رعایت بهداشت فردی در شپش و پیشگیری از پدیکلوزیس

رعایت بهداشت فردی در شپش از هر چیزِ دیگری برای بهبودی سریع‌تر و عدم انتقال این انگل موذی به دیگران مهم است. متاسفانه این بیماری به دلایل مختلف شیوع پیدا کرده است و چیزی جز رعایت بهداشت شخصی و توجه به نکات بهداشتی پوست و مو و لباس نمی‌تواند جلو انتقال و سرایت این بیماری را بگیرد. اگرچه در نهایت بهبودی حاصل می‌شود، اما گاهی اوقات مسیر بهبودی آنقدر سخت و طولانی است که بیمار را ناامید از بهبودی می‌کند. در این مقاله سعی کرده‌ایم هر نکته مفید در مورد شپش، روش‌های انتقال شپش، روش‌های درمان شپش و نکات بهداشتی در مورد شپش را برای شما شرح دهیم؛ همراه ما باشید. 

پدیکولوزیس چیست؟

پدیکلوزیس همان شپش است؛ بنابراین بیماری پدیکلوزیس نیز همان بیماری شپش است. شپش یک انگل و پارازیت خارجی است؛ نام علمی این نوع انگل «پدیکلوز» است و آلودگی به شپش نیز «پدیکلوزیس» نامیده می‌شود.

شپش سر به عنوان یک انگل خارجی در سنین مدرسه شایع‌تر است. شپش حشره‌ای است بدون بال که در مدارس، مهد کودک‌ها و مراکز تجمیعی مانند پادگان‌ها، خوابگاه‌ها و ... بیشتر مشاهده می‌شود.

بیماری پدیکلوزیس از چه طریقی منتقل می‌شود؟

عدم رعایت بهداشت فردی مهمترین علت برای ابتلا به پدیکلوزیس یا شپش است. به عبارت دقیق‌تر پایه‌ آغاز فعالیت شپش در بدن افرادی است که بهداشت فردی و محیطی ندارند و به این موضوع اصلا اهمیت نمی‌دهند. 

شپش از بدن فرد آلوده خونگیری می‌کند و از همین راه نیز رشد می‌کند؛ سپس تخم‌گذاری می‌کند. این تخم‌ها امکان دارد در درز لباس یا ریشه موی فرد قرار داده شود. با باز شدن تخم‌ها انگل شپش در بدن فرد پراکنده می‌شود و احتمال انتقال این انگل از طریق تماس‌های فرد به فرد امکان دارد.

البته در صورت استفاده‌ مشترک از وسایل شخصی مانند شانه و حوله و لباس و نیز حتی از طریق تماس با فرش و موکت و رختخواب فرد آلوده نیز احتمال انتقال این نوع انگل از فردی به فرد دیگر وجود دارد.

شستشوی منظم البسه از جمله روسری، کلاه، مقنعه و شال و همچنین خشک کردن در معرض آفتاب و اتو کردن لباس‌ها، به علاوه‌ پرهیز از تماس با لوازم شخصی و لباس‌های افراد آلوده از جمله موارد پیشگیری از ابتلا به شپش است.

بنابراین در یک کلام از راه‌های انتقال این انگل تماس نزدیک بین فردی و استفاده از وسایل آلوده مثل پتو، شانه و ... است. 

انواع شپش کدام است؟

بد نیست بدانید که به طور کلی سه نوع شپش سر، بدن و عانه(ناحیه‌ تناسلی و زیر بغل) وجود دارد؛

• شپش سر:

شپش سر و رشک‌های آن معمولا در لا‌به‌لای موها و بر روی پوست سر خصوصا در نواحی پشت گوش و سپس سر ديده می‌شود، ولی در شرايط آلودگی شديد در تمام پوست سر و حتی محاسن و ديگر بخش‌های مودار بدن ممكن است، دیده شود. رنگ آن سفيد خاكستری است. شپش سر بيش از شپش عانه ولی كمتر از شپش تن قدرت تحرک دارد؛ لذا ساعت‌ها ممكن است در يک محل توقف و خونخواری کند. اين شپش خود را محكم به تارمو می‌چسباند و به خونخواری ادامه می‌دهد و گاهی به ندرت نيز به مناطق كم موی بدن مهاجرت می‌کند؛ ولی هرگز در ابرو و پلک تخمگذاری نمی‌کند. این شپش تخم خود را در ناحيه قاعده ساقه مو در محل خروج ساقه مو از فوليكول می‌چسباند.  

