پای پرانتزی در کودکان | علائم، علل و درمان پرانتزی شدن پا در کودک

آیا همیشه پای پرانتزی کودک دوساله نگران‌کننده است؟ تشخیص پای پرانتزی از شکل طبیعی پای نوزادان و کودکان، دغدغه بزرگی برای والدین است. زیرا عوارض پای پرانتزی می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی کودک را مختل کند. می‌خواهیم شما را با علائم پای پرانتزی، علل آن، نحوه تشخیص پای پرانتزی در کودکان و درمان آن بیشتر آشنا کنیم.

پای پرانتزی در کودکان چگونه است؟

برای تشخیص پای پرانتزی در کودکان درحالی که زانوهای کودک صاف هستند یعنی خم نشده‌اند، مچ و قوزک پاهایش را به هم بچسبانید (پاهایش را کنار هم جفت کنید). اگر زانوها از هم فاصله داشته و پاهای کودک شبیه دو پرانتز دیده شوند، ممکن است کودک شما مبتلا به پای پرانتزی (ژنوواروم) باشد. به‌دلیل موقعیت قرارگیری جنین در رحم، پای پرانتزی به صورت طبیعی در نوزادان دیده می‌شود. هنگامی که کودک شروع به ایستادن و راه‌رفتن می‌کند، این انحنا واضح‌تر دیده می‌شود تا حدود ۲۴-۱۸ ماهگی که حالت طبیعی پاها شکل می‌گیرد. درموارد طبیعی این‌انحنا در هر دو پا و قرینه بوده و مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کند. گاهی این تغییرشکل غیرطبیعی بوده که باید جلوگیری از باقی‌ماندن عوارض پای پرانتزی تحت نظر پزشک به درمان پای پرانتزی در کودکان بپردازید.

علائم پای پرانتزی در کودکان

همانطور که از نام این‌بدشکلی زانو که یک بیماری در کودکان نوپا است مشخص است، ظاهر پاهای کودک شبیه دو پرانتز روبه‌روی هم می‌شود. بسیاری از والدین، تنها نگران ظاهر ناخوشایند پاهای کودک هستند؛ اما پای پرانتزی می‌تواند با برهم‌زدن تعادل کودک، باعث بد راه‌رفتن، زمین‌خوردن یا چرخش پاها به داخل در حین راه‌رفتن شود. درجات شدید پای پرانتزی می‌تواند همراه با درد پا و لنگیدن کودک باشد که نیازمند درمان است.

علت‌های پرانتزی شدن پا در کودکان

عوامل گوناگونی باعث پرانتزی شدن پای کودک شما می‌شود. البته به‌یاد‎ داشته‌باشید که پای پرانتزی در بیشتر کودکان زیر دو سال طبیعی است و جای هیچ نگرانی نیست.

1.  پای پرانتزی فیزیولوژیک (طبیعی)

یکی از اصلی‌ترین علل ایجاد پای پرانتزی در کودکان، فرآیند طبیعی رشد اوست. محور طبیعی پاها در کودکان از بدو تولد تا حدود 7-6 سالگی تغییراتی می‌کند که طبیعی محسوب می‌شوند. نوزادان با درجاتی از زانوهای پرانتزی به دنیا می‌آیند. این‌حالت در ابتدای راه‌افتادن کودکان نوپا طبیعی است و تا حدود 18 ماهگی طول می‌کشد. شدت پای پرانتزی در کودکی که زودتر از معمول به‌راه می‌افتد، بیشتر است. بعد از دو سالگی به‌تدریج ساق‌ها از هم دور شده و زانوی ضربدری ایجاد می‌شود. این حالت تا چهار سالگی افزایش و پس از آن به‌تدریج کاهش می‌باید. به‌طوریکه محور پاها در حدود 7-6 سالگی به حالت بالغین می‌رسد. معمولا موارد طبیعی خود‌به‌خود اصلاح شده و مشکلی هم برای کودک ایجاد نمی‌کند. 

گفتیم که به‌طور طبیعی پاها تا حدود دو سالگی می‌توانند پرانتزی باشند. اما این بدین معنا نیست که پای پرانتزی در هر کودک دو ساله‌ای طبیعی باشد. در صورت عدم وجود هریک از ویژگی‌های زیر باید با پزشک مشورت کنید.

