رحم اجاره ای چیست؟

جریان رحم اجاره ای از آنجایی آغاز می‌شود که علت ناباروری زوجین مشکلات رحمی و سقط‌های مکرر باشد. در واقع این گزینه یکی از گزینه‌های درمان‌های کمک‌باروری به شمار می‌آید که به زوج‌های خاصی پیشنهاد داده می‌شود. منظور از رحم اجاره‌ای این است که جنین آماده در دورن رحم زن دیگری منتقل شود و بعد از 9 ماه متولد شود. در واقع در این روش تخمک و اسپرم از زوجین گرفته می‌شود، لقاح مصنوعی طی مراحل خاصی در آزمایشگاه انجام می‌شود و جنین آماده در اتاق عمل به رحم "شخص ثالث" یا "زن حامل" منتقل می‌شود. در این روش کمک باروری زوجه 9 ماه بارداری را تجربه نمی‌کند، اما نطفه برای اوست و فقط در رحم دیگری پرورش می‌یابد.

رحم اجاره‌ای چه کمکی به زوج‌های نابارور می‌کند؟

همچون تخمک اهدایی یا اسپرم اهدایی، رحم اجاره‌ای نیز یکی از راه‌هایی است که در مسیر درمان‌های ناباروری ممکن است به زوجین پیشنهاد داده شود. برخی از مشکلات ناباروری به گونه‌ای هستند که اجازه نمی‌دهند جنین در رحم و بدن زن لانه‌گزینی و جاگیری کند. در واقع زوجین هر دو تخمک و اسپرم خوبی دارند و می‌توانند تشکیل نطفه بدهند، اما نطفه نمی‌تواند در رحم زنده باقی بماند. در این شرایط است که پای رحم اجاره‌ای به میان می‌آید؛ حتی ممکن است زن به دلیل ابتلا به فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی و تنفسی و… و استفاده از یکسری دارو‌ها نتواند بارداری را تجربه کند و ممکن است بارداری او با ریسک بالای مرگ همراه باشد؛ در این شرایط از رحم جایگزین یا رحم اجاره‌ای استفاده می‌شود. 

همچنین ممکن است خانم به هر دلیلی رحم نداشته باشد؛ مثلا هیسترکتومی کرده باشد یا به دلیل سابقه بالای سقط مکرر، پارگی رحم، حاملگی خارج از رحمی، زایمان‌های زودرس متوالی یا ابتلا به اندومتریوز شدید و یا سندروم آشرمن (زخم رحم) مجبور باشد از رحم جایگزین یا رحم اجاره‌ای استفاده کند. بدیهی است که دراین روش برای انجام عمل پانکچر حتما باید تحریک تخمک گذاری انجام شود. 

حکم شرعی رحم اجاره ای چیست؟

حکم شرعی رحم اجاره‌ای از دو جهت قابل بررسی است؛

اگر قرار باشد شخص ثالث یا زن حامل به همراه رحم، تخمک خود را نیز اهدا کند، یعنی اجاره رحم زن به همراه تخمک باشد، محرمیت موقت لازم است. به عبارت دیگر اگر قرار باشد نطفه (اسپرم) مردی را در رحم غیر همسرش تزریق کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند شود، بنا به فتوای بیشتر مراجع، تنها راه برای جواز این عمل، محرمیت موقت مرد صاحب نطفه با زنِ صاحب رحم است.

اما اگر قرار است که نطفه (اسپرم) مرد و تخمک زنش را در خارج از رحم ترکیب و به دلیل عدم توانایی همسر در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق کنند، این کار به محرمیت نیاز ندارد. در ادامه نظر مراجع عظام تقلید را در این باره برای شما آورده‌ایم؛

• حضرت آیت ا... العظمی خامنه ای: «این کار فى نفسه اشکال ندارد، ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود. به هر حال در صورتى که با این روش کودکى به دنیا بیاید ملحق به شوهر زنى که صاحب رحم است، نمى‌شود بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است که صاحب تخمک است.
• حضرت آیت ا... العظمی سیستانی: «این کار فی نفسه اشکال ندارد.»
• حضرت آیت ا... العظمی مکارم شیرازی: «هر گاه نطفه زن و شوهرى را در خارج از رحم با هم ترکیب کنند و در رحم شخص ثالثى قرار دهند، این امر ذاتا جایز است؛ ولى چون غالبا مستلزم نگاه و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت مجاز است.»
• حضرت آیت ا... العظمی صافی گلپایگانی: «چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.»

پیشنهاد می کنیم مقاله انقباضات رحمی در بارداری را نیز مطالعه کنید. 

شرایط و مراحل دریافت رحم اجاره ای چیست؟

انجام معاینات پزشکی اولین مرحله از مراحل دریافت رحم اجاره‌ای است؛ هر سه فرد باید ( زن، شوهر، فرد حامل ) با مراجعه به متخصصین از لحاظ  پزشکی بررسی شوند و آزمایشات و بررسی‌های ژنتیکی و سونوگرافی و… برای آنها انجام شود. 

