تحریک تخمک گذاری چیست | فواید و عوارض تحریک تخمک گذاری

تحریک تخمک گذاری یک روش درمانی است. این روش در شرایط عدم تخمک گذاری یا تخمک گذاری غیرطبیعی برای خانم‌ها استفاده می‌شود. در واقع تحریک تخمک گذاری درمان ناباروری با علت عدم بلوغ تخمک و آزاد‌سازی آن می‌باشد. عدم تخمک گذاری می‌تواند به دلیل مشکلات تولیدمثل مانند تخمدان پلی‌کیستیک اتفاق بیفتد. گاهی نیز علت مشکلات تغذیه یا اثرات ورزش‌های شدید و حرفه‌ای می‌باشد. 

تحریک تخمک گذاری پروسه‌ای می‌باشد که طی آن تخمدان‌ها به وسیله انواع متنوعی از داروها برای تولید و آزادسازی تخمک تحریک می‌شوند. اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، تخمک گذاری در بدن خانم اتفاق می‌افتد. در نتیجه خانم می‌تواند به صورت طبیعی یا با دیگر روش‌های کمک باروری باردار شود. حدود ۲۵ درصد از بانوانی که از مشکلات ناباروری رنج می‌برند دچار مشکل تخمک گذاری می‌باشند. در نتیجه تحریک تخمک گذاری می‌تواند در این مواقع مفید واقع شود.

تحریک تخمک گذاری چیست؟

تحریک تخمک گذاری به پروسه‌ای گفته می‌شود که طی آن به وسیله داروها، القا تخمک گذاری صورت می‌گیرد. این پروسه در شرایطی انجام می‌شود که فرد تخمک گذاری نامنظم داشته باشد یا نتواند تخمک گذاری کند. طبق تحقیقات انجام شده بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از زنان نابارور دچار مشکلات تخمک گذاری می‌باشند. تخمک گذاری طبیعی زمانی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بالغ برای آمادگی جهت بارداری از تخمدان‌ها آزاد شود. یک چرخه قاعدگی طبیعی بین ۲۱ تا ۳۵ روز به طول می‌انجامد و روزهای تخمک گذاری روزهای افزایش شانس باروری هستند. اگر بارداری اتفاق نیفتد، تخمک بالغ و لایه‌های داخلی رحم (که رحم را برای لانه‌گزینی جفت و جنین آماده کرده‌اند) به طور طبیعی از بدن دفع خواهند شد. به این وضعیت قاعدگی گفته می‌شود. 

اگر چرخه قاعدگی بیش از ۳۵ روز طول بکشد احتمالا تخمک گذاری شما نامنظم شده یا اتفاق نیفتاده است. در این زمینه، روش‌های پیش‌بینی زمان دقیق تخمک ‌گذاری وجود دارد که اگر حتی با استفاده از آن‌ها نتوان زمان دقیق تخمک گذاری را پیش‌بینی کرد در واقع شما دچار کم‌کاری تخمدان شده‌اید. هدف از تحریک ‌تخمک گذاری افزایش قدرت باروری بانوان است. که می‌توان با قرص تحریک تخمک گذاری یا آمپول تحریک تخمک گذاری این درمان را انجام داد.

داروهای تحریک تخمک گذاری

سوال بسیاری از زنان این است که چگونه تخمک خود را تقویت کنیم. لازم است بدانید تحریک تخمک گذاری به وسیله داروهای هورمونی اتفاق می‌افتد اما در کنار آن میتوانید از انواع معجون برای تقویت تخمدان نیز استفاده کنید. داروها براساس هورمون‌های جنسی زنانه تولید می‌شوند و سبب افزایش شانس تخمک گذاری می‌گردند. اگر سوال شما این است که چگونه خیلی سریع باردار شویم باید بدانید که تحریک تخمک گذاری با داروهای گیاهی امکان‌پذیر نمی‌باشد. زیرا تحریک تخمدان با داروی گیاهی عوارض جدی و بعضاً جبران‌ناپذیر به دنبال دارد. تحریک تخمک گذاری در طب سنتی یک روش منسوخ شده می‌باشد. ضمن اینکه هیچ‌گونه تحقیقات جامع و کاملی بر روی داروهای گیاهی انجام نشده و عوارض داروها به طور دقیق مشخص نمی‌باشد. در نتیجه با تحریک تخمدان با داروی گیاهی تنها سلامت خود را به خطرمی‌اندازید. در مواقع بروز مشکل به پزشک متخصص مراجعه کرده و به ایشان اعتماد نمایید. برخی از این داروهای تحریک تخمک گذاری که پرمصرف می‌باشند را در ادامه برای شما معرفی می‌نماییم.

