، در افرادی که عادات ماهیانه منظمی دارند.
• با انجام سونوگرافی به خصوص در نیمه ابتدایی بارداری 

نحوه محاسبه سن بارداری به کمک تاریخ قاعدگی   

دانستن:

• تاریخ دقیق اولین روز آخرین قاعدگی
•  منظم بودن سیکل‌های ماهیانه 
• اشتباه نگرفتن خونریزی ناشی از لانه‌گزینی با خونریزی قاعدگی

 برای انجام این روش بسیار مهم و ضروری است. در این روش تعداد روزهای گذشته از اولین روز آخرین قاعدگی شمرده می‌شود و بر عدد 7 تقسیم می‌گردد و سن بارداری بر حسب هفته محاسبه می‌شود. مثلا در مادر بارداری که 84 روز از اولین روز شروع آخرین عادت ماهیانه اش می‌گذرد، سن بارداری برابر است با:

 12 هفته      12=7÷84

در زمانی که عدد روزهای سپری شده از اولین روز آخرین قاعدگی آنها، بر 7 بخش پذیر نیست، خارج قسمت تقسیم، عدد هفته بارداری را نشان می‌دهد و باقی مانده تقسیم، تعداد روزهای مابقی را:

برای مثال در مادر بارداری که 139روز از ابتدای آخرین روز قاعدگی‌اش می‌گذرد، سن بارداری برابر است با:

 19 هفته و 6 روز        6 + 19 = 7÷ 139 

نحوه محاسبه سن بارداری با سونوگرافی 

در طول بارداری با اندازه‌گیری قسمت های مختلف بدن جنین توسط دستگاه مثل: قطر فرق سری تا پاشنه (در سه ماهه اول بارداری) یا طول استخوان ران جنین (در نیمه دوم بارداری)، می‌توان سن بارداری (و نه سن جنین!) را تشخیص داد. صحت تعیین سن حاملگی براساس سونوگرافی انجام شده در اوایل بارداری بیشتر از سونوگرافی اواخر بارداری است. سونوگرافی ان تی در سه ماه اول بارداری برای تشخیص سن حاملگی معیار قابل استنادی است.

توصیه می‌کنیم به تبلیغات پیرامون محاسبه سن بارداری با سونوگرافی انلاین توجه نداشته باشید و تنها از روش‌های قابل استناد سن حاملگی و سن  جنین خود را به دست آورید.

تعیین سن بارداری در IVF یا لقاح خارج رحمی 

در افرادی که به کمک روش‌هایی مثل IVF (in vitro fertilization) و یا انتقال جنین باردار شده اند، اگر قاعدگی منظم داشته باشند، شروع بارداری در آنها نیز مانند سایر مادران با تاریخ شروع آخرین قاعدگی محاسبه می‌گردد. اما اگر قاعدگی منظمی نداشته باشند، 14 روز به تاریخ انتقال جنین اضافه می‌گردد و سپس تعداد روزهای بارداری محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه زمان زایمان

تاریخی که پزشک یا ماما به عنوان تاریخ زایمان به شما اعلام می‌کند، روزی است که بارداری به 40 هفتگی یا 280 روزگی می‌رسد. اما تاریخ دقیق زایمان را هیچ‌کسی نمی‌تواند پیش‌بینی کند! زیرا ممکن است در هر روز از بارداری اتفاق، بیماری یا شرایطی برای مادر و جنین ایجاد شود، که زایمان زودتر از 40 هفتگی یا دیرتر از آن رخ بدهد. تاریخ تقریبی زایمان نیز با استفاده از زمان اولین روز آخرین قاعدگی قابل محاسبه است.

برای این منظور:

• اگر زمان اولین روز آخرین عادت ماهیانه در فصل بهار باشد: 7 را به عدد روز و 9 را به عدد ماه اضافه می‌کنیم.

برای مثال در خانمی که اولین روز آخرین عادت ماهیانه او در تاریخ 3/1/98 رخ داده است، تاریخ تقریبی زایمان برابر است با:

 10/ 10/ 1398 =   7+ 3/  9+ 1/    1398

• اگر  اولین روز آخرین عادت ماهیانه در تابستان، پائیز و زمستان باشد: 7 را به عدد روز و 1 را به عدد سال اضافه می‌گردد به علاوه 3 نیز از عدد ماه کم می‌شود.

