عفونت گوش کودکان از علائم تا درمان

عفونت گوش نوزاد یا اوتیت مدیا کودک شایع‌ترین علت تجویز آنتی‌بیوتیک در کودکان است. علائم عفونت و گوش درد نوزاد و گاهی ترشح گوش می‌تواند موجب نگرانی والدین شود. در این مقاله انواع اوتیت مدیا وعلائم عفونت گوش کودک را معرفی می‌کنیم و راه‌های درمان و پیشگیری را بازگو خواهیم کرد. بعلاوه به این سوال پاسخ می‌دهیم که که آیا عفونت گوش نوزاد خطرناک است؟

عفونت گوش کودکان یا اوتیت مدیا کودک چیست؟

اوتیت مدیا کودک یا عفونت چرکی گوش میانی به یک بیماری کودکان نوپا و نوزادان گفته می‌شود که به دنبال التهاب و عفونت، پشت پرده گوش مایع جمع شده باشد. اوتت مدیا کودک شایع‌ترین علت مصرف آنتی‌ بیوتیک در کودکان است که در پسران کمی شایع‌تر از دختران است. سن شایع ابتلا به علائم عفونت گوش کودکان، 6 تا 24 ماه پس از تولد است و بعد از این سن کاهش می‌یابد.

گوش انسان از سه قسمت خارجی، میانی و داخلی ساخته شده است. مجرایی به نام شیپور استاش، گوش میانی را به حلق ارتباط می‌دهد. وظیفه این مجرا خارج کردن ترشحات زرد رنگ از گوش میانی و برقرای فشار مناسب هوا در گوش میانی است. گاهی به دلایلی این مجرا بسته می‌شود. در نتیجه مایع درون محفظه گوش میانی تجمع پیدا کرده و عفونت حاد گوش میانی اتفاق می‌افتد. 

نصب اپلیکیشن گهواره

انواع اوتیت مدیا کودک

• حاد: اگر علائم کمتر از 3 هفته باقی بمانند، عفونت حاد محسوب می‌شود.
• اوتیت مدیا سروزی یا گوش آغشته به چسب: این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که مایع درون گوش میانی باشد اما علامتی از عفونت دیده نشود. معمولا تنها علامت آن کاهش شنوایی است و به راحتی تشخیص داده نمی‌شود.
• اوتیت مدیا مزمن: زمانی رخ می‌دهد که عفونت حاد گوش میانی تشخیص داده نشده یا به‌درستی درمان نشود.

علت اوتیت مدیا کودک چیست؟

در بیشتر موارد، علت عفونت گوش کودکان، عفونت ویروسی است. اما حساسیت یا التهاب شیپور استاش هم می‌تواند باعث این اتفاق شود. التهاب حلق در نزدیکی بینی به قسمت داخلی شیپور استاش گسترش پیدا می‌کند و آن را می‌بندد. سکون مایع و وجود التهاب در گوش میانی، فشار را در این قسمت بالا می‌برد و باعث عدم انتقال صوت در گوش می‌شود. در نتیجه کاهش شنوایی و احساس گرفتگی گوش ایجاد می‌شود. سکون مایع در گوش میانی همچنین باعث رشد باکتری‌ها شده که در این حالت عفونت اتفاق افتاده و برای درمان به آنتی‌بیوتیک نیاز داریم.

عوامل خطر عفونت گوش میانی

سن

بیشترین ابتلا به عفونت گوش میانی، در نوزادان 1 تا 18 ماهه و زیر دو سال رخ می‌دهد. در زمان ورود کودکان به مهدکودک و مدرسه یعنی 5 الی 6 سالگی نیز شیوع بیماری افزایش می‌یابد.

ابتلا به عفونت گوش در کودکان یک ساله و کوچک می‌تواند به دلایلی مانند ساختار تکامل نیافته گوش میانی، زمینه ژنتیکی و زاویه نامناسب شیپور استاش باشد.

مهد کودک

انتقال عفونت‌های باکتریایی و ویروسی در مهد کودک‌ها شایع است. به خصوص در شرایطی که در هر کلاس بیش از 4 کودک نگهداری ‌شوند. 

عدم تغذیه از شیر مادر

محرومیت از شیر مادر یکی از دلایل افزایش خطر ابتلا به عفونت گوش کودکان از نوع عفونت میانی است. کودکانی که حداقل سه ماه از شیر مادر تغذیه شده‌اند، کمتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. وجود فاکتورهای ایمنی‌ در شیر مادر و تقویت عضلات صورت شیرخوار در حین مکیدن سینه در این موضوع موثر است. تفاوت وضعیت خوابیدن نوزادی که شیر مادر می‌خورد، در مقایسه با نوزادی که با بطری تغذیه می‌شود نیز بی‌تاثیر نیست. همچنین باکتری‌های طبیعی موجود در حلق کودکان شیرخشکی با کودکان مصرف‌کننده شیر مادر متفاوت است. باکتری‌های طبیعی گلو در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، با قدرت بیشتری از رشد باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کنند.