انتقال شپش سر عمدتا در اثر تماس با اشياء آلوده نظير حوله، شانه، برس سر، روسری، متکا و لباس‌های خواب كه بطور مشترک استفاده می‌شوند و يا اينكه در جایی روی هم قرار داده شوند، صورت می‌گيرد؛ یا اینکه به وسيله صندلی‌های سالن‌های اجتماعات، وسایل نقليه عمومی و كمدهای لباس حمام‌های عمومی و استخرها و ... منتقل می‌شود.

• شپش تن

زيستگاه اصلی شپش تن در درز و چين لباس‌ها، خصوصا البسه كه نزديک بدن قرار دارند، است. اين انگل لباس را فقط برای مكيدن خون ميزبانش ترک می‌كند. انتقال شپش تن عمدتا توسط البسه خصوصا پوشيدن لباس زير ديگران، استفاده از ملحفه و رختخواب مشترک و حوله است. به علاوه توسط صندلی وسایل نقليه عمومی و سالن‌ها نيز منتقل می‌شود.

شپش تن به تغييرات درجه حرارت بسيار حساس است؛ به نحوی كه حرارت بيش از 21 درجه سانتی‌گراد و بدن سرد را تحمل نمی‌کند و سريعا آن را ترک می‌کند؛ لذا بدن بيمار تب دار و فرد مرده را به سرعت ترک کرده و اطرافيان را آلوده می‌سازد. ضمنا اين شپش به بوی عرق نيز حساس است و بدن عرق كرده را نيز ترک می‌کند. 

• شپش عانه

زيستگاه اصلی اين شپش به طور معمول ناحيه عانه است. اصولا به محل‌های مرطوب بدن تمایل دارد؛ ولی در مواقع آلودگی شدید در نواحی زير بغل، سطح داخلی فوقانی ران‌ها و سطح قدامی شكم خصوصا در ناحيه ناف و نوک پستان و سينه در مردان پرمو دیده می‌شود.

رنگ آن سفيد خاكستری و در مردان شيوع و شدت بیشتری دارد. این شپش معمولا از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود، لذا در مدارس و در بین کودکان شیوع زیادی ندارد و بسیار نادر است و بنابراین در کنترل بهداشت فردی برای کودکان پیش دبستانی لحاظ نمیشود.

شپش عانه در محل آلودگی به صورت خال‌های سياه رنگ  است و  به حالت گره مانندی در قاعده موها توسط بيمار حس می‌شود، ظاهر می‌شود؛ در اين موارد رشک به صورت خال‌های سفيد رنگ در قاعده مو ديده می‌شود.

لازم است بدانید که در تمام انواع شپش، ماده چسباننده تخم به مو يا تارهای لباس از نوعی است كه در حلال‌های معمولی مقاوم هستند. 

نحوه از بین بردن شپش

اولین راهکار درمانی و خلاصی از انگل شپش جوشاندن همه‌ لباس‌های فرد آلوده در آب جوش برای از بین رفتن تخم انگل است. 

همچنین لازم است تمام وسایل از جمله رختخواب، پتو، لحاف و فرش و موکت تا آنجا که امکان دارد با مواد شوینده شستشو داده شود، چون انگل شپش و تخم‌های آن به مواد شوینده حساس هستند و به سرعت از میان می‌روند.

اگر به هر دلیل امکان شستشوی رختخواب و پتو و لحاف وجود نداشته باشد، باید این وسایل به مدت دو تا سه روز متوالی در برابر نور آفتاب قرار داده شود تا شپش‌های درون آنها از بین بروند.

اتو کشیدن لباس هم یکی از راهکارهای نابودی تخم انگل در لباس است؛ همچنین حتما ضرورت دارد برای نابودی انگل روی بدن، موی سر کوتاه شود و از سم و شامپوی مخصوص شپش استفاده شود. 

البته برای درمان آلودگی به شپش داروهایی پیش بینی شده كه نمونه آنها شامپوی «پرمترین» و «لوسیون دایمتیكون» است.

استفاده از شامپوی پرمترین و ماساژ پوست سر با دو قاشق از آن به مدت ۱۰ دقیقه و سپس آبکشی موها ضروری است؛ البته لازم است به دلیل باز شدن تخم‌های شپش پس از هفت روز، این درمان در فاصله‌ ۷ تا ۱۰ روز در دو نوبت تکرار شود.

همچنین میتوانید در مورد درمان فوری شپش با اسپند در این مقاله بیشتر بخوانید.

تست پدیکلوز چیست؟

منظور از تست پدیکلوز این است که بررسی شود فرد یا گروهی از افراد یک خانواده یا یک مدرسه و یا یک مجموعه و ... بر اساس شواهد و ظواهر موجود به بیماری پدیکلوزیس مبتلا شده‌اند یا خیر. 

نشانه‌های آلودگی به شپش

وجود انگل شپش میتواند یک علت خارش گردن و سر باشد؛ همچنین از آنجا که شپش خون می‌خورد، در موارد شدید آلودگی، احتمال کم‌خونی هم وجود دارد.

موارد بسیار شدید آلودگی به انگل شپش ایجاد بیماری تیفوس می‌کند. در این بیماری انگل شپش در زیر پوست افراد تخم‌گذاری می‌کند و در برخی موارد احتمال مرگ افراد نیز وجود دارد.

خارش مداوم پشت سر و گردن ناشی از واکنش حساسیتی پوست بدن به بزاق شپش است.

البته شپش همیشه منجر به خارش سر نمی‌شود. در بیشتر موارد، آلودگی به شپش سر بدون علامت است و آلودگی توسط تست شپش شناسایی می‌شود.

شپش سر بیشتر در نواحی پشت گوش و پس سر زندگی و تخم‌گذاری می‌کند. در موارد پيشرفته غدد لنفاوی اطراف سر در ناحيه گردن در اثر ابتلا به شپش برجسته می‌شود و گاهی خارش شديد سر باعث كنده شدن پوست و خراشیدگی می‌شود. با اضافه شدن عفونت، ممکن است زرد زخم نیز بروز کند.

حتی خستگی عمومی، افسردگی، پریشانی روانی، بی‌خوابی و ضایعات پوستی به صورت بثورات ریز قرمز رنگ هم از عوارض ابتلا به این انگل است. 

در مورد شپش بیشتر بدانیم

رعایت بهداشت فردی در شپش، اصلی‌ترین و تنهاترین راه‌ پیشگیری از ابتلا به انگل شپش است؛ در واقع رعایت اصول بهداشت فردی و رعایت فاصله با فرد مبتلا شانس ابتلا به این انگل را به شدت کاهش می‌دهد.

این حشره شش پا، توانایی پریدن ندارد، یک ماه عمر می‌کند و روزانه ۴ تا ۶ تخم می‌گذارد. به تخم شپش، رشک یا نیت هم می‌گویند. رشک بیشتر در ناحیه گیجگاه‌ها، بالای گوش‌ها و پشت گردن دیده می‌شود و به راحتی از مو جدا نمی‌شوند.

کلام آخر

رعایت بهداشت فردی در شپش کمک می‌کند که این انگل زودتر از بین برود و امکان سرایت نداشته باشد. اگر به هر دلیل و از هر کجا به این انگل مبتلا شده‌اید، در وهله اول خونسرد باشید و با رعایت نکات یاد شده، مسیر درمان و بهبودی خود را سرعت ببخشید. به یاد داشته باشید که به هر حال امکان ابتلا به این بیماری در صورت عدم رعایت مناسب بهداشت فردی و اجتماعی وجود دارد؛ لذا برای حفظ سلامتی خود و خانواده‌تان، حتما تمام نکات بهداشتی مربوط به انتقال شپش یا ابتلا به شپش را رعایت کنید. در صورت ابتلا، نترسید و سریع‌تر اقدامات لازم را انجام دهید.