برای مثال در خانمی که اولین روز آخرین عادت ماهیانه اش در تاریخ 18/5/98 رخ داده است، تاریخ تقریبی زایمان عبارتست از:

25/ 2/ 1399 = 7+  18/ 3-  5 / 1- 1398

نکته‌ی مهم :

در مواردی که تاریخ اولین روز آخرین عادت ماهیانه، در هفته آخر یک ماه قرار دارد، یعنی از 24 ام یک ماه به بعد اتفاق بیافتد، از آنجایی که وقتی 7 را به عدد روز اضافه می‌کنیم تعداد روزهای ماه از 30 بیشتر می‌شود، باید تعداد روزهایی که از 30 بیشتر است را به عنوان عدد روز تاریخ تقریبی زایمان در نظر بگیریم و به عدد ماه یک واحد اضافه کنیم. 

برای مثال: اگر تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی خانمی 25/10/ 98 باشد : 32/7/98 به عنوان تاریخ تقریبی زایمان، به دست می آید اما ماه که 32 روز ندارد، پس 30 را از عدد روزها کم و یک ماه به عدد ماه اضافه می‌کنیم که به صورت زیر می‌گردد:

                                                                                                                          2/8/1399 = 30- 32 / 1+ 7/ 1399  =     7+ 25/ 3- 7 / 1+ 1398

البته با پیشرفت تکنولوژی امروزه در اینترنت قابلیت ها و نرم افزارهایی مثل ماشین حساب بارداری وجود دارند، که با وارد کردن تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی، سن حاملگی و تاریخ تقریبی زایمان را حساب می‌کنند.

تعیین تاریخ تقریبی زایمان به وسیله سونوگرافی

با توجه به اندازه ی جنین در حین سونوگرافی، تاریخ تقریبی زایمان یا همان هفته 40 بارداری، توسط دستگاه مشخص می‌گردد. البته چون این زمان برحسب میزان رشد جنین تعیین می‌گردد، به خصوص در اواخر بارداری از دقت کافی برای تعیین تاریخ دقیق زایمان برخوردار نیست و چیزی حدود دو الی سه هفته با این زمان اختلاف دارد.

نحوه تعیین تاریخ انجام سزارین

 باید دانست یکی از مهمترین اهداف پزشکان و ماما‌‌ها در طول بارداری رساندن بارداری به هفته 3‌7 ام است چرا که از این زمان به بعد جنین رسیده و کامل است و کمترین احتیاج را به ماندن در بخش نوزادان و احیانا انکوباتور( دستگاه نگه داری نوزاد) پس از تولد دارد. در بارداری‌هایی که قرار است به صورت سزارین ختم گردند، تاریخ جراحی با توجه به شرایط مادر، جنین و نوبت‌های خالی اتاق عمل تعیین می‌گردد و سعی بر این است که تا حد امکان،  تاریخ بعد از 37 هفتگی و ترجیحا نزدیک به 40 هفتگی معین گردد.

چرا تشخیص سن دقیق جنین مهم است؟

تشخیص سن دقیق جنین از آن جهت اهمیت دارد که هم تعیین‌کننده سلامت جنین و هم مشخص‌کننده زمان تقریبی زایمان است. سن جنین و سن بارداری باید با هم هماهنگ و تقریبا یکسان باشند. البته اندک اختلاف بین این دو فاکتور قابل اغماض است، اما زمانی که سن جنین با سن بارداری تفاوت زیادی داشته باشد، باید اقدامات خاص و بررسی‌های بیشتری صورت بگیرد. بسته به اینکه در ابتدای بارداری یا در اواسط و اواخر بارداری بین سن جنین و سن بارداری اختلاف افتاده است، اقدامات درمانی شکل و سیاق خاص خود را خواهد داشت. عوامل متعددی در ایجاد اختلاف بین سن بارداری و سن جنین موثر هستند که شاید تغذیه نامناسب مادر به دلیل ویار شدید و در نتیجه کوچک بودن جنین، تنها یکی از پیش پا افتاده‌ترین دلایل باشد. در هر صورت باید علت بررسی شود و اقدامات لازم پزشکی انجام شود. 

با توجه به اینکه جنین در هر هفته رشد می‌کند و رشد هفته به هفته جنین برای طی شدن روال عادی بارداری اهمیت بسیار زیادی دارد، لذا مهم است که با بالا رفتن سن حاملگی، سن جنین هم بالا رود و جنین رشد و پیشرفت داشته باشد. در غیر این صورت، بارداری یک بارداری غیر طبیعی تلقی می‌شود که حتما باید تحت نظارت پزشک اقدامات لازم پزشک انجام شود. 

