اختلالات اسپرم و تأثیر آن بر ناباروری مردان

باوجود دلایل و عوامل متعدد برای ناباروری زنان و مردان، یکی از علل شایع مشکلات باروری آقایان ناشی از اختلالات اسپرم می‌باشد. اسپرم‌ها سلول‌های جنسی مردانه برای تولید مثل هستند که پس از شکل‌گیری در بیضه‌ها، از طریق لوله‌های منی‌بر به آلت تناسلی می‌رسند و حین مقاربت وارد رحم زن می‌شوند.

مشکلات اسپرم که شامل طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌ها و بیماری‌ها است و روند لقاح با تخمک را مختل می‌کند، معمولاً به‌صورت موقت و گاهی به‌طور دائمی منجر به نازایی می‌شود. شرایط مختلفی زمینه‌ی بروز این اختلالات را ایجاد می‌کند و به همین دلیل برای درمان آن، می‌بایست ابتدا نوع مشکل اسپرم و سپس عامل پدیدآورنده‌اش را شناسایی کرد. در ادامه، شایع‌ترین ناهنجاری‌های اسپرم و راه‌های درمان آن معرفی می‌گردد.

منظور از ناباروری مردان چیست؟

ناتوانی آقایان در باردار کردن همسر خود، تحت عنوان ناباروری مردان شناخته می‌شود که اغلب ناشی از مشکلات اسپرم و گاهی نیز مربوط به ناهنجاری اندام‌های تناسلی یا ضعف در رابطه جنسی است. به‌عنوان‌مثال، گاهی بیماری‌های بیضه از قبیل واریکوسل، بیضه نزول نکرده، التهاب بیضه و... عامل نازایی و بروز مشکلات ثانویه در اسپرم‌ها می‌باشد. برای تشخیص انواع اختلالات اسپرم باید تست‌هایی نظیر آزمایش مایع منی انجام شود تا مشکلاتی همچون کمبود تعداد اسپرم‌ها، کیفیت پایین، شکل ناهنجار و یا سرعت و حرکت نامناسب آن‌ها شناسایی گردد.

انواع اختلالات اسپرم

عمده مشکلات و اختلالات اسپرم مربوط به سه ویژگی تعداد، شکل و تحرک اسپرم‌ها است. گاهی باوجود مشاهده اسپرم‌های قوی و باکیفیت در مایع منی فرد، تعداد بسیار کمی از آن‌ها حین انزال خارج می‌شود و همین امر بارداری همسر را با مشکل مواجه می‌کند.

گاهی نیز باوجود تعداد بالای اسپرم‌ها، درصد بسیار کمی از آن‌ها دارای حرکت پرسرعت و پیش‌رونده هستند و به همین دلیل شانس رسیدن آن‌ها به تخمک جهت لقاح بسیار کم می‌باشد. علاوه بر این، ناهنجاری‌های ظاهری اسپرم نظیر سر بسیار بزرگ یا کوچک، دوشاخه بودن دم و... باعث بروز مشکلات باروری می‌شود.

تعداد کم اسپرم

رایج‌ترین علت ناباروری مردان کم بودن تعداد اسپرم آن‌هاست. وجود کمتر از ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر به معنای الیگواسپرمی و کاهش شانس باروری است. در وضعیتی حادتر تحت عنوان کریپتوزواسپرمی، حداکثر ۱۰۰ هزار اسپرم در هر میلی‌لیتر منی دیده می‌شود که نیاز به درمان‌های جدی برای حاملگی همسر دارد. اختلال آزواسپرمی انسدادی یا غیر انسدادی نیز به وضعیتی اشاره دارد که هیچ‌گونه اسپرمی در انزال مرد مشاهده نمی‌شود و تنها راه باردار کردن همسر، نمونه‌گیری از بافت بیضه برای یافتن اسپرم یا دریافت اسپرم اهدایی می‌باشد.

تحرک ضعیف اسپرم

گاهی مشاهده می‌شود که اسپرم مردان دچار عارضه آستنواسپرمی می‌باشد؛ به این معنی که سلول‌های جنسی دارای سرعت پایین یا جهت حرکت نامناسب هستند. اسپرم سالم باوجود حرکت زیگزاگی و چرخشی، تحرکی پیش‌رونده و رو به جلو دارد؛ اما اسپرم‌های ناسالم حول دایره‌هایی کوچک می‌چرخند و به سمت جلو نمی‌روند یا سرعتشان به‌قدری پایین است که پیش از رسیدن به تخمک می‌میرند. به‌طور کلی، یک نمونه مایع منی طبیعی باید ۴۰ درصد اسپرم متحرک و حداقل ۲۳ درصد اسپرم پیش‌رونده داشته باشد تا فرد با مشکل ناباروری مواجه نشود.

شکل ناهنجار اسپرم

مورفولوژی یا شکل غیرطبیعی و ناهنجار اسپرم که تحت عنوان تراتواسپرمی شناخته می‌شود، از دیگر علل ناباروری مردان به شمار می‌رود. یک اسپرم طبیعی و سالم باید دارای دم بلند و نازک، سر بیضی شکل و گردن ضخیم باشد. در مواردی که بیشتر اسپرم‌های مرد به صورت دو سر، دو دم، گردن نازک و... مشاهده شوند، توانایی ورود به بافت تخمک و لقاح را نخواهند داشت. حتی در صورت وقوع لقاح با چنین اسپرم‌هایی، معمولاً رویان در روزها یا هفته‌های اول بارداری از بین می‌رود. لذا در حالت نرمال باید حداقل ۴ درصد اسپرم‌های مردان دارای مورفولوژی استاندارد باشند.

