انحراف چشم در کودکان و درمان آن

گاهی چشم‌های کودک شما به یک راستا نگاه نمی‌کنند و درواقع چشم‌ها دچار نوعی سرگردانی هستند. حال سوالاتی پیش خواهدآمد، آیا همیشه باید نگران این پدیده باشیم؟ هر لوچی چشم و عدم تمرکز در بینایی، نشانه انحراف چشم یا استرابیسم است؟ انحراف چشم با تنبلی چشم چه تفاوتی دارد؟ آیا انحراف چشم درمانی خواهد داشت؟ در ادامه بیشتر به انحراف چشم در کودکان خواهیم پرداخت و به سوالات گفته‌شده پاسخ خواهیم داد.

انحراف چشم چیست؟

انحراف چشم یا استرابیسم (Strabismus) یک بیماری در کودکان نوپا است که با اسامی دیگری همانند، لوچی و چپ‌چشمی خوانده‌می‌شود، درواقع نوعی عدم هماهنگی بین چشم‌ها است. شیوع استرابیسم تقریبا بین 2 تا 4 % در جمعیت کل است. استرابیسم می‌تواند از هنگام تولد با کودک همراه باشد (مادرزادی) یا بعد‌ها و در دوره‌های بعدی زندگی او ایجاد شود (اکتسابی). گاهی یک حادثه یا تصادف آسیب‌هایی ایجاد می‌کند می‌تواند منجر به انحراف چشم در کودکان شود.

حرکات کره چشم انسان توسط شش عضله کنترل می‌شود و اینشش6 عضله توسط اعصاب مغزی شماره3، 4 و 6 عصب-دهی می‌شوند. برای تمرکز چشم بر یک نقطه، عضلات چشم باید با هم و با عضلات چشم سمت مقابل به صورت هماهنگ عمل کنند؛ عدم توازن در حرکات عضلات چشم‌ها منجر به انحراف چشم می‌شود. به‌گونه‌ای که مغز قادر به تشکیل تصور سه‌بعدی واحدی از محیط نمی‌شود. در بیشتر مواقع، انحراف چشم به علت عدم ارتباط درست بین مغز و عضلات رخ می-دهد و معمولا ضعف عضلات چشم به تنهایی دلیل این مشکل نیست. اگر استرابیسم درمان نشود، می‌تواند عوارضی همانند تنبلی چشم و از بین‌رفتن دید سه‌بعدی بر‌جای گذارد. انحراف چشم همچنین می‌تواند باعث از بین رفتن زیبایی کودک شود و از نظر اجتماعی به ویژه در مدرسه مشکلاتی را برای او به وجود بیاورد.

نصب اپلیکیشن گهواره

عوامل خطر شناخته‌شده برای انحراف چشم 

• سابقه خانوادگی انحراف چشم
• تولد زودرس
• وزن کم هنگام تولد
• ابتلا به سایر مشکلات و بیماری‌های چشمی همانند، رتینوپاتی نوزادان نارس ناشی از تولد زودرس، آب مروارید، آسیب قرنیه و ...
• ابتلا به بیماری‌های عصب- عضله همانند، میوپاتی، دیستروفی و ...

انواع انحراف چشم

انحراف چشم بر اساس جهت چشم‌ها به انواع زیر تقسیم می‌شود:

1. چرخش یک یا هر دو مردمک در محور افقی و به سمت داخل؛ این نوع از انحراف چشم، استرابیسم داخلی یا ایزوتروپی (esodeviations) یا (esotropia) خوانده ‌می‌شود و شایع‌ترین نوع از انحراف چشم در کودکان است.
2. چرخش یک یا هر دو مردمک در محور افقی و به سمت خارج؛ این نوع از انحراف چشم، استرابیسم خارجی یا اگزوتروپی (exodeviations) (exotropia) خوانده‌ می‌شود.
3. چرخش یک یا هر دو مردمک در محور عمودی و به سمت بالا یا پایین؛ این نوع از انحراف چشم  vertical deviations خوانده‌می‌شود.

نکته: انواع دیگری