دود تنباکو و آلودگی هوا

فرزندان افراد سیگاری بیشتر به عفونت گوش میانی و عود آن مبتلا می‌شوند. در مطالعات ثابت شده که دی‌اکسیدگوگرد موجود در هوای آلوده شهرها نیز ارتباط مستقیم با عفونت گوش کودکان دارد.

استفاده از پستانک

استفاده از پستانک برای نوزاد و کودکان، باعث شیوع عفونت گوش میانی میشود. علت این اتفاق ایجاد محیط مناسب رشد میکروب‌ها در حلق توسط پستانک است.

نقص ایمنی و بیماری‌های زمینه‌ای

بیماری‌های نقص ایمنی، ایدز، شکاف کام، سندرم داون، آبریزش بینی حساسیتی (رینیت آلرژیک) ، لوزه سوم یا آدنویید، رفلاکس یا GERD، عفونت‌ راه‌های تنفسی فوقانی با ایجاد التهاب در شیپور استاش باعث انسداد آن و ادامه زنجیره بیماری می‌شوند. 

علائم اوتیت مدیا کودک

اسهال، استفراغ، تب و کاهش اشتها در همه سنین شایع هستند. اما علائم به تفکیک گروه سنی بدین شرح خواهند بود: علائم بسته به علت و نوع میکروب می‌تواند یک یا هر دو گوش را درگیر کند.

عفونت گوش نوزاد چگونه است

گوشدرد در نوزاد و عفونت گوش میانی او به این صورت بروز می‌کند:

• تحریک پذیری و بی‌قراری
• ترشح خلطی چرکی یا خونی گوش نوزاد زمانی که پرده گوش سوراخ شده باشد. 

علائم عفونت گوش کودکان نوپا

• تب
• دردگوش
• بردن دست به سمت گوش

علائم عفونت گوش میانی کودکان بزرگتر 

• در این سن کم شدن شنوایی علامت ثابت است.
• احساس گرفتگی، پری گوش و مبهم شنیدن صداها
• درد در پشت لاله گوش

والدین عزیز دقت کنید که علائم دندان درآوردن و علائم عفونت حلق هم می‌تواند مشابه علائم عفونت گوش در کودکان در دو دسته سنی اول باشد.

تشخیص عفونت گوش کودکان توسط مادر امکان‌پذیر است؟

خیر. به طور معمول علائم عفونت گوش کودکان توسط پزشک، با معاینه و بدون نیاز به اقدام رادیولوژیک یا آزمایشگاهی خاصی تشخیص داده می‌شود. مگر آن‌که کودک شما شرایط خاصی داشته باشد: مثل سن کمتر از 6 هفته یا سابقه نقص ایمنی. ابتدا پزشک با وسیله‌ای به نام اتوسکوپ، گوش کودک را معاینه می‌کند. در صورت مشاهده علائم التهاب و قرمزی پرده گوش، ورم پرده گوش یا سوراخ شدن تشخیص گذاشته می‌شود. همچنین اگر ثابت شود  که ترشحات گوش به علت عفونت گوش خارجی نیست، می‌تواند نشان‌دهنده اوتیت مدیا کودک باشد.

درمان اوتیت مدیا کودک، چه چیزی برای عفونت گوش نوزاد خوب است

درمان خانگی عفونت گوش کودکان؟ هرگز!

به‌صورت خودسرانه از قطره‌های گوش و هر گونه مواد اسیدی مانند سرکه که به عنوان درمان چرک گوش یا درمان عفونت گوش در طب ستنی شناخته می‌شوند، خودداری کنید. زیرا در صورت پارگی پرده گوش و نفوذ مواد به گوش میانی، عوارض دائمی روی شنوایی کودک خواهند شد. همچنین سوزاندن و دود عنبرنسا تاثیر خاصی در روند بهبودی ندارد. استفاده از دستمال سرد یا گرم روی گوش، ریختن روغن حیوانی در گوش نوزاد یا انواع روغن‌های دیگر مثل روغن زیتون برای عفونت گوش نوزاد اثر ثابت شده‌ای در روند بهبودی ندارند.