ترکیب اختلالات اسپرم

باید گفت که در بسیاری از مردان مبتلا به مشکلات باروری و اختلالات اسپرم، بیش از یک ناهنجاری اسپرم مشاهده می‌شود. ترکیب اختلالات ذکرشده می‌تواند مشکلات جدیدی را به وجود آورد و شانس فرزند آوری را بیش‌ازپیش کاهش دهد. به‌عنوان‌مثال، ممکن است برخی اختلالات اسپرم به‌طور همزمان رخ دهد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: هایپواسپرمی و نکرواسپرمی. در هایپواسپرمی، حجم مایع منی طی یک انزال کمتر از ۱.۵ میلی‌لیتر می‌باشد که ممکن است علاوه بر کمبود اسپرم باعث بروز دیگر اختلالات اسپرمی نیز شود.

عوامل مؤثر بر بروز اختلالات اسپرم

بررسی‌ها نشان داده که علل و عوامل مختلفی باعث بروز اختلالات اسپرم مردان می‌شود. برخی از این عوامل مربوط به سبک زندگی ناسالم نظیر مصرف سیگار و الکل است و برخی دیگر به شرایط محیطی همچون قرارگیری در معرض آلودگی و مواد شیمیایی ارتباط دارد. مشکلات ژنتیکی، بیماری‌ها، اختلالات هورمونی، افزایش سن و... نیز از دیگر دلایل بروز ناهنجاری‌های اسپرم به شمار می‌رود. برخی از مهم‌ترین این عوامل در ادامه معرفی‌شده است.

اختلالات اسپرم در اثر بیماری

برخی از بیماری‌های عفونی مانند اوریون به دلیل ایجاد التهاب در بیضه یا آسیب به مجاری تناسلی، ناباروری در مردان را تشدید می‌کنند. عفونت التهابی اوریون در ۲۵ درصد مردانی که پس از بلوغ به آن مبتلا می‌شوند، موجب ناباروری می‌گردد. دسته‌ای از بیماری‌های خود ایمنی نیز با ترشح آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم، این سلول‌ها را در بدن از بین می‌برند.

ناهنجاری اسپرم در اثر اختلالات هورمونی

بررسی‌ها نشان داده که عامل ۲ تا ۵ درصد از مشکلات نازایی و ناباروری مردان، مربوط به عدم تعادل هورمونی در آن‌هاست. درصورتی‌که هورمون‌های LH و FSH به‌درستی یا به مقدار کافی ترشح نشوند، مانع از تولید مناسب تستوسترون و اسپرم‌ها می‌گردند. این موضوع می‌تواند باعث کاهش میل جنسی و عدم بروز صفات ثانویه مردانه شود و برای بارداری با این مشکل، نیاز به درمان‌های هورمونی می‌باشد.

اختلال اسپرم پس از عمل وازکتومی

مردانی که اقدام به بستن لوله‌های وازدفران خود با عمل وازکتومی می‌کنند، با وجود امکان بازگشت آن باعث کاهش شانس فرزند آوری خود می‌شوند. معمولاً پس از بازگشت وازکتومی به کمک عمل وازووازستومی، کمیت و کیفیت اسپرم‌ها کاهش می‌یابد که هرچه فاصله بین دو عمل بیشتر باشد، این موضوع با شدت بیشتری رخ می‌دهد.

اثر دخانیات بر اسپرم مردان

مصرف سیگار و دخانیات، تعداد و کیفیت اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد و به همین دلیل باید حداقل ۱ تا ۲ ماه قبل از اقدام به فرزند آوری، سیگار را ترک کرد. همچنین تنفس هوای آلوده با اثرگذاری منفی بر غدد درون‌ریز بدن، تولید و ترشح اسپرم‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد.

راه‌های درمان مشکلات اسپرم مردان

از آنجایی که اختلالات اسپرم در اثر علل و عوامل بسیار گوناگونی ایجاد می‌شود، راه درمان هر مشکل نیز متفاوت می‌باشد. در بسیاری از موارد، پزشکان اقدام به درمان دارویی برای تقویت اسپرم مردان می‌کنند و گاهی نیز از روش‌های تهاجمی‌تر همچون عمل جراحی کمک می‌گیرند.

تغییر رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی، بر بهبود کیفیت اسپرم های ضعیف اثرگذار است. از این میان می‌توان گفت عواملی که سطح تستوسترون را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بیشترین اثر را بر کمیت و کیفیت اسپرم خواهند داشت. بطور کلی برای تقویت اسپرم رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:

• ورزش مداوم و منظم
• پرهیز از مصرف الکل و سیگار
• اجتناب از مصرف خودسرانه داروها
• تأمین ویتامین‌های موردنیاز بدن به‌ویژه ویتامین D
• مصرف چربی‌های سالم
• دوری از محیط‌های آلوده
• انتخاب رژیم غذایی سالم 
• مصرف کافی آنتی‌اکسیدان‌ها

منابع:

https://raadinahealth.com/fa/blog/sperm-disorders

https://www.invitra.com/en/male-factor-infertility