• کلومیفن سیترات؛ این دارو به تحریک تخمک گذاری در افرادی که غده هیپوفیز سالم دارند کمک می‌نماید. نام تجاری این دارو کلومید می‌باشد. این دارو در افرادی که استروژن کافی ندارند به خوبی عمل می‌نماید. غده هیپوفیز هورمون‌های محرک تخمدان‌ها را ترشح می‌نماید. این هورمون‌ها سبب می‌شوند تخمدان فعال شده و تخمک‌های بالغ را آزاد نماید. پس از قطع مصرف کلومیفن تنها چند روز طول می‌کشد تا سطح هورمون LH به اوج خود برسد. افزایش این هورمون سبب می‌شود تنها ۳۶ ساعت بعد تخمک گذاری اتفاق بیفتد. گاهی اوقات برای لقاح مصنوعی لازم است که در این زمان سونوگرافی صورت گیرد تا تخمک بالغ شده و آماده جهت آزاد شدن برای بارداری از دست نرود. گاهی اوقات نیز انواع آمپول تحریک تخمک گذاری همراه کلومیفن تجویز می‌شود تا تخمک گذاری اتفاق بیفتد. موفقیت تخمک گذاری با داروی کلومیفن به موارد متفاوتی وابسته است. مانند سن مادر، مشکلات ناباروری تشخیص داده شده و آنالیز مایع منی و فاکتورهای مرتبط با اسپرم. با مصرف کلومیفن بین ۶ تا ۱۰ درصد شانس بارداری دوقلویی وجود دارد. 
• لتروزول ؛ عملکردی مشابه کلومیفن دارد. در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان عملکرد مناسبی دارد. نام تجاری این دارو فمارا می‌باشد. معمولا در افرادی که با مصرف کلومیفن به نتیجه نرسیدند یا دچار عوارض شده‌اند می‌توانند مصرف لتروزول را آغاز نمود. البته معمولا اثربخشی این دو دارو مشابه یکدیگر می‌باشد. زمان تخمک گذاری بعد از مصرف لتروزول بنا بر واکنش بدن هر شخص متفاوت می‌باشد. اما معمولا حدود ۳ تا ۷ روز پس از قطع مصرف قرص تخمک گذاری رخ خواهد داد. 
• عوامل حساس به انسولین؛ این دارو در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که مشکوک به دیابت یا پیش دیابت هستند استفاده می‌شود. این دارو با نام متفورمین شناخته می‌شود. به کاهش سطح انسولین و القا تخمک گذاری کمک می‌نماید.
