بیماری سل در کودکان | علائم و درمان آن
بیماری سل در کودکان از این جهت حائز اهمیت است که می‌تواند موجب عفونت شدید و مزمن در نقاط مختلف بدن از جمله دستگاه تنفسی شود. تشخیص و درمان بیماری سل نیز اندکی مشکل و زمان‌بر است. در صورتی که بیماری سل در کودکان تشخیص داده نشود می‌تواند برای آن‌ها مرگبار باشد. به دلیل اهمیت بالای بیماری سل در کودکان، ما در این مقاله مسائلی همچون علائم سل و درمان سل را بررسی خواهیم‌کرد.
آیا بیماری سل خطرناک است؟
به علت عدم وجود راهکار تشخیصی قطعی بیماری سل در کودکان و هم‌پوشانی این بیماری با سایر بیماری‌های خارج از دستگاه تنفس، تعیین تعداد دقیق کودکان مبتلا به بیماری سل مشکل است. طبق آخرین آمار منتشرشده از سازمان بهداشت جهانی، در سال 2018، از 10 میلیون بیمار مبتلا به سل، 1.1 میلیون نفر از آن‌ها کودکان زیر 15 سال بودند. همچنین در سال 2019 حدود 205,000 کودک زیر 15 سال به علت ابتلا به بیماری سل جان خود را از دست داده‌اند. این تعداد مرگ‌ومیر، حدود 14 درصد از مبتلایان به سل را تشکیل می‌دهد که رقم بزرگی نسبت به مرگ‌ومیر ناشی از بسیاری از بیماری‌های دیگر است. طبق بررسی‌های آماری، درصدی از مبتلایان به سل نیز در برابر داروهای درمان‌کنندۀ این بیماری مقاوم بوده‌اند.
با توجه به آمار و ارقام ذکرشده می‌توان گفت که اگر برنامۀ دقیقی جهت پیشگیری، واکسیناسیون و درمان بیماری سل وجود نداشته باشد، این بیماری می‌تواند خطرناک باشد. البته طبق پروتکل‌های وزارت بهداشت، هر سال اقدامات زیادی در راستای پیشگیری و درمان این بیماری انجام می‌شود که خطر بیماری سل را برای جمعیت کشورمان کاهش داده‌است.
عامل بیماری سل چیست؟
بیماری سل در کودکان توسط یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود به همین دلیل به بیماری سل، توبرکلوزیس نیز می‌گویند. بیماری سل در کودکان می‌تواند به شکل ریوی یا خارج ریوی باشد. در سلِ خارج ریوی، اندام‌هایی مثل اسکلت و ستون مهره‌ها، کلیه‌ها و مغز درگیر می‌شوند.
آیا بیماری سل واگیردار است؟
بله. بیماری سل در کودکان نیز همانند بزرگسالان مسری بوده و باکتری ایجادکننده آن در اثر تماس مستقیم با افراد مبتلا یا ناقل و استنشاق هوای آلوده، به سایر افراد منتقل می‌گردد. البته مقدار باکتری موجود در بدن کودکان کمتر از حدی است که بتواند به سایرین منتقل شود. به همین دلیل معمولاً کودکان از بزرگسالان یا هوای آلوده به باکتری سل این بیماری را دریافت می‌کنند نه از کودکان دیگر.
آیا سل می‌تواند نهفته باشد؟
بله. در مواردی ممکن است نهفته باشد به این معنی که بیمار علامتی نشان ندهد امّا باکتری سل را در بدن خود داشته باشد. باکتری سل در این دسته از افراد فعال نیست. در این دسته از افراد چیزی به نام علائم سل نهفته وجود ندارد و فردی که باکتری سل را در بدن خود به حالت نهفته داشته باشد، کاملا بی‌علامت است؛ تنها ممکن است در اثر مواردی همچون تضعیف سیستم ایمنی در اثر برخی داروها یا بیماری‌ها این سل به حالت فعال درآمده و علائم سل را ایجاد کند. بیماران مشکوک به سل نهفته بر اساس تماس با فرد مبتلا به سل یا زندگی در مناطق پرخطر برای سل، بررسی می‌شوند.
علائم بیماری سل در کودکان
بسته به اینکه بیماری سل در کودکان به صورت ریوی یا خارج ریوی باشد، فرد می‌تواند علائم متفاوتی را بروز دهد.
علائم ریوی بیماری سل در کودکان
- سرفه مزمن که حداقل سه هفته ادامه داشته باشد و بهبود نیابد.
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی‌گراد به مدت حداقل دو هفته که علت دیگری نداشته باشد.
- کاهش وزن و کاهش سرعت رشد کودک یا متوقف‌شدن آن
- کاهش اشتها
- ضعف و بی‌حالی
- تعریق شبانه
علائم خارج ریوی بیماری سل در کودکان
- مننژیت در درگیری مغزی نخاعی
- تجمع مایع در قلب یا پرده جنب قفسه‌ی سینه
- اتساع شکم، زردی، تجمع مایع در شکم، اسهال بدون علت
- بزرگی غدد لنفی بدون درد، به خصوص در ناحیه گردن
- تورم و تجمع مایع در مفصل بدون وجود درد
- درد کمر و پشت و افزایش انحنای ستون مهره‌ها
- قرمزی، زخم و لکه‌های پوستی
- وجود چرک یا خون در ادرار
- التهاب عصب چشم، صلبیه و عنبیه
چطور بیماری سل در کودکان را تشخیص دهیم؟
در صورتی که کودک شما علائم ذکرشده را نشان می‌دهد یا با فرد مبتلا به سل تماس داشته‌است، به پزشک مراجعه کنید.
