علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک
علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک جزء علائمی هستند که به‌هیچ‌وجه نباید از چشم والدین و مراقبین کودک دور بمانند. اگر تاخیر زبانی در کودک زود تشخیص داده شود شانس درمان بالاتری دارد. جهت درمان دیر حرف زدن کودکان نیز می‌توان از درمان‌هایی مانند آموزش گفتاردرمانی کودکان در منزل بهره برد. از طرفی اگر تاخیر تکلم دیر تشخیص داده شود، درمان سخت‌تر و دردسر بیشتری به دنبال دارد. به دلیل اهمیت موضوع، ما در این مقاله به علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودکان و علل آن پرداخته‌ایم.
تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی کودک به چه معناست؟
قبل از پرداختن به موضوع علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک، لازم است بدانید سال‌های اول زندگی کودکان سال‌های حیاتی در زمینۀ تکامل کلامی و ارتباطی هستند. یک کودک سالم در بازه‌های سنی مشخصی، نقاط عطفی را طی می‌کند که نشانۀ تکامل کلامی و ارتباطی او هستند. تکامل زبانی و ارتباطی نقس بسزایی در سایر مراحل تکامل و جنبه‌های مختلف زندگی فرد دارد و اختلال در این مهارت، مشکلات زیادی را به همراه خواهد آورد.
تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در بین کودکان شایع بوده و در واقع یک اختلال یا تاخیر در رشد مکانیسم‌های تولید گفتار و استفاده از آن‌هاست. کودک ممکن است در فهم کلام و خواسته‌های دیگران، بیان کلمات و خواسته‌های خود، ایجاد صدا و یا ارتباط غیرکلامی مشکل داشته باشد. البته حدود 60 درصد از تاخیرهای کلامی پس از مدتی برطرف شده و کودک تنها اندکی دیرتر از سایر هم-سن‌و‌سال‌های خود به توانایی گفتار دست می‌یابد. گاهی اوقات نیز مسئله فراتر بوده و کودک مشکل جدی در زمینۀ صحبت و ارتباط با دیگران دارد. در ادامه به علل انواع اختلالات گفتاری در کودکان می‌پردازیم.
* حتما بخوانید: بهترین سن حرف زدن کودک پسر و دختر
تاخیر زبانی و ارتباطی به چه علت رخ می‌دهد؟
- اختلالات شنوایی مانند عفونت گوش یا ناشنوایی می‌توانند موجب اختلال در یادگیری زبان و تولید کلمات شوند.
- اختلالات رشد فراگیر مانند اوتیسم می‌توانند علت ایجاد علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک باشند. البته بیماری اوتیسم با علائم اختصاصی دیگری همراه است. به‌طور مثال کودکان مبتلا به اوتیسم، علاقه‌ای به ارتباط غیرکلامی و چشمی با دیگر کودکان یا غریبه‌ها ندارند. آن‌ها در جدایی از والدین مشکل داشته و در برابر برخی کارها مانند پوشیدن لباس مقاومت به خرج می‌دهند. همچنین کودکان اوتیستیک به کارهای تکراری علاقمند بوده و در کنترل احساساتی مانند عصبانیت ضعیف هستند.
- بیماری‌های ژنتیکی از قبیل سندروم داون، سندروم رت یا سندروم آسپرگر، با تاخیر ذهنی کودک موجب ایجاد علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک و علائم هشداردهنده تاخیر رشد جسمی در کودک می‌شوند.
- در برخی اختلالات مغزی مانند دیس لکسی، قسمت پردازش زبان در مغز با مشکل مواجه می‌شود. این موضوع نیز با علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک همراه است.
- انواع اختلالات یادگیری می‌توانند روی تکامل گفتاری کودکان اثر گذاشته و موجب ایجاد علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک شوند.
- فلج مغزی، صرع، ضربه و سایر آسیب‌های دستگاه عصبی می‌توانند علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک را ایجاد کنند.
- مواردی مانند عفونت‌ها و مسمومیت با سرب نیز می‌توانند از علل تاخیر تکاملی زبانی باشند.
برخی از موارد علت اصلی تاخیر زبانی کودک نبوده و تنها شانس ابتلای کودک به اختلالات زبانی را افزایش می‌دهند:
- جنس مرد
- نارس متولد شدن نوزاد یا وزن کم هنگام تولد
- سابقۀ خانوادگی مثبت و وجود افرادی با تاخیر و اختلال کلامی و ارتباطی در خانواده
- تحصیلات پایین والدین، ضعیف بودن مهارت‌های ارتباطی اطرافیان، رشد در محیط نامناسب و فقیر، موقعیت اجتماعی روانی پایین، سپردن زودهنگام کودک به مراکز نگهداری روزانه و عدم ارتباط صمیمی و کافی بین والدین و کودک می‌توانند علل زمینه‌ای اختلال گفتاری را تشدید کرده و موجب بروز علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک شوند.
علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک
در این قسمت ما به‌طور تخصصی به بررسی نقاط عطف و علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک بر اساس سن می‌پردازیم.
- کودک از بدو تولد تا سه ماهگی غان‌وغون نمی‌کند و صداهای تک‌بخشی تولید نمی‌کند. وی همچنین نمی‌تواند عواطفی مانند خوشحالی یا غم را از طریق آوا به ما نشان دهد و حتی ممکن است از ابتدا به صداهایی مثل صدای والدین واکنش نشان ندهد.
- کودک در سه تا چهار ماهگی نمی‌تواند صداهای متنوع و پیچیده‌تر از قبل ایجاد کند یا گریه‌های متفاوتی داشته باشد.