همچنین بررسی مسائل امور حقوقی جهت مشخص شدن بایدها و نبایدها در دوران بارداری برای والدین و فرد حامل موضوع بسیار مهمی است. مثلا اینکه پس از انتقال جنین به رحم زن حامل، اینکه زن حامل در کجا زندگی کند، چه طور در دسترس باشد و پس از زایمان تحویل گرفتن نوزاد چگونه باشد، همگی باید از قبل مشخص شده و به صورت قانونی ثبت شده باشد. 

در مسیر استفاده از رحم اجاره‌ای حتما  کمیته رحم اجاره ای اقدامات درمانی و حقوقی انجام شده را ارزیابی می‌کنند. بعد از انجام این مراحل اولیه به کمک روش‌های کمک باروری همچون IVF جنین به رحم زن ثالث منتقل می‌شود و پس از تایید بارداری، مراقبت‌های دوران بارداری آغاز می‌شود. پس از زایمان، امور حقوقی مربوطه انجام می‌گیرد و جنین به پدر و مادر ژنتیکی تحویل داده می‌شود.

سن حامل باید بین 21 تا 40 سال باشد. 

شیوه‌ی زندگی سالم  زن حامل اثبات شود؛ یعنی مسائلی نظیر عدم اعتیاد به دخانیات و مواد مخدر، رژیم غذایی سالم و … . زنانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند یا نمی‌توانند در طول دوران بارداری مشروبات الکلی نخورند، به هیچ وجه نباید برای این کار انتخاب شوند. همچنین، کاندیدای اجاره‌ رحم باید رژیم غذایی سالمی داشته باشد و ترجیحا به طور منظم ورزش کند و خواب منظمی داشته باشد.

زن حامل باید سابقه‌ حداقل یک حاملگی موفق و بدون مشکل و زایمان راحت را داشته باشد. با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات رحمی و مشکلات در حاملگی و زایمان در تست‌های پزشکی قابل تشخیص نیستند، لذا تا زمانی که زن یک حاملگی و زایمان کاملا راحت و موفق را سپری کرده باشد، نمی‌توان از شایستگی او برای اجاره‌ رحم مطمئن بود.

یکی دیگر از مراحل مهم و روتین در انتخاب فرد مناسب برای اجاره‌ رحم، انجام تست‌های فیزیولوژیکی و روانشناختی است. تست‌های فیزیولوژیکی معمول برای غربالگری رحم اجاره‌ای عبارتند از تست‌های خون و ادرار، سونوگرافی از رحم و ارزیابی توانایی جسمانی. 

مادر جایگزین نباید سابقه هیچ بیماری مرتبط با بارداری داشته باشد.

شخص ثالث باید قبل از انتقال جنین حداقل ۶ ماه با والدینی که می‌خواهد فرزندشان را حمل کند، آشنایی و ارتباط داشته باشد.

مراکز رحم جایگزین کجاست؟

اینکه بگوییم مرکز مشخص و خاصی برای ثبت نام رحم اجاره‌ای در کشور وجود دارد، درست نیست. معمولا زوجین سعی می‌کنند تا شخص ثالث را از میان نزدیکان و آشنایان خود انتخاب کنند تا به این ترتیب هم شناخت درست و کاملی نسبت به مادر جایگزین داشته باشند و هم اینکه هزینه‌ای برای این کار در نظر نگیرند. با این حال بدیهی است که برای همه زوجین این امکان فراهم نیست تا از میان نزدیکان‌شان کسی را انتخاب کنند. حتما لازم است مادر جایگزین یا زن حامل بعد از انجام بررسی‌ها و ارزیابی‌های کامل انتخاب شود. معمولا مراکز ناباروری لیستی از افراد داوطلب برای این کار را در اختیار دارند که تحت شرایط خاص در اختیار زوجین قرار می‌دهند. 

هزینه رحم اجاره‌ای چه قدر است؟

دقیقا و مشخصا نمی‌توان برای این کار هزینه ثابتی تعیین کرد. معمولا توافق طرفین و معامله بین آنها هزینه اجاره رحم را مشخص می‌کند. می‌توان اینطور گفت که قیمت رحم اجاره‌ای در افراد مختلف و با توجه به شرایط، متفاوت است، زیرا افراد حامل به طور معمول از طرف نزدیکان و یا از طرف مراکز ناباروری معرفی می‌شوند که برحسب شرایط قیمت متغییری می‌تواند داشته باشد.

کلام آخر

اگر قرار است رحم اجاره‌ کنید و از این طریق طعم مادر و پدر شدن را بچشید، حتما به نکاتی که در این مطلب به آنها اشاره کردیم، دقت داشته باشید. مسائل حقوقی و اخلاقی این کار را با دقت بررسی کنید و با رعایت همه جوانب اقدام به انجام چنین کاری کنید. باید بدانید که اقداماتی چون اجاره رحم یا اهدای تخمک و یا اهدای اسپرم هم باید از لحاظ شرعی و دینی و هم از لحاظ اخلاقی و پزشکی بررسی و ارزیابی شوند و حتما روحیه زوجین برای انجام چنین کاری مناسب و مساعد باشد.بنابراین پیش از هر اقدامی در مورد دریافت تخمک اهدایی، اسپرم اهدایی یا اجاره رحم به خوبی فکر کنید و اگر در خود پتانسیل اخذ چنین تصمیمی را می‌بینید، وارد این پروسه شوید.