ویژگی‌های پای پرانتزی طبیعی در کودکان

• از نوزادی تا دو سالگی
• خمیدگی در هر دوپا و به صورت قرینه باشد
• تغییرشکل شامل هر دو استخوان ران و ساق باشد (انحنا فقط در طول یک ساق نباشد)
• قد طبیعی کودک نسبت به سن و جنس
• پای پرانتزی کودکان در حالت خوابیده و نشسته هم وجود داشته‌باشد و فقط موقع راه رفتن ایجاد نشود. اگر پاهای کودک شما تنها هنگام راه‌رفتن پرانتزی می‌شود، ممکن است به‌خاطر مشکلات عضلانی یا استخوان‌های او باشد.

2. پای پرانتزی پاتولوژیک (غیرطبیعی)

اختلالات مختلف از علل ارثی و تغذیه‌ای گرفته تا عفونت‌ها و صدمات وارده به صفحه رشد استخوان زانو می‌توانند باعث ایجاد پای پرانتزی در کودکان شوند. انحنای شدید (درحالتی‌که مچ و قوزک دو پا به‌هم چسبیده باشند، بین زانوها بیش از شش سانتی‌متر فاصله باشد) یا انحنای پیشرونده در روند رشد که به جای بهبودی، بدتر می‌شود، از نشانه‌های بیماری پای پرانتزی است.

الف) یکنواخت نبودن رشد در صفحات رشد اطراف زانو که می‌تواند در اثر علل زیر باشد

ضربه‌های مختلف که باعث آسیب صفحه رشد و بسته شدن قسمتی از آن می‌گردد

• عفونت‌ها
• بیماری بلانت؛ نوعی اختلال رشد با علت نامعلوم که بیشتر در کودکان چاق و پسرها رخ می‌دهد. در بیماری بلانت با وارد شدن فشار زیاد بر صفحه رشد استخوان ساق، خمیدگی در پای کودک ایجاد می‌شود. 
• بیماری‌های متابولیک و تغذیه‌ای مثل ریکتز یا نرمی استخوان که ناشی از کمبود ویتامینD یا کلسیم هستند. مشکلات تغذیه‌ای، قرار نگرفتن در برابر آفتاب، بیماری‌های سوءجذب و نارسایی کلیوی می‌توانند سبب کمبود ویتامینD شده و نرمی استخوان ایجاد کنند. 
• از آن‌جایی‌که ویتامین‌D شیرمادر کم است و شیرخوارانی که فقط با شیرمادر تغذیه می‌شوند، بیشتر مستعد نرمی استخوان هستند؛ بنابراین از روز پانزدهم تولد به نوزاد قطره A+D می‌دهند.

ب) بدجوش خوردن شکستگی‌های اطراف زانو

ج) بیماری‌های ارثی مثل دیسپلازی استخوان که رشد طبیعی استخوان‌ها مختل شده و باعث ایجاد پرانتزی پا و کوتاهی قد می‌شود.

د) مسمومیت با سرب یا فلوراید

نحوه تشخیص پای پرانتزی در کودکان

برای تشخیص پای پرانتزی در کودکان، ابتدا والدین باید به ساختار پاهای کودک و نحوه راه رفتن او دقت کنند. پس از مشکوک شدن، به پزشک مراجعه کرده تا او با معاینه و تصویربرداری‌های لازم تشخیص پای پرانتزی کودکان را قطعی کند. پزشک برای درمان پای پرانتزی باید علت آن را نیز مشخص کند تا به‌صورت اختصاصی فرایند درمان را شروع کند.

چگونه به طبیعی نبودن انحنای پای کودک شک کنم؟

در صورت مشاهده هر کدام از موارد زیر باید به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید:

• پای پرانتزی که پیشرونده باشد
• باقی‌ماندن پای پرانتزی پس از سه سالگی
• عدم قرینگی انحنا در دو پا یا یک‌طرفه بودن آن
• انحنای شدید؛ کودک را به پشت بخوابانید و پاها را طوری کنار هم قرار دهید که کشک زانوها دقیقا رو به بالا باشد و به سمت راست یا چپ نچرخیده باشند. اگر در این حالت فاصله بین دو زانو بیش از شش سانتی‌متر باشد، در هر سنی غیرطبیعی است.
• کوتاهی یک پا نسبت به پای دیگر یا کوتاهی قد کودک نسبت به سن و جنس
• درد یا هرگونه ناراحتی کودک هنگام راه‌رفتن
• سابقه وقوع حادثه، عفونت، شکستگی در پاها یا هر نوع بیماری زمینه‌ای که می‌تواند سبب ایجاد پای پرانتزی شود.