• گنادوتروپین‌ها؛ شامل دو داروی هورمونی تزریقی با نام‌های هورمون لوتئالیزه (Lh) و هورمون محرک فولیکول (FSH) می‌باشد. معمولا با نام‌های رپرونکس، براول، منوپور، گونال F یا فولیکتیم شناخته می‌شوند. این هورمون‌ها به طور طبیعی توسط هیپوفیز تولید می‌شوند. و سبب افزایش تحریک تخمک گذاری می‌گردند. به دلیل قدرت گنادوتروپین‌ها در تحریک تخمک گذاری معمولا همراه کلومیفن و لتروزول تجویز نمی‌گردد. زیرا عوارض استفاده از این داروها به طور همزمان می‌تواند تحریک بیش از حد تخمدان‌ یا بارداری چندقلویی باشد. اما در معضلات جدی ناباروری ممکن است همراه یکدیگر تجویز شوند. دوز تزریقی داروها نیز نسبت به شرایط هر بیمار متفاوت می‌باشد. این دارو سبب بلوغ و آمادگی برای آزادسازی تخمک خواهد شد. برای تعیین دوز مصرفی دارو، بررسی دقیق بیمار توسط سونوگرافی و آزمایش انجام خواهد شد. البته ممکن است با مصرف هورمون HCG به صورت همزمان تخمک گذاری به مرحله اجرا برسد. البته معمولا این هورمون برای افرادی استفاده می‌شود که تحت درمان برای لقاح مصنوعی یا IVF می‌باشند. احتمال موفقیت بارداری با این دارو تماما به شرایط مادر بستگی دارد. احتمال بارداری دوقلویی با این روش حدود ۱۵ درصد می‌باشد.
• آنالوگ‌های هورمون آزاد‌کننده گنادوتروپین؛ به این آنالوگ‌ها اختصارا GNRH گفته می‌شود. معمولا با نام‌های لوپرون، لوپرولید استات، گانیلریکس، آنتاگون و ستروتید شناخته می‌شوند. هورمون‌های آزاد‌کننده گنادوتروپین به طور طبیعی از هیپوتالاموس آزاد می‌شوند. هیپوتالاموس غده کنترل‌کننده هیپوفیز در مغز می‌باشد. در شرایط عادی هورمون‌های ترشح شده از هیپوتالاموس سبب کنترل ترشح LH و FSH از هیپوفیز می‌شوند. این دو هورمون برای بلوغ و آزاد‌سازی تخمک از تخمدان ضروری می‌باشند. در واقع مصرف هورمون‌های آزادکننده گنادوتروپین‌ها اثر مثبت بر روند تخمک گذاری خواهد داشت. در نتیجه این دارو سبب تحریک تخمک گذاری خواهد شد.
• گنادوتروپین جفتی انسان؛ به اختصار به آن HCG نیز گفته می‌شود. با نام‌های نوورال، پروفاسی و اویدرل شناخته می‌شود. زمانی از این دارو جهت تحریک تخمک گذاری استفاده می‌شود که مقادیر قابل توجهی تخمک بالغ نیازمند به تحریک برای آزاد‌سازی وجود داشته باشد. با مصرف این دارو می‌توان زمان اوج LH و در واقع تخمک گذاری را مشخص نمود. در نتیجه زمان اقدام برای بارداری نیز بر اساس این دارو تعیین خواهد شد. هر دو هورمون LH و HCG یک گیرنده دارند. در نتیجه اثر مشابه دارند. اما از HCG به دلیل طول عمر بیشتر در بدن استفاده می‌شود. 