به عنوان والدین کودک در اولین قدم بروز علائم عفونت گوش کودکان، او را نزد پزشک ببرید. پیش از آن بهتر است تب کودک را کنترل کنید تا از بی قراری او کاسته شود؛ در این قسمت راه‌کارهایی جهت کنترل تب کودک به شما ارائه می‌دهیم:

• پاشویه
• پوشک کودک را به طور کامل درآورده، بدن او را با یک حوله جاذب بپوشانید.
• لیف خنک را روی پیشانی کودک قرار دهید.
• از آب ولرم استفاده کرده و هر بار یک قسمت بدن کودک را حمام کنید.
• پاشویه را 20 تا 30 دقیقه ادامه دهید.
• در صورت افزایش نبض، کاهش تنفس، خواب‌آلودگی و لرز از ادامه حمام خودداری کنید.
• در صورت طبیعی شدن حرارت بدن پاشویه را قطع کنید و از پتو برای پوشاندن کودک استفاده کنید

جلوگیری از بی‌آبی بدن

از آنجایی که امکان دارد عفونت گوش در کودکان منجر به اسهال شود، کنترل کفایت آب بدن از اهمیت زیادی برخوردار است. سعی کنید تعداد دفعات شیردهی را افزایش دهید یا از آب جوشیده سرد شده برای جبران کم‌آبی بدن استفاده کنید. در صورت بی‌قراری، بی‌حالی یا خشکی پوست و مخاط کودک هر چه سریع‌تر به یک مرکز درمانی جهت سرم درمانی مراجعه کنید.

غرغره کردن آب‌نمک

اگر کودک شما قادر به این کار است، می‌توانید با غرغره کردن ترکیب آب و نمک از تعداد میکروب‌های حلق بکاهید و از این طریق از گسترش عفونت به گوش جلوگیری کنید.

کم کردن عوامل خطر

در نهایت سعی کنید با کاهش عوامل خطر تا جایی که می‌توانید از وقوع مجدد بیماری و اوتیت مدیا مزمن جلوگیری کنید. برای مثال از دود سیگار دوری کنید، کودک را از شیر مادر تغذیه کنید. او را در سنین کم در مهدکودک‌های شلوغ نگهداری نکنید. همچنین نهایت تلاش خود را برای جلوگیری از ابتلا کودک به عفونت‌های تنفسی و سرماخوردگی بکنید. با شستن مرتب دست‌ها، رعایت بهداشت فردی و دوری از محیطی که افراد بیمار در آن زیاد هستند. ممکن است دریافت واکسن آنفولانزا و پنوموکوک توسط پزشک پیشنهاد شود.

درمان دارویی اوتیت مدیا کودک

آنتی‌بیوتیک‌ها: بسته به دلیل بیماری امکان دارد مصرف آنتی‌بیوتیک لازم باشد یا نباشد. این به معاینه و تشخیص پزشک بستگی دارد. با توجه به مقاومت آنتی‌بیوتیکی منطقه زندگی شما و مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قبلی توسط کودک شما، نیاز دارویی می‌تواند متفاوت باشد. توصیه می‌شود حتما با پزشک مشورت کنید و از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها خودداری کنید. همچنین به یاد داشته باشید ممکن است کودک به این داروها حساسیت خطرناکی داشته باشد. پس مصرف نابجا می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را در پی داشته باشد. 

با این حال در شرایط عادی از نظر مقاومت آنتی‌بیوتیکی، عدم حساسیت کودک، آنتی‌بیوتیک‌های زیر قابل مصرف هستند:

• شربت آموکسی کلاو برای عفونت گوش کودکان ( Amoxicilin) یا فارمنتین 457
• شربت کوآموکسی کلاو( Amoxicilin/clavulante) یا فاراموکس 400
• آزیترومایسین برای عفونت گوش کودک (Erythromycin)
• بهترین آنتی‌بیوتیک برای عفونت گوش کودک طبیعی و بدون مشکل زمینه‌ای ترکیب دو داروی فارمنتین و فاراموکس با نسبت‌های مناسب (شربت فاراموکس 400، 3/0 سی‌سی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، هر 12 ساعت به همراه  شربت فارمنیتن457، 2/0 سی‌سی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، هر 12 ساعت) هستند
• آنتی‌ بیوتیک‌‌های دیگر مثل سفکسیم برای درمان عفونت گوش کودکان یا اطفال بزرگتر هم می‌توانند استفاده شوند اما توصیه می‌شود خط اول درمان نباشند.
• استامینوفن برای کاهش تب و درد گوش:  استامینوفن برای اطفال به دو صورت شربت و قطره عفونت گوش کودکان خوراکی استفاده می‌شوند، مقدار مصرفی این دو شکل دارویی به این صورت است: 
• شربت استامینوفن با حجم (با واحد سی سی) نصف برابر عدد وزن کودک به کیلوگرم.
• قطره استامینوفن با حجم ( با واحد قطره) دو برابر وزن کودک به کیلوگرم.
• برای مثال کودک تب‌دار با وزن 10 کیلوگرم، احتیاج به 5 سی سی شربت و 20 قطره استامینوفن هر 4 تا 6 ساعت یک‌بار دارد.
• به دلیل عوارض آسپرین( سندرم رای) از مصرف آن برای کودکتان جدا خودداری کنید. سندرم رای آسیب جدی بر کبد و مغز کودک وارد می‌کند. علائم آن عبارتند از بی حالی یا خواب آلودگی غیر‌معمول، اسهال، تنفس تند، استفراغ مکرر، تشنج و کما.
• آنتی‌هیستامین‌ها و ضدگرفتگی‌ها: این داروها در کودکان آلرژیک مبتلا به عفونت گوش میانی به تخفیف علائم کمک می‌کنند.

درمان عفونت گوش کودکان با طب سنتی نیز انجام می‌شود. متخصصین این طب معتقدند استفاده از کمپرس سرد و گرم و تغذیه‌ی نوزاد با شیر مادر می‌تواند به درمان این مشکل کمک کند.

درمان جراحی

بهتر است چند ماه بعد از بیماری دوباره به پزشک مراجعه کنید. اگر مایع پشت گوش همچنان باقی است، با درمان‌های ساده جراحی، مایع را از گوش خارج می‌کنند تا منجر به کاهش شنوایی، تاخیر مهارت‌های کلامی و شناختی کودک نشوند. انتخاب نوع جراحی بستگی به بیماری، نظر جراح و امکانات موجود دارد.

درمان‌های جراحی معمولا به سه شکل زیر انجام می‌شوند:

• کشیدن مایع از گوش میانی یا تیمپانوسنتز
• ایجاد حفره‌ای کوچک در پرده گوش برای خروج مایع یا میرینگوتومی
• ایجاد حفره در پرده گوش به همراه تعبیه لوله‌ تهویه کوچک یا (VT :(Ventilation Tube  این لوله کوچک شنوایی را کاهش نمی دهد اما کمک می‌کند تا در شرایطی که شیپور استاش کارایی کافی ندارد، گوش میانی از مایع خالی باشد. سپس فشار دو طرف پرده گوش برابر می‌شود تا پرده گوش به درستی بلرزد و صوت را منتقل کند. در برخی موارد به صورت همزمان لوزه سوم کودک هم خارج می‌شود.

عوارض عدم درمان و پیگیری عفونت گوش میانی کودک

از دست دادن شنوایی و نقص تکلم

مایع جمع‌شده در گوش میانی باعث اختلال هدایت صوت از خارج به گوش داخلی می‌شود. مثل آن است که گوش کودک را با وسیله‌ای مسدود کرده باشند. ممکن است مایع پشت گوش تا هفته‌ها و ماه‌ها بعد از درمان مناسب همچنان باقی بماند. مطالعات نشان می‌دهند این کودکان امتیاز کمتری در آزمون‌های گفتاری و توانایی‌های شناختی می‌گیرند. این امر ضرورت اقدام‌های پیشگیرانه و پیگیری پس از بهبودی علائم را نشان می‌‌دهد.

اختلال تعادل و مشکلات حرکتی

کودکان مبتلا به عفونت گوش میانی ممکن است درگیر مشکلات تعادلی و حرکتی و سرگیجه شوند.

اختلالات پرده گوش

• سوراخ شدگی: افزایش فشار داخل گوش می‌تواند منجر به پارگی گرده گوش شود که تقریبا همیشه همراه با ترشح گوش خواهد بود. لازم است بدانید که درمان عفونت گوش میانی همراه با سوراخ شدگی متفاوت است.
• سخت شدن پرده گوش یا تیمپانواسکلروز: سخت شدن پرده گوش معمولا در همراهی با عفونت مکرر گوش میانی است. در معاینه یک پلاک سفید رنگ روی پرده گوش دیده می‌شود. در برخی کودکان منجر به از دست دادن شنوایی می‌شود.
• کشیدگی یا روی هم خوابیدن پرده گوش: کاهش فشار مزمن و عود کننده در گوش میانی در کودکان مبتلا به علائم عفونت گوش کودکان باعث کشیدگی و روی هم خوابیدن پرده گوش می‌شود.