بد نیست این نکته را بدانید که به طور قراردادی سن حاملگی از روی تاریخ آخرین پریود محاسبه می‌شود؛ سن حاملگی با تاریخ اولین روز شروع آخرین پریود محاسبه می‌شود، اما به علت نامنظم بودن متناوب تاریخ تخمک‌گذاری برای اطمینان بیشتر سونوگرافی هفته‌های 7-8 تا 11 می تواند معیار مناسبی جهت تطبیق سن حاملگی با تاریخ آخرین قاعدگی باشد. ضمنا سونوگرافی پس از ماه 2 و 3 حاملگی میزان خطای تشخیصی بیشتری دارد و بنابراین معیار دقیقی نیست. یک هفته اختلاف بین سن بارداری و سن جنین اولا باید توسط پزشک متخصص تائید شود و ثانیا در این حد تفاوت در تاریخ آخرین قاعدگی با سونوگرافی اشکالی ندارد.

اگر سونوگرافی در سه ماهه اول انجام شود، بهتر می‌تواند سن جنین را،پ تشخیص دهد، اما پس از آن ممکن است تا دو هفته با سن واقعی جنین اختلاف داشته باشد.

به عبارت دیگر سونوگرافی اگر در زمان مناسب و توسط پزشک ماهر و دقیق انجام شود، می‌تواند از تاریخ محاسبه شده بر اساس آخرین پریود هم دقیق‌تر باشد. در غیر این صورت در مراحل مختلف بارداری از چند روز تا حداکثر 3 هفته اختلاف ممکن است بروز کند که تعیین سن دقیق حاملگی و زمان زایمان را مشکل می کند.

اگر تاریخ آخرین پریود به‌طور دقیق مشخص باشد، در سیکل‌های 28 روزه، سن تخمینی از این طریق کاملا دقیق است؛ اما در غیر این صورت (پریودهای نامنظم) نمی‌توان روی آن حساب چندانی باز کرد. به هر حال تعیین سن دقیق بارداری، توسط پزشک با جمع بندی همه یافته‌ها انجام می‌گیرد. این نکته را نیز بدانید که تشخیص رشد کمتر از حد جنین با انجام سونوگرافی هدفمند توسط متخصص ماهر و به‌ صورت سریال ممکن است.

آیا تخمین سن بارداری با آزمایش بتا امکان پذیر است؟

آزمایش بتا یا آزمایش خون بارداری سن تقریبی جنین به هفته را می‌تواند مشخص کند، اما حتما لازم است برای تعیین سن دقیق بارداری و جنین سونوگرافی انجام شود. به طور کلی عدد بتا اطلاعات اولیه خوب و کاملی در مورد بارداری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. یادآوری می‌کنیم که تخمین سن بارداری از روی بتا، تقریبی است و دقیق نیست.

در آزمایش کیفی بتای خون علاوه بر اینکه وجود هورمون جفت یا hcg در خون رد یا تایید می‌‌شود، مقدار بتا نیز مشخص می‌شود. عدد بتا با توجه به تعداد روزهای عقب افتادن پریود، با سن بارداری و حتی بارداری تک قلو یا دوقلو ارتباط دارد؛ اما بدیهی است که تخمین سن بارداری با بتا کافی نیست، حتما باید در زمان مناسب بر اساس سونو سن بارداری مشخص شود. 

در ادامه راهنمای سطوح hCG در طول بارداری را برای شما آورده‌‌ایم. در این راهنما زمان‌ها بر اساس سن حاملگی یا تعداد هفته‌هایی که از اولین روز آخرین قاعدگی(LMP) گذشته است، مشخص شده‌اند؛

• 3 هفته از LMP گذشته باشد:  50-5 mIU/ml
• 4 هفته از LMP گذشته باشد : 426-5 mIU/ml
• 5 هفته از LMP گذشته باشد : 7340-18 mIU/ml
• 6 هفته از LMP گذشته باشد : 56500-1080 mIU/ml
• 8-7 هفته از LMP گذشته باشد : 229000-7650 mIU/ml
• 12-9 هفته از LMP گذشته باشد : 288000-25700 mIU/ml
• 16-13 هفته از LMP گذشته باشد : 254000-13300 mIU/ml
• 24-17 هفته از LMP گذشته باشد : 165400-4060 mIU/ml
• 40-25 هفته از LMP گذشته باشد : 117000-3640 mIU/ml

نکته مهم در مورد عدد بتا در آزمایش خون بارداری:

در آزمایش خون بارداری، اگر عدد بتا ، زیر ۵ باشد، قطعا بارداری را رد می‌کند. بتای بالای ۲۵ هم قطعا به معنای جواب مثبت است. بتای بین ۵ تا ۲۵ مشکوک است و توصیه می‌شود به فاصله 48 ساعت مجدد تست BHCG تکرار شود. چنانچه جواب بالای دو برابر بود، یعنی بارداری شرایط نرمال دارد. دو برابر شدن تیتر این هورمون زمانی که بتا زیر 1200 است یکی از بهترین معیار ها برای تایید سلامت جنین در مراحل اولیه است.

