روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی

درد پدیده‌ای شایع و جزء جدایی ناپذیری از روند زایمان طبیعی است. اما همین تجربه احساس درد میتواند منجر به ترس و اضطراب در روند به دنیا آمدن جنین شده، که خود سبب طولانی‌تر شدن مدت زایمان می‌شود. به همین دلیل سال‌هاست که محققین علم مامایی بر روی روش‌های مختلف برای کاهش درد در حین زایمان واژینال در حال پژوهش بوده و راهکارهای موثری را در این جهت به درمانگران معرفی کرده‌اند. در این مقاله میخواهیم در رابطه با روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی صحبت کنیم.

چرا زایمان طبیعی دردناک است؟

قبل از پرداختن به موضوع روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی، شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد؛ چرا زایمان طبیعی دردناک است؟ روند انجام زایمان واژینال یا طبیعی به این نحو است که، عضلات رحم دچار انقباضات یا سفتی‌های منظم میشوند تا کم کم منجر به باز شدن دهانه رحم شده و جنین به سمت آن و خارج از بدن مادر هدایت کنند. با وقوع این انقباضها میزان خونرسانی به رحم نیز کم می‌گردد و این مهم سبب ایجاد درد در این عضو میشود، همچنین فشاری که جنین در هنگام خروج از کانال زایمانی به بافتهای داخل لگن وارد میکند مثل کشش واژن و پرینه و فشار بر روی عضلات کف لگن، عامل بروز درد و احساس فشار داخلی در مادر است.

تجربه تحمل درد زایمان 

هرکدام از مادران تجربه و احساس منحصر به فرد و متفاوتی از درد زایمان خود نسبت به دیگران دارند. علت این قضیه به تفاوت در وضعیت روحی، عاطفی، فرهنگی، اجتماعی و انگیزه‌های هر مادر هنگام زایمان برمیگردد. به دلیل وجود این عوامل مختلف، مادران علاوه بر درک متفاوت نسبت به درد، در راه و روش کنترل و تحمل و تطابق با درد نیز با یکدیگر تفاوت دارند.

داشتن آمادگی روانی و جسمی برای روبه‌رو شدن با تجربه زایمان و آگاهی از سیر مراحل تولد جنین، نقش بسیار مهمی در کاهش درد زایمان و ترس از تجربه این درد دارد. به همین دلیل شرکت در کلاس‌های فراگیری آمادگی‌های زایمان برای مادر و پدر، زمینه لازم را برای مواجهه با زایمان طبیعی و غلبه بر ترس‌های موجود در این رابطه فراهم میکند.

در ادامه به اصل مطلب یعنی روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی میپردازیم؛

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

برای کاهش درد زایمان طبیعی چه میتوان کرد؟

 انواع مختلفی از راهکارها وجود دارند تا به مادر برای آماده کردن شرایط برای زایمان و مقابله با درد زایمان کمک نمایند. روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی به دو دسته کلی، دارویی و غیردارویی تقسیم میشوند.

روش‌های غیردارویی کاهش درد زایمان طبیعی

روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی از نوع غیر دارویی خود دارای انواع گوناگونی هستند که به ترتیب به آنان اشاره می‌کنیم:

1. آرامسازی یا ریلکسیشن: ترس، اضطراب و نگرانی در زمان انجام زایمان، سبب میشود تا فرد کنترل حال روحی و عملکردش را از دست بدهد و دردهای آزاردهنده‌تری را نیز تجربه کند. به همین خاطر حفظ آرامش مادر در حین وضع حمل، یک امر بسیار مهم برای طی کردن مطلوب روند زایمان است و با آرامسازی به مادر این امکان داده میشود تا افکار منفی خود را کنترل کند و درد کمتری را احساس نماید، همچنین در زمان آرامش ذهنی هورمونهای موثر در فرایند زایمان به شکل بهتری ترشح شده و فعالیت میکنند و دهانه رحم نیز راحتتر باز میگردد. از جمله راهکارهای آرامسازی مادر استفاده از تکنیک‌های تنفسی( یعنی اجرای الگوهای تنفسی خاص در هر مرحله از زایمان ) و تکنیک‌های روانی (مثل  تن آرامی، انحراف ذهن، تصویرسازی و ..) است.
2. تحرک داشتن مادر در زمان زایمان: تغییر وضعیت قرارگیری یا پوزیشن در طول زایمان طبیعی برای طی شدن بهتر روند زایمان بسیار اهمیت دارد. بر اساس مشاهدات، دراز کشیدن کامل در داخل تخت برای تمام مدت زایمان خود میتواند باعث طول کشیدن روند تولد جنین شده و به خستگی و کلافگی مادر بیانجامد. بر همین اساس، مادر در اتاق زایمان تحت نظارت ماما یا پرستار از تخت پایین آمده و راه میرود، بر روی توپ زایمانی مینشیند، حرکات مناسب فیزیکی را انجام داده و با قرارگرفتن در وضعیتهای مختلف به پایین آمدن جنین و پیشرفت زایمان کمک میکند.
3. استفاده از آب و گرما: تحقیقات نشان میدهند که استفاده از گرما در کاسته شدن از شدت دردها و تنشهای روحی در حین زایمان نقش به سزایی دارد. قرارگرفتن در زیر دوش آب گرم یا نشستن در وان آب، باعث آرامش و ترشح هورمون ضد درد طبیعی در بدن میگردد، که خود عامل موثری در کاهش درد ناشی از انقباضات رحمی و فشار در ناحیه لگن است. استفاده از کمپرس سرد یا گرم نیز میتواند تا حدودی به کاهش ناراحتی و اضطراب زایمان کمک کند.
4. لمس و ماساژ: اجرای ماساژ صحیح در مرحله مناسب خود، میتواند باعث کم شدن سفتی و حساسیت عضلات شود و حواس مادر را از درد پرت کند. اگر این ماساژ و لمس توسط فردی که مادر با او رابطه نزدیکی دارد انجام شود، تاثیر بیشتری نیز خواهد داشت علی الخصوص که آن فرد شوهر باشد. چرا که آرامش و امنیت مادر نیز در این وضعیت به شدت افزایش می‌یابد.
5. رایحه درمانی: برخی از گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس، گل سرخ، بهارنارنج و یاسمین از خاصیت آرام بخشی برخوردار هستند و مطالعات مختلف در مورد تاثیر استفاده از این گیاهان به صورت روغن در هنگام ماساژ و یا استشمام رایحه‌شان، حاکی از تاثیر مثبت آنها در کاهش اضطراب و درد مادر در اتاق زایمان بوده است. 
6. موسیقی درمانی: براساس تحقیقات شنیدن آواهای مورد علاقه در کنترل درد در بسیاری از موقعیتها مثل کارهای دندانپزشکی، دردهای بعد از عمل جراحی، درمان سوختگی و تجربه دردهای زایمانی تاثیر داشته و سبب ایجاد یک محیط امن و آرام برای فرد میگردد. این آوای دلپذیر میتواند هر نوع صدایی باشد، از صدای فردی که مادر به او علاقه دارد گرفته تا موسیقی‌ها و نواهای مختلف و حتی آوای قرآنی. 
7. طب فشاری و طب سوزنی:  در بدن نقاط مختلفی وجود دارد که ایجاد فشار در آنها میتواند باعث تاثیر بر کانالهای انرژی و بهبود عملکرد در ارگانی از بدن گردد. برای مثال فشار نقاطی در قسمت‌های مختلف پا یا گوش به وسیله انگشت دست یا فشار سوزن، سبب تسکین درد زایمان و تسهیل خروج جنین میگردد. مهمترین نکته در زمینه این طبها اجرای آن توسط فرد متخصص و ماهر در این حیطه است.
8. استفاده از دستگاه تنس: تنس (TENS) یک دستگاه کوچک الکتریکی است که با باتری کار میکند و سیمهای نازکی دارد که به کمک برچسب انتهایشان بر روی پوست کمر مادر قرار میگیرد. دستگاه با ایجاد پالس‌های الکتریکی کوچک، بدن مادر را تحریک میکند تا بتواند اندورین یا ضددرد طبیعی‌ و داخلیش را آزاد کند. شدت و میزان فرکانسهای تولید شده توسط دستگاه به صورت دستی قابل تنظیم است. 
9. تنها نبودن مادر در اتاق زایمان و حضور یک همراه صمیمی مثل همسر، مادر و غیره به ایجاد آرامش مادر کمک میکند و به مادر حس امنیت و راحتی ویژه‌ای میدهد، که منجر به تحمل بهتر دردها میگردد. همچنین تحقیقات زیادی نشان میدهند که حضور مامای همراه یا دولا در اتاق زایمان برای کمک و آموزش به مادر در انجام تکنیکهای گفته شده در بالا و مدیریت شرایط روحی مادر بسیار موثر است.

معمولا ماماها و پزشکان از ترکیب چند روش مختلف غیردارویی برای روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی استفاده میکنند.

روش‌های دارویی کاهش درد زایمان طبیعی 

داروهای مختلفی وجود دارند که میتوانند سبب کم شدن و یا قطع کامل درد در هنگام زایمان گردند. این داروها در فرم‌های مختلفی از قبیل تزریقی و استنشاقی قابل استفاده هستند. همه مادران شرایط استفاده از این روشها را ندارند و شرایط مادر و روند زایمان در برگزیدن روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی و دارو برای کاهش درد اهمیت دارد.

داروی کاهش دهنده درد زایمان طبیعی

• گاز انتونوکس که به آن گاز بیدردی و خنده نیز گفته میشود، از ترکیب اکسیژن و نیتروژن ساخته شده و ترکیبی بی‌بو و بی رنگ است. این ترکیب برای جنین کاملا امن است و مصرف گاز انتونوکس خطری را برای مادر و جنین ایجاد نمیکند. همچنین براساس شواهد در صورت استفاده صحیح ، این گاز میتواند تا یک سوم از دردهای مادر کم گردد.
• داروهای تزریقی: این داروها خود انواع مختلفی دارند که نوع آن براساس مرحله زایمانی و وضع عمومی مادر و تصمیم متخصص بیهوشی و زنان انتخاب میگردند. عموما از داروهای مخدر به صورت تزریقی داخل عضله استفاده شده و داروهای بیحس کننده نیز از طریق سوزنهای باریک و مخصوص در فضای اطراف نخاع (فضای اپیدورال) به داخل مایع مغزی و نخاعی تزریق میگردند تا مسیر رسیدن پیام درد از نخاع به مغز را مسدود کنند. این نکته مهم است که استفاده از داروهای مخدر و بیحسی به خصوص در زمان تزریق در فضای اطراف نخاع سبب قطع درد شده و تجربه زایمان بی درد را به همراه دارد.

در انتها باید توجه داشت که انتخاب روش‌های کاهش درد در هنگام زایمان طبیعی بر اساس شرایط مادر و نظر متخصصین زنان، مامایی و بیهوشی انجام میگیرد و میزان کاهش درد در روشهای دارویی به مراتب بیشتر از روشهای غیر دارویی است. همچنین در تمامی بیمارستان‌ها امکان استفاده از همه این روشها فراهم نیست پس حتما در مورد انتخاب بهترین مکان جهت تولد فرزندتان( با توجه به معیارهایی که مدنظر دارید مثل فراهم بودن امکان زایمان بیدرد) با پزشک یا مامای خود مشورت نمایید.