- پزشک در ابتدا شرح‌حال کاملی از علائم کودک و تماس با افراد مشکوک را بررسی کرده و معاینات لازم را انجام می‌دهد.
- پزشک همچنین جهت تشخیص قطعی بیماری سل در کودکان، از تست‌های آزمایشگاهی بهره می‌برد. از این تست‌ها می‌توان به تست توبرکولین اشاره کرد. در تست توبرکولین، عصاره‌ای از باکتری سل به زیر پوست ساعد تزریق شده و ناحیۀ تزریق پس از 48 تا 72 ساعت بررسی می‌گردد. اگر در این ناحیه تورم و سفتی بیش‌ازحد به وجود بیاید، تست ممکن است مثبت باشد. البته تست توبرکولین در کسانی که واکسن ب‌ث‌ژ دریافت کرده‌اند یا به گونه‌های دیگری از باکتری‌های خانواده مایکوباکتریوم آلوده باشند نیز به‌اشتباه خواهد‌شد. همچنین در کودکان زیر شش ماه و کودکان آلوده به HIV و برخی بیماری‌های ویروسی، تست توبرکولین به‌اشتباه، منفی خواهدبود.
- یکی از تست‌های مورد استفاده در تشخیص بیماری سل، بررسی آزمایشگاهی و کشت نمونه خلط بیمار است؛ اما کودکان قادر به تولید خلط کافی جهت بررسی میکروسکوپی نیستند. در کودکان جهت دریافت نمونه خلط، از شیره‌ی معدۀ آن‌ها استفاده می‌شود؛ چراکه خلط موجود در گلوی کودک بلعیده شده و به معده منتقل شده‌است.
- یکی از راه‌های تشخیص بیماری سل استفاده از انواع تصویربرداری است. در عکس رادیولوژی قفسۀ سینه در افراد مبتلا به سل، معمولاً نشانه‌های درگیری ریوی دیده می‌شوند. همچنین ممکن است CT اسکن نیز برای تشخیص بیماری سل در کودکان به کار گرفته شود.
- ممکن است آزمایش ادرار نیز برای یافتن آنتی‌ژن باکتری ایجادکنندۀ سل درخواست گردد.
- اگر والدین کودک مبتلا به سل، ایدز داشته باشند، علائم نقص ایمنی اکتسابی در کودک دیده شود یا مشکوک به بیماری ایدز باشد، آزمایش ایدز نیز برای او انجام می‌شود.
آیا بیماری سل قابل‌درمان است؟
برای درمان بیماری سل در کودکان، از ترکیب چند دارویی استفاده می‌شود. درمان سل به میزان حساسیت باکتری‌های ایجادکنندۀ بیماری به آنتی‌بیوتیک بستگی دارد. ممکن است بیماری سل به تمامی آنتی‌بیوتیک‌های مختص این بیماری حساس باشد یا برعکس، به اغلب آن‌ها مقاوم باشد.
- داروهای ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول و پیرازینامید آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده در درمان بیماری سل در کودکان و بزرگسالان هستند. در ابتدا درمان سه یا چهاردارویی برای کودک شروع می‌شود. پس از دو ماه استفاده از چهار داروی بالا، معمولاً درمان دو دارویی متشکل از ایزونیازید و ریفامپین به مدت چهار ماه دیگر ادامه می‌یابد. بسته به اندام درگیرشده و شدت بیماری ممکن است داروهای دیگری مانند استرپتومایسین نیز جهت درمان بیماری سل در کودکان استفاده شوند. همچنین طول مدت درمان ممکن است بیشتر از شش ماه باشد.
- مصرف داروها را خودسرانه قطع نکنید. توجه کنید که مصرف مداوم و به‌موقع داروها جهت بیماری سل در کودکان ضروری است و غفلت در مصرف داروها می‌تواند موجب عود مجدد بیماری شود.
- دریافت واکسن BCG جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری سل در کودکان ضروری است. جهت دریافت اطلاعات بیشتر در ارتباط با آبسه واکسن ب ث ژ و جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان می‌توانید به مقالات مربوطه مراجعه کنید.
عوارض داروهای ضدسل
داروهای ضدسل برای بیماری سل در کودکان داروهایی قوی بوده و مدت مصرف آن‌ها طولانی است. به همین دلیل ممکن است عوارضی هنگام مصرف آن‌ها دیده شود. از این عوارض می‌توان موارد زیر را نام برد:
- خارش بدن
- راش پوستی
- مشکل بینایی یا شنوایی
- تهوع و استفراغ
- بی‌حسی و گزگز در دست و پا
- درد شکم
- درد مفاصل
- قرمز‌شدن رنگ ادرار در اثر مصرف ریفامپین
- سرگیجه
- آسیب به کبد، بی‌اشتهایی و زردی
- التهاب مفصل
- افت پلاکت و کم‌خونی
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.