این نکته را نیز به یاد داشته باشید که زمان‌های دو برابر شدن βhCG یک شاخص خوب است برای بررسی این موضوع که آیا بارداری تا ۶ هفته پس از آخرین قاعدگی پیشرفت طبیعی داشته یا خیر. در یک بارداری معمولی، میزان βhCG هر ۷۲ ساعت دو برابر می‌شود. سطح این هورمون در طی ۸ تا ۱۱ هفته اول بارداری به نقطه اوج خود می‌رسد، سپس کاهش پیدا می‌کند و میزان آن ثابت باقی می‌ماند. هرچه دوران بارداری به پیش می‌رود، این دوره ۷۲ ساعته تا ۹۶ ساعت نیز افزایش پیدا می‌کند.

پس از هفته ۵ تا ۶ بارداری، سونوگرافی بهترین وسیله برای به دست آوردن اطلاعات در مورد نحوه پیشرفت بارداری و بسیار دقیق‌تر از اعداد βhCG است.

بنابراین در تخمین سن بارداری با تیتر بتا خیلی حساس نباشید و اجازه دهید زمان بیشتری بگذرد تا بهتر و دقیق‌تر وضعیت حاملگی مشخص شود. تخمین سن بارداری با عدد بتا تقریبی است و نیاز به بررسی‌های بیشتر است. 

آیا ارتباطی بین سن بارداری و تعیین جنسیت وجود دارد؟

باید بدانید که محاسبه سن بارداری و تعیین جنسیت دو مقوله کاملا جدا از هم هستند و هیچ ارتباطی به هم ندارد. حتی از تعداد ضربان قلب جنین هم نمی‌توان به طور قطع بارداری پسر یا بارداری دختر را تشخیص داد. بنابراین ذهن خود را درگیر اینگونه موضوعات نکنید و تا زمان تشخیص جنسیت جنین با سونوگرافی صبر داشته باشید. 

نحوه محاسبه هفته‌های بارداری چگونه است؟

برای محاسبه هفته‌های بارداری، باید مبنا را اولین روز آخرین قاعدگی در نظر بگیریم و مدت 7 روز 7 روز حساب کنیم تا به روز 280 برسیم. هر هفت روز معادل یک هفته بارداری است؛ یعنی 7 روز اول به عنوان هفته اول بارداری، هفت روز دوم به عنوان هفته دوم بارداری و الی آخر تا اینکه به هفته چهلم بارداری برسیم. 

ممکن است بعضی از بارداری‌ها حتی تا هفته چهل و دوم هم طول بکشد که در این صورت می‌توان هفته‌های چهل و یک و چهل و دو بارداری را هم محاسبه کرد. 

این نکته را به یاد داشته باشید که ممکن است لحظه نزدیکی مصادف با لحظه لقاح باشد، ولی این امکان وجود دارد که همیشه اینطور نباشد و لحظه نزدیکی قبل از لحظه لقاح باشد. لذا نمی‌توان مبنای شروع بارداری را از لحظه نزدیکی محاسبه کرد.

مدت زمان معمول بارداری از لحظه لقاح اسپرم با تخمک، در حدود 38 هفته و از زمان اولین روز آخرین دوره قاعدگی در حدود 40 هفته است. 

به طور کلی برای اینکه بدانید به طور تقریبی و احتمالی در هفته چندم بارداری هستید، بهتر است همیشه تاریخ شروع قاعدگی خود را در تقویم شخصی یادداشت کنید تا در صورت عقب انداختن پریود، خیلی زود متوجه این موضوع شوید. 

ارتفاع رحم چه ارتباطی به سن بارداری دارد؟

بین ارتفاع رحم و سن بارداری ارتباط مستقیم وجود دارد. در واقع اندازه‌گيری ارتفاع رحم، يك روش غربالگری قابل اعتماد، موثر و كارا جهت ارزيابي رشد جنين و تخمين سن بارداری در مقايسه با روش سونوگرافی است. تخمين سن داخل رحمی توسط LMP،‌ اندازه گيری رحم و اولتراسونوگرافی انجام می‌شود. اندازه گيری سريال ارتفاع رحم و مقايسه آن با LMP با دقت زيادی بيان كننده سن حاملگی است. در صورت وجود هرگونه اختلاف قابل توجه بين اندازه حاصل از اندازه گيری ارتفاع رحم و LMP می‌توان جهت بررسی‌های بيشتر از سونوگرافی استفاده كرد. 

کلام آخر

برای تخمین سن بارداری از روش‌های یاد شده استفاده کنید تا نتیجه به دست آمده کاملا قابل استناد باشد. به یاد داشته باشید که هر اقدامی در دوران بارداری باید با دستور پزشک متخصص باشد.