معاینه برای تشخیص پای پرانتزی کودک توسط پزشک

• قد طبیعی کودک بسیار مهم است. اگر کودک شما علاوه بر پای پرانتزی دچار کوتاهی قد هم شده، ممکن است به دلیل ریکتز یا اختلالات استخوانی باشد.
• وزن و BMI کودک باید اندازه‌‌گیری شود. چاقی یکی از عوامل خطر بیماری بلانت است.
• اندازه‌گیری فاصله بین زانوها؛ اگر کودک شما تحت نظر پزشک است، ممکن است در هر بار مراجعه جهت اطمینان از پیشرونده نبودن انحنا، این اندازه‌گیری انجام شود.
• مشاهده راه‌رفتن کودک جهت تشخیص مواردی که پای پرانتزی در اثر ضعف لیگامان‌ها یا اختلالات اسکلتی شده، کمک‌کننده است.
• درصورت شک به کمبود کلسیم یا ویتامین دی، مقدار آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود.

رادیوگرافی پای پرانتزی کودک

معمولا پای پرانتزی کودکان زیر سه سال که هیچ نشانه‌ای مبنی‌بر غیرطبیعی بودن ندارند، نیازی به عکس رادیولوژی ندارد. اما در تمام موارد مشکوک عکس رادیولوژی گرفته می‌شود. در اینجا از تکنیک خاصی از رادیوگرافی به‌نام standing teleogram استفاده می‌شود. در حالی که کودک ایستاده و پاها طوری چرخیده‌اند که کشک‌ها رو به جلو باشند، نمایی از هردو پا (از لگن تا انتهای پا) تهیه می‌شود.

درمان پای پرانتزی در کودکان

• در موارد طبیعی هیچ نیازی به مداخله نیست. تنها باید هر ۶-۴ ماه، کودک توسط پزشک ویزیت شود. بریس، کفش‌های طبی، آتل و هرگونه وسیله دیگری برای اصلاح پای پرانتزی در کودکان در موارد طبیعی، نه تنها بی‌اثر و غیرضروری هستند بلکه با محدودکردن فعالیت‌های کودک و تغییر ظاهر او نسبت به سایر کودکان، اثرات روانی مخربی خواهند داشت.
• درمان اصلی موارد غیرطبیعی، برطرف کردن علت اولیه است. درمان‌های دارویی در مواردی مانند انحنای ناشی از کمبود کلسیم و نرمی استخوان بسیار موثرند.
• ممکن است پزشک با توجه به علت بیماری و سن کودک از زانوبند یا حرکات اصلاحی پای پرانتزی استفاده کند. درمان‌های جراحی در مواردی که دارو یا سایر روش‌های درمانی اثربخش نباشند، در نظرگرفته‌می‌شوند.

درمان دارویی

استخوان‌ها برای رشد به کلسیم و ویتامینD کافی نیاز دارند و کمبود این‌ها به هر دلیلی می‌تواند سبب پای پرانتزی در کودکان شود. در این موارد مدیریت رژیم غذایی کودک و مصرف مکمل ویتامینD موفقیت‌آمیز‌ترین درمان است. تجویز کلسیم و ویتامین‌D به مقدار کافی، می‌تواند سبب درمان انحنای ساق پای نوزاد شود.

جراحی

• امروزه با پیشرفت علم جراحی، شیوه‌های جدیدی برای درمان اشکال مختلف پای پرانتزی که به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند، به‌کار گرفته می‌شوند.
• قبل از بسته شدن صفحه رشد از سن ۱۸ماهگی تا ۱۸ سالگی، می‌توان از روش رشد هدایت شده استفاده کرد که درمان انتخابی در اکثر کودکان با پای پرانتزی پیشرونده است. با این روش بخشی از صفحه رشد بسته می‌شود و با هدایت محور رشد استخوان می‌توان بدشکلی را اصلاح کرد.
• پس از بلوغ اسکلتی و بسته شدن صفحه رشد دیگر نمی‌توان از طریق رشد هدایت شده، پای پرانتزی را اصلاح کرد و با برداشتن قسمت‌هایی استخوان (استئوتومی)، خمیدگی آن را برطرف می‌کنند. 

عوارض پای پرانتزی در بزرگسالی

درد، کوتاهی قد، لنگیدن و ظاهر ناخوشایند پاها از جمله عوارض برطرف نشدن پای پرانتزی در کودکان هستند. به‌دنبال توزیع نامناسب وزن بدن روی زانوها، خطر آرتروز مفصل زانو و پارگی غضروف زانو به نام منیسک افزایش می‌یابد.