درمان سفت شدن جای واکسن 4 ماهگی و 6 ماهگی و علت اصلی آن

گاهی بعد از تزریق واکسن - هر واکسنی مانند واکسن یک سالگی- متوجه توده یا سفتی در جای آن می‌شویم. ممکن است بپرسید آیا سفت شدن جای واکسن خطرناک است؟ از عوارض واکسن گاها علاوه بر اسهال شدن بعد از واکسن و تب، سفت شدگی جای آن نیز مشاهده ‌شود. در این مقاله سعی کرده‌ایم نگرانی شما را نسبت به این عارضه واکسیناسیون برطرف کرده و به سوال‌های احتمالی شما پاسخ دهیم.

سفت شدن محل واکسن نوزاد از عوارض تزریق واکسن

بسیاری از مادران میگویند مثلا جای واکسن دو ماهگی سفت شده آیا این نگران کننده است؟ تزریق واکسن نوزادان معمولا با عوارض خفیفی مانند سفت شدن جای واکسن همراه است. عوارض واکسن معمولا خود‌ به ‌خود و بعد از چند روز از بین می‌روند که عبارتند از: درد، ورم جای واکسن نوزاد و قرمزی در محل تزریق واکسن، تب خفیف، احساس خستگی. با شیوع کمتر سردرد، درد مفاصل و عضلات، بی‌اشتهایی، استفراغ و بی‌قراری. یکی دیگر از عوارضی که بعد از واکسیناسیون نوزادان مشاهده شود، سفت شدن جای واکسن است. در ادامه بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

البته به صورت نادر ممکن است بعد از واکسیناسیون، واکنش‌های جدی‌تری هم ایجاد ‌شود. مانند: تشنج، گریه بدون وقفه بیشتر از سه ساعت، تب شدید (بالای 40 درجه سانتی‌گراد) و شل شدن عضلات. در صورت مشاهده هر یک از این موارد باید به پزشک مراجعه کرد.

برای درک علت عوارض واکسن، باید به نحوه عملکرد واکسن در بدن پرداخت. واکسن مثل یک آموزش و تمرین سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و مبارزه با عوامل بیماری‌زا، یعنی ویروس‌ها و باکتری‌ها است. برای رسیدن به این هدف، باید مولکول‌های خاصی از عامل بیماری وارد بدن شود تا سیستم ایمنی را به واکنش وادار کند. پس سیستم ایمنی یاد می‌گیرد که آنها را به عنوان دشمنان قطعی خود بشناسد و در صورت مواجهه با آن‌ها در آینده، پادتن تولید کند. در واقع دلیل عوارض بعد از واکسن، همان فعال شدن سیستم ایمنی علیه میکروب وارد شده به بدن است.

همه عوارض جانبی واکسن‌ها به علت فعال شدن سیستم ایمنی کودک علیه عامل بیماری نیست. بلکه ترکیبات دیگری در ساخت واکسن به کار می‌روند که می‌توانند باعث عوارض جانبی و واکنش‌های نامطلوبی شوند. نظیر: ژلاتین، تایمروسال، پلی‌سوربات80 و گاهی آلومینیوم. در ادامه بیشتر در مورد دلایل و درمان سفت شدن جای واکسن دو ماهگی و دیگر واکسنها توضیح میدهیم.

مهم‌ترین علت‌های سفت شدن جای واکسن 

علت سفت شدن جای واکسن نوزاد چیست:

1. این عارضه ممکن است بر اثر واکنش حساسیتی به عامل بیماری‌زای واکسن به وجود بیاید. این واکنش حساسیتی در بیشتر موارد به شکل خفیف و گذرا است. در موارد نادری واکنش موضعی آرتوس رخ می‌دهد. علائم این واکنش به صورت تورم بافتی وسیع، درد و حساسیت شدید در محل تزریق، سفتی عضله محل تزریق و حتی تخریب بافتی و زخم در محل تزریق است. این واکنش موضعی شدید بیشتر در نوبت‌های یادآور واکسن دیده می‌شود نه در اولین واکسن بدو تولد. نوبت‌های یادآور مثل سفت شدن جای واکسن 18 ماهگی است.
2. واکنش‌های حساسیتی بیش‌ازحد کودک نسبت به سایر ترکیبات واکسن نیز رخ می‌دهد. یکی از این ترکیبات آلومینیوم است. تحقیقات نشان داده است که واکسن‌های حاوی آلومینیوم نسبت به سایر واکسن‌ها با قرمزی و سفتی بیشتری در محل تزریق همراه هستند. یکی از واکسن‌هایی که معمولا بعد از تزریق آن با سفت شدن جای واکسن مواجه می‌شویم، واکسن سه‌گانه دیفتری-کزاز-سیاه‌سرفه (DTaP) است. حتی در بزرگسالان هم سفت شدن جای واکسن کزاز دیده می‌شود. در ترکیبات واکسن ثلاث برای تاخیر جذب واکسن و کمک به بهبود عملکرد آن، از فسفات آلومینیوم استفاده می‌شود. در واقع همین ترکیب آلومینیومی باعث سفتی و ایجاد توده زیرجلدی می‌شود. این واکسن دو ماهگی، چهار ماهگی و شش ماهگی به صورت واکسن پنج‌ گانه (سه‌گانه + هپاتیت ب + هموفیلوس آنفلوانزا) تزریق می‌شود. واکسن 18 ماهگی و شش سالگی نیز به صورت یادآور تزریق می‌شود. پس سفتی جای واکسن در این سنین دور از انتظار نیست.
3. به ندرت، ترکیبات آلومینیومی ممکن است باعث ایجاد توده‌های کوچک، سفت، زیرپوستی و خارش‌دار (گرانولوم) در محل تزریق شوند. اگرچه گرانولوم‌ها خطرناک نیستند اما می‌توانند تحریک‌کننده باشند و ماه‌ها یا حتی سال‌ها دوام داشته باشند. کودکانی که بعد از واکسن دوماهگی، هجده‌ماهگی و حتی شش سالگی دچار گرانولوم می‌شوند، بعدها هم اغلب در صورت تماس با آلومینیوم دچار حساسیت می‌شوند.
4. از دیگر دلایل معمول، مربوط به خطا در نحوه تزریق واکسن است. در برخی واکسن‌ها اگر تزریق به صورت عمقی صورت نگیرد، ماده تزریق شده به صورت یک توده زیرجلدی تظاهر می‌یابد. البته خطرناک نیست و رفع می‌شود. 

اگر جای واکسن نوزاد سفت شد چه کنیم؟ در ادامه توضیح میدهیم.

آیا سفت شدن محل تزریق واکسن نوزاد خطرناک است؟ 

مساله نگران‌کننده برای والدین، ماندگاری طولانی سفت شدن جای واکسن نسبت به سایر عوارض واکسن است. در بیشتر موارد، سفت شدن جای واکسن حدود دو ماه بعد به صورت خود به‌ خود از بین می‌رود. پس نیاز به روش خاصی برای درمان سفت شدن واکسن دو ماهگی یا هر زمان دیگری ندارید. اما می‌توان با قرار دادن کمپرس سرد در محل سفتی، تا حدی به بهبود عارضه کمک کرد. تا آنجا که این سفتی تغییر رنگ ندهد، شدیدا دردناک و یا دچار زخم و تخریب بافت نشود، جای نگرانی نیست و نیازی به درمان سفت شدن جای واکسن 4 ماهگی یا دیگر ماه ها وجود ندارد. 

اگرچه سفتی شدن جای واکسن، به تنهایی یک عارضه معمولی است. اما باید توجه داشت که این توده ممکن است شروع ایجاد یک آبسه عفونی باشد. در کودکان سالم، بیشتر آبسه‌ها در اثر عفونت باکتریایی و به دنبال عدم رعایت استریلیزاسیون در حین تزریق واکسن ایجاد می شوند. پس از ورود باکتری‌ها به بافت، گلبول‌های سفید به سمت آن‌ها حرکت می‌کنند. با حمله گلبول‌های سفید به باکتری‌ها، قسمتی از بافت‌ اطراف از بین رفته و حفره‌ای به نام آبسه تشکیل می‌شود که با ترشحات عفونی پر شده است. قرمزی و سفت شدن جای واکسن چهار ماهگی و دیگر واکسنها میتواند علامت خطر باشد. پس در صورت مشاهده علائم آبسه جای واکسن مانند درد توده در هنگام لمس، قرمزی و گرم‌تر بودن بافت اطراف توده و تب بالای کودک باید به پزشک مراجعه کنید.