داروهای بیش‌فعالی کودکان

دارو‌های بیش‌فعالی کودکان می‌توانند به کاهش علائم بیماری هایپراکتیو کمک کنند. متاسفانه در جامعه ایرانی، این دارو‌ها مانند سایر دارو‌های روان‌پزشکی، اغلب با عوارض جانبی خود شناخته می‌شوند. آیا ترس از مصرف دارو‌های بیش‌فعالی کودکان به جا است؟ آیا عوارض دارو‌های بیش‌فعالی در کودکان از فواید مصرف آن‌ها می‌کاهد؟ در این مقاله ابتدا اندکی درباره بیماری بیش‌فعالی در کودکان و علائم آن توضیح می‌دهیم. سپس به دارو‌‌های بیش‌فعالی در کودکان می‌پردازیم و در ضمن معرفی، از عوارض دارو‌های بیش‌فعالی در کودکان نیز سخن می‌گوییم. با ما همراه باشید.

بیش‌فعالی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟

قبل از پرداختن به موضوع داروهای بیش‌فعالی کودکان لازم است بدانید اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یا هايپر اكتيو (Attention deficit /hyperactivity disorder (ADHD))  یک بیماری مزمن است که میلیون‌ها کودک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و گاهی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی الگویی از مشکلات است که معمولاً در کودکی، معمولاً پیش از 12 سالگی،  ایجاد شده و با علائم زیر در خانه و یا خصوصاً در مدرسه خود را نشان می‌دهد:

• کودک بیش از حد معمول فعال است و تحرکش بالاست. این امر بیش فعالی (Hyperactivity) خوانده می‌شود.
• دائماً حواسش پرت می‌شود. نمی‌تواند حتی برای مدت کوتاهی مشغول به یک کار ثابت باشد. این امر کاهش یا نقص توجه (Attention deficit) خوانده می‌شود.
• کودک رفتار‌های تکانشی دارد؛ به این معنی که بدون فکر و ناگهانی دست به کاری غیرمنتظره و گاها خطرناک می-زند. این امر رفتار تکانشی(Impulsive behavior) خوانده می‌شود.
• تمرکز کردن برای کودک دشوار است.

تشخیص بیش فعالی در کودکان

تشخیص قطعی اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی باید توسط متخصصان روانپزشک انجام گیرد و هیچ آزمایش اختصاصی به عنوان تست بیش‌فعالی کودکان وجود ندارد. بسیاری از ما ممکن است که علائم بالا را تجربه کنیم امّا دچار اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی نیستیم. زمانی فرد مبتلا به ADHD تلقی می‌شود که علائم بالا ارتباطش را با سایر افراد جامعه دچار اختلال کند و یا بر وضعیت تحصیلی و کاری او تاثیر سوء گذارد. این کودکان ممکن است یا مشکلات عاطفی و ارتباطی زیادی دست و پنجه نرم‌کنند که اعتماد‌به‌نفس آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. درمان بیماری بیش‌فعالی مانند هر بیماری دیگری ضروری بوده و عدم درمان آن عوارض طولانی‌مدت در کودک به‌جای می-گذارد.

بیش‌فعالی چرا ایجاد می‌شود؟

علت اصلی بیش‌فعالی هنوز کاملاً مشخص نشده است؛ امّا تحقیقات نشان می‌دهند که سطح دو انتقال‌دهنده‌ی عصبی دوپامین و نور‌اپی‌نفرین در مغز کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در سطح مناسبی قرار ندارد و این پدیده علائم بیماری را ایجاد می‌کند.

بیماری بیش‌فعالی تا کی ادامه دارد؟

علائم اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در 60 تا 80 % موارد تا نوجوانی و در 60% موارد تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. در برخی موارد بیش‌فعالی از بین رفته و فقط نقص توجه می‌‌ماند.

آیا بیش‌فعالی کودکان درمان دارد؟ درمان آن چیست؟

درمان استاندارد بیش‌فعالی کودکان شامل دارودرمانی، رفتاردرمانی، دوره‌های مشاوره و آموزش‌های مخصوص برای کودک و والدین است. توجه داشته باشید که مجموعه درمان‌های فوق باعث کاهش علائم بیماری تا حد بسیار زیادی می‌شود امّا بیماری از‌بین نمی‌رود. همچنین یک کار گروهی و نسبتاً طولانی‌مدت نیاز است تا مشخص شود که کدام-یک از درمان‌های فوق بیشترین تاثیر را در کاهش علائم بیش‌فعالی در کودک شما دارد. پس لازم است که صبور باشید.