در برخی موارد با درمان معضلات دیگر مانند چاقی و کم‌کاری تیروئید می‌توان تخمک گذاری را به صورت طبیعی تحریک کرد. در واقع گاهی اوقات با تغییر در سبک زندگی تحریک تخمک گذاری با تغذیه یا ورزش‌های ساده و ملایم اتفاق خواهد افتاد.

تحریک تخمک گذاری برای چه کسانی مفید خواهد بود؟

تحریک تخمک گذاری یک روش درمانی شایع در افرادی با تخمک گذاری ناموفق یا عدم تخمک گذاری می‌باشد. البته افرادی که دچار مشکلات تخمک گذاری می‌باشند، مانند افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نیز از این روش استفاده می‌نمایند. ضمنا در افرادی که از روش‌هایی کمک باروری مانند لقاح مصنوعی آزمایشگاهی (IVF) استفاده می‌نمایند نیز تحریک تخمک گذاری کمک کننده خواهد بود. با این روش می‌توان به چند تخمک بالغ دست یافت و آن‌ها را در محیط آزمایشگاه بارور نمود. به این روش، تحریک کنترل‌شده تخمدان‌ها گفته می‌شود. 

جهت بررسی نیاز یا عدم نیاز به تحریک تخمک گذاری لازم است که موارد زیر بررسی شود:

• بیماری‌هایی که می‌توانند به صورت مستقیم سبب سرکوب تخمک گذاری شوند. مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک.
• سنجش سطح هورمون‌های زنانه. به ویژه LH, FSH, AMH
• بیماری‌هایی که به طور مستقیم بر تخمک گذاری اثرگذارند. مانند بیماری‌های تیروئید، اختلالات خوردن و چاقی. 
• میزان ورزش روزانه فرد.

برای بانوانی که پس از درمان تحریک تخمک گذاری هم‌چنان دچار مشکلات آزادسازی تخمک می‌باشند، درمانگران می‌توانند تحریک شدید تخمک گذاری را تجویز نمایند. در واقع تحریک شدید تخمک گذاری، تجویز هورمون گنادوتروپین انسانی می‌باشد که سبب تحریک آزادسازی تخمک‌های بالغ می‌گردد.

عوارض تحریک تخمک گذاری

گاهی اوقات داروهای هورمونی مورد استفاده جهت تحریک تخمک گذاری سبب تحریک بیش از حد تخمدان‌ خواهد شد. گاهی اوقات فرد دچار عوارض قرص تحریک تخمک گذاری خواهد شد. گاهی نیز عوارض آمپول تحریک تخمک گذاری گریبانگیر فرد می‌شود. عوارض تحریک بیش از حد تخمدان از متوسط تا شدید می‌باشد. معمولا چند هفته پس از قطع درمان از بین خواهد رفت. این عوارض عبارتند از:

1. نفخ شکم
2. تهوع
3. سردرد
4. تنگی نفس
5. گرگرفتگی
6. افزایش وزن
7. گرفتگی و درد در ناحیه لگن
8. تاری دید

تحریک بیش از حد تخمدان می‌تواند سبب آزاد شدن چند تخمک به طور هم‌زمان گردد. در نتیجه ریسک بارداری چندقلویی افزایش می‌یابد. بارداری چندقلویی یک بارداری پرخطر می‌باشد. از طرفی اگر داروهای تحریک تخمک گذاری تحت نظر پزشک استفاده نشوند می‌تواند علاوه بر بروز عوارض گفته شده سبب پیچ‌خوردگی تخمدان شود. در این شرایط ممکن است شما یک تخمدان خود را از دست بدهید. این وضعیت معمولا در افرادی رخ می‌دهد که تخمدان سالم دارند و با اهدافی مانند بارداری دوقلویی یا سرعت بخشیدن به پروسه اقدام برای بارداری دست به مصرف خودسرانه داروها می‌زنند. 

فواید تحریک تخمک گذاری

تحریک تخمک گذاری یکی از اولین درمان‌ها برای مشکلات نازایی می‌باشد. زیرا در مقایسه با باقی روش‌های کمک باروری تهاجمی نمی‌باشد. ضمنا در مقایسه با روش‌هایی کمک باروری دیگر مانند لقاح مصنوعی پروسه کوتاه‌تری دارد. اما باید در نظر داشته باشید که در برخی موارد، تحریک تخمک گذاری همراه با روش‌های لقاح مصنوعی می‌توانند در کنار هم نتیجه‌بخش باشند.

در هر صورت تحریک تخمک گذاری یک روش درمانی برای مشکلات باروری است. نمی‌توان از تحریک تخمک گذاری برای سرعت بخشیدن به پروسه بارداری یا ایجاد بارداری دوقلویی استفاده نمود. در نتیجه برای حفظ سلامت خود لطفا خودسرانه از داروهای تحریک تخمک گذاری استفاده ننمایید. ضمنا تحریک تخمدان با داروی گیاهی را نیز فراموش کنید. زیرا هر پروسه درمانی اگر خودسرانه انجام شود به سلامت شما آسیب می‌رساند.