- کودک در پنج تا شش ماهگی نمی‌تواند تُن صدای خود را تغییر داده و آواهای گفتاری مانند اُ را تولید کند. همچنین خندیدن، جیغ کشیدن و ترکیب کردن حروف صدادار برای او مشکل است. او به صدا کردن نامش نیز واکنشی نشان نمی‌دهد.
- کودک تا یک سالگی نمی‌تواند از صحبت کردن دیگران تقلید کرده و مکالمات نامفهوم داشته باشد. وی همچنین در این سن هنوز اولین کلمات خود مانند مامان و بابا را ادا نمی‌کند و نمی‌تواند به چیزی که توجهش را جلب کرده اشاره کند. وی دستورات یا سوالات ساده به همراه ایما و اشاره را نیز نمی‌فهمد.
- کودک تا 15 ماهگی کلماتی به‌جز ماما و بابا را بیان نکرده و به چیزی اشاره نمی‌کند.
- کودک تا 18 ماهگی نمی‌تواند 5 تا 20 کلمه را بیان کند یا به دستورات کلامی بدون ایما و اشاره پاسخ دهد.
- کودک تا دو سالگی نمی‌تواند جملات و عبارات جدید بسازد. او در این سن نمی‌تواند حدود 50 کلمه را بیان کند و از ترکیب دو یا تعداد بیشتر کلمه یا ساخت کلمات ناتوان است. به‌طور مثال در بیان درخواست‌های کوتاه مانند "ماما آب" مشکل دارد. کودک در این سن از ضمایر درست استفاده نکرده و در موارد شدیدتر ممکن است تا دو سالگی صحبت نکند.
- کودک از دو تا سه سالگی نمی‌تواند یک مکالمۀ کوتاه داشته باشد، سوالات زیادی بپرسد یا جملات سه تا شش کلمه‌ای را بیان کند. وی همچنین دایره لغات بالایی نداشته و در استفاده از افعال گذشته، جمع بستن کلمات و فهم دستورات و سوالات پیچیده‌تر مشکل دارد. وی در سرهم‌بندی کردن جملات مشکل داشته و بعضی از کلمات جمله را جا می‌اندازد.
- کودک در سه تا چهار سالگی در استفاده از کلمات پرسشی، درک زمان و مکان، توضیح اتفاقات پیش آمده و بیان جملات کوتاه مشکل دارد.
- کودک در چهار تا پنج سالگی نمی‌تواند ارتباط و مکالمۀ روان و راحتی داشته باشد یا با دیدن تصاویر، آن‌ها را توصیف کرده و داستان بسازد. او نمی‌تواند اتفاقات گذشته را توصیف کند، دستورات دوبخشی را درست نمی‌فهمد، نمی‌تواند بیش از سه کلمه را در یک جمله بگوید و همچنان در استفادۀ صحیح از ضمایر مشکل دارد.
- کودک در شش تا هفت سالگی نمی‌تواند بدون تصاویر مرتبط، اتفاقات، داستان‌ها و رویدادهای پیچیده را توصیف کند.
- کودک در هشت سالگی روی آواهای گفتاری، زیروبم کردن صدا، قواعد دستوری و استفاده از جملات پیچیده تسلط ندارد.
آیا تاخیر تکاملی درمان دارد؟
درمان علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک به شدت تاخیر، اختلالات همراه و زمان تشخیص بستگی دارد. گاهی اوقات کودک مقداری دیرتر از سایرین به صحبت و برقراری ارتباط پرداخته و مشکل دیگری در این زمینه ندارد. همچنین در مواقعی که تاخیر گفتاری و ارتباطی زود تشخیص داده شود، ممکن است کودک کاملا درمان شده یا تا حد زیادی مشابه هم‌سن‌و‌سال‌های خود صحبت کند. در مواردی که اختلالاتی مانند اختلالات ذهنی، اوتیسم یا اختلالات شنوایی در فرد وجود داشته باشند، درمان تاخیر تکاملی در کودکان پیچیده‌تر و طولانی‌تر خواهد شد و این دسته از کودکان ممکن است نتوانند همانند یک فرد عادی، تکلم و ارتباط داشته باشند. پس توجه به علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک نقش مهمی را در تشخیص اختلال ایفا می‌کند.
چطور به درمان تاخیر تکامل زبانی کودک کمک کنیم؟
- در رابطه با علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک گوش‌به‌زنگ باشید. مراحل تکامل کلامی کودک را یادداشت کرده و با سیر استاندارد تکامل زبانی و ارتباطی مقایسه کنید. این کار دقت و تیزبینی شما را در تشخیص علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک بالا می‌برد.
- با کودک خود حرف بزنید، برایش داستان گفته و آواز بخوانید. حرف زدن با کودک به او کمک می‌کند تا زودتر بتواند از والدین تقلید کرده و مهارت کلامی خود را گسترش دهد.
- به غان و غون کودک واکنش نشان دهید. توجه کردن به کودک حتی در مواردی که صداهای نامفهوم تولید می‌کند، موجب می‌شود بیشتر و زودتر به برقراری ارتباط تمایل پیدا کند.
- به سوالات کودک با صبر و حوصله جواب دهید حتی اگر سوالات زیادی بپرسد. این موضوع تمایل کودک به برقراری ارتباط و حرف زدن را افزایش می‌دهد. همچنین خودتان از کودک سوال بپرسید تا به حرف زدن ترغیب شود.
- اگر علائم هشداردهنده تاخیر تکاملی زبانی و ارتباطی در کودک را مشاهده کردید یا به چیزی در این زمینه مشکوک هستید، حتما موضوع را با پزشک او در میان بگذارید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.