ما در ادامه به بررسی دارو‌های بیش‌فعالی کودکان که در کاهش علائم اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی نقش دارند، می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

انواع داروهای بیش فعالی

درمان اول اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی دارو درمانی بوده و خط اول دارو‌های بیش‌فعالی در کودکان نیز دارو‌های محرک‌های دستگاه عصبی (CNS) هستند. پیش از توضیح هر یک از دارو‌های بیش‌فعالی کودکان ابتدا به تقسیم-بندی انواع آن‌ها توجه کنید. 

• دارو‌های محرک (Stimulant): این مدل قرص بیش فعالی کودکان افزایش‌دهنده‌ی سطح دوپامین (انتقال‌دهنده‌ی عصبی) است. دو گروه کلی از دارو‌ها شامل متیل‌فنیدات و آمفتامین‌ها را شامل می‌شوند. معروف‌ترین این دارو‌ها ریتالین از دسته متیل-فنیدیت و دکستروآمفتامین از گروه آمفتامین‌ هستند. توجه داشته باشید که نام محرک بر روی این دارو‌ها به این معنا نیست که می‌توانند باعث افزایش بیش‌فعالی در کودک ما شوند؛ بلکه این نام‌گذاری بخاطر نحوه عملکرد و تاثیر آن‌ها بر روی دوپامین است.
• غیر محرک‌ها ( Non-stimulant): این دارو‌ها مهار‌کننده‌ی نوراپی‌نفرین هستند و در درمان بیش‌فعالی در کودکان بزرگتر از 6 سال و بیشتر زمانی که کودک به دارو‌های محرک پاسخ نمی‌دهد، استفاده می‌شوند. پر‌کاربردترین این دارو‌ها شامل:

1. اتوموکستین (Atomoxetine)
2. بوپروپیون (Bupropion)
3. کلونیدین (Clonidine)

از دارو‌های بیش‌فعالی کودکان در ادامه به ریتالین و اتوموکستین می‌پردازیم؛ امّا پیش از آن به چند سوال پاسخ می-دهیم:

آیا دارو‌های بیش‌فعالی کودکان موجب تغییر شخصیت می‌شوند؟

دارو‌های بیش‌فعالی اگر با مقدار و نحوه‌ی صحیح مصرف شوند، تنها موجب کاهش علائم بیماری از جمله کاهش تکانش‌گری، نقص توجه وفعالیت زیاد کودک می‌شوند. اگر پس از مصرف دارو‌های بیش‌فعالی کودکان مشاهده کردید که کودک بسیار آرام و ساکت شده است؛ ممکن است میزان دارو‌ی مصرفی بالا باشد. در این مورد بهتر است به روانپزشک کودک خود مراجعه کرده و با او در این باره مشورت کنید.

دارو‌های بیش‌فعالی کودکان از چه زمانی اثر خود را شروع می‌کنند؟

دارو‌های بیش‌فعالی کودکان به محض این‌که از سد خونی‌‌-مغزی عبور کنند، اثرات خود را شروع می‌کنند. این زمان در بعضی دارو‌ها 30 دقیقه و در بعضی دیگر تا چند ساعت است. رسیدن به اثرات درمانی حداکثری اندکی زمان می-برد و ممکن است تا چند روز یا هفته طول بکشد. در مورد مدت زمان درمان بیش فعالی باید بگوییم که دارو‌های دسته محرک‌ها اثرات خود را سریع‌تر از دسته دارو‌های غیرمحرک نشان می‌دهند.

ریتالین

 ریتالین (Ritalin) از دسته دارو‌های محرک است که با عملکرد خود موجب افزایش دوپامین که یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی در دستگاه عصبی مرکزی است، می‌شود.  توجه داشته باشید که نام محرک بر روی این دارو‌ها به این معنا نیست که می‌توانند باعث افزایش بیش‌فعالی در کودک ما شوند؛ بلکه این نام‌گذاری بخاطر نحوه عملکرد و تاثیر آن‌ها بر روی دوپامین است. میزان و نحوه مصرف قرص ریتالین بسیار تخصصی بوده و از حیطه بحث خارج است.

قرص ریتالین در واقع نام تجاری و شناخته‌شده دارو‌های دسته متیل‌فنیدات (Methylphenidate) است و با اسامی زیر نیز شناخته می‌شود:

• قرص اتندآپ (Attendup)
• قرص استیمدیت (Stimdate)
• قرص روبیفن (Rubifen)
• قرص پیوسته‌رهش ماتوراید (Matoride)

آیا امکان درمان بیش فعالی بدون دارو وجود دارد؟

به طور کلی موفق ترین درمان برای ADHD ترکیبی از دارو و مدیریت رفتار است. به عبارت دیگر داروها درمان اصلی برای ADHD هستند و در 80 درصد از کودکان مبتلا به این اختلال موثر واقع می‌شوند. بنابراین اگر مشخص شده است که کودک شما دچار بیش‌فعالی است، بهتر است در استفاده کردن از داروهایی که پزشک تعیین می‌کند، مقاومت نکنید و درمان را هر چه سریع‌تر شروع کنید. توجه داشته باشید که رفتاردرمانی در کنار دارودرمانی کمک بسیار زیادی به کودکان بیش‌فعال می‌کند. 

 

عوارض قرص ریتالین 10 میلی‌گرم چیست؟

فشار خون بالا، افزلیش ضربان قلب، بی‌اشتهایی، عصبانیت، اشکال در خواب، سرگیجه، سردرد، تهوع و درد معده از عوارض جانبی احتمالی این دارو‌ هستند. توجه داشته باشید که در صورت بروز عوارض دارو‌یی به متخصص کودک خود مراجعه کنید و با او در این باره مشورت کنید. همچنین مصرف قرص ریتالین مانند هر دارو‌یی که قرار است برای مدت طولانی استفاده شود، باید مداوم مورد سنجش و بررسی قرار گیرد تا هم میزان اثرگذاری و هم احتمال بروز عوارض آن مورد بررسی قرار گیرد. لطفاً پس از یک‌بار دریافت نسخه، سرخود به مصرف دارو ادامه ندهید. به متخصص روانپزشکی مراجعه کنید و تحت نظر او دارو را مصرف کنید. همچنین قطع‌کردن یکباره دارو می‌تواند موجب عوارضی مانند افسردگی شود؛ پس اگر بهبودی در کودک خود مشاهده کردید، دارو را به یک‌باره قطع نکنید.

رد برخی افسانه‌ها در ارتباط با مصرف ریتالین

• آیا مصرف ریتالین موجب وابستگی شده و اعتیادآور است؟ خیر! 

برخی تصور می‌کنند که مصرف قرص ریتالین به عنوان داروی بیش‌فعالی کودکان موجب اعتیاد می‌شود؛ دلیل این تفکر نیز از تاثیر ریتالین بر افزایش دوپامین در مغز می‌آید. این درحالی است که مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ریتالین در مقادیر توصیه شده پزشکی نه تنها موجب وابستگی و اعتیاد نمی‌شود، بلکه احتمال سوءمصرف الکل و موارد مخدر در بزرگسالی و نوجوانیِ کودک مبتلا به بیش‌فعالی کاهش می‌دهد.

امّا توجه داشته باشید که مطلب فوق صرفاً در مقادیر توصیه‌شده پزشکی صدق می‌کند. اگر مصرف ریتالین در مقادیر بالا و خودسرانه باشد، می‌تواند همانند بسیاری از دارو‌های دیگر اثراتی نامناسب از جمله وابستگی داشته باشد. توصیه می‌شود که دارو ‌را دور از دسترس کودک و نوجوان قرار دهید.

• آیا ریتالین باعث افزایش هوش می‌شود؟ خیر!

اگرچه ریتالین و دارو‌های بیش‌فعالی کودکان موجب افزایش تمرکز می‌شود، امّا یادگیری و هوش پدیده‌ای متاثر از چندین عامل مختلف است که تمرکز در میان آن‌ها گم می‌شود. دارو‌های بیش‌فعالی کودکان تنها در افراد مبتلا به بیماری تاثیر مثبت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف خودسرانه و نادرست این دارو‌ها که صرفاً با هدف افزایش تمرکز در افرادی بدون بیش‌فعالی صورت گرفته، بیشتر موجب افت سطح تحصیلی آن‌ها شده است.

کدام شربت برای بیش فعالی کودکان مناسب است؟

اگر کسی از شربت خاصی تحت عنوان داروی جدید بیش فعالی برای شما یاد کرده است، باید بدانید که احتمالا منظور او شربت آتنتالین است؛ این شربت محصول شرکت سیمرغ داروی عطار است و برای کمک به بهبود بیش فعالی، کمک به بی قراری و استرس، کمک به افزایش تمرکز و کاهش حواس‌پرتی در کودکان و تعادل رفتاری و احساسی در آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول برای کودکان بالای 2 سال قابل استفاده است.

شربت اتنتالین ترکیبی از عصاره هیدروگلیسیرینه رازک، بادرنجبویه، نارنج، گل ساعتی، کوشاد و آکاسیا و کاملا گیاهی است. این محصول به کودکان کمک می‌کند که استرس کمتری داشته باشند و بی قراری نکنند.

در مورد قرص ریسپریدون برای کودکان بیش فعال چه می‌دانید؟

یکی از موارد تجویز قرص ریسپریدون، تجویز آن برای کودکان بیش‌فعال است. در واقع تنها یکی از کاربردهای ریسپریدون، درمان و کنترل بیش فعالی یا ADHD است. آثار و نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی به کمک مصرف این دارو قابل کنترل و درمان است. 

ریسپریدون یکی از مهمترین داروهای روانپزشکی و موثر بر اعصاب است که آن را در دسته داروهای ضد سایکوز جای می‌دهند. این دارو میزان ناقل‌های شیمیایی مغز را برای مخابره پیام‌های عصبی در مغز و ارتباطات گوناگون تنظیم می‌کند.

نکته مهم درباره مصرف قرص ریسپریدون این است که اگرچه به طور کامل بیماری را درمان نمی‌کند، اما در کاهش علائم و بهبود بیمار نقش بسیاری موثری دارد. قرص ریسپریدون در دوزهای گوناگون و به تشخیص و تجویز پزشک برای بیمار به کار می‌رود. این دارو علاوه ‌بر قرص، گاهی به صورت تزریقی هم به کار می‌رود. البته هر دو حالت، فقط وفقط توسط روانپزشک تجویز می‌شود و مصرف خودسرانه آن می‌تواند شما را با عوارض ریسپریدون و مشکلات ناشی از مصرف آن روبه‌رو کند.

آیا استفاده از داروی آرامبخش برای کودکان بیش فعال درست است؟

به طور کلی، داروهای درمان بیش فعالی در دو گروه داروهای غیر محرک و داروهای محرک طبقه بندی می شوند. در درمان دارویی بیش فعالی، داروی محرک ریتالین یا متیل فنیدیت قریب به 50 سال است که در درمان این اختلال مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین داروی محرک آمفتامین، از 70 سال قبل برای درمان این عارضه در دستور کار قرار گرفته است. از داروهای غیر محرک درمان دارویی بیش فعالی نیز می توان به آتوموکستین اشاره کرد که در برخی مواقع روانپزشکان به علت عوارض کمتر، این دارو را مورد استفاده قرار می‌دهند. 

بهترین داروی بیش فعالی و شربت بیش فعالی چیست؟

حقیقتا به منظور درمان بیش‌فعالی، بهترین داروی بیش فعالی مشخصی برای مبتلایان وجود ندارد و هر  کدام از داروها باید بر اساس وضعیت اختصاصی بیماری تجویز و استفاده شود. به همین دلیل اکیدا توصیه می‌شود که مقالات نوشته شده در حوزه بیش فعالی را فقط برای کسب اطلاعات بیشتر بخوانید و تجویز، تشخیص و حتی درمان خودسرانه را فراموش کنید و حتما از متخصصین این امر کمک بگیرید.

تشخیص اشتباه در بیش فعالی یا عدم تمرکز در علم روانشناسی کودک می‌تواند مسیر زندگی یک کودک را کاملا تغییر دهد؛ می‌توان گفت که بهترین داروی بیش‌فعالی یا داروی پایه برای درمان بیش‌فعالی، تشخیص به موقع توسط خانواده و والدین است. برای این منظور خانواده ها باید به سلاح علم و دانش مجهز باشند تا بتوانند بهترین تصمیمات را برای کودک خود بگیرند تا جایی که درست و غلط را از هم تمیز داده و حتی درکی از تشخیص درست یا اشتباه پزشک روانشناس کودک خود داشته باشند. 

درمان گیاهی بیش فعالی در طب سنتی

شربت نوما (کاهو) به عنوان یک داروی گیاهی و شربت آرامبخش و خواب آور ، برای درمان بیش فعالی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. شربت نوما فراورده‌ای بر گرفته از طب سنتی ایران است که از عصاره آبی کاهو (Lactuca sativa L. ) به روش علمی تهیه و فرموله شده است و به عنوان یکی از داروهای گیاهی بیش‌‌فعالی شناخته شده است؛ گرچه این شربت گیاهی است، اما هرگز استفاده خودسرانه از آن توصیه نمی‌شود. 

 

کلام آخر

به منظور انتخاب بهترین داروی بیش فعالی و شربت بیش فعالی برای فرزند خود، به پزشک اعتماد کنید و این کار را بر عهده پزشک بگذارید؛ اما همواره به عنوان والدین آگاه در مورد انواع داروهای بیش فعالی کودکان اطلاعات داشته باشید و از عوارض و تاثیرات آن مطلع باشید و حتما تاثیر داروی استفاده شده را در فرزند خود با دقت بررسی کنید و نتیجه را به پزشک اطلاع دهید. شما به عنوان والدین بهتر می توانید تشخصی دهید که داروها تا چه اندازه در کنترل رفتارهای بیش فعالی کودک موثر بوده اند؛ زیرا همیشه همراه کودک خود هستید و می توانید رفتارها و واکنش های او را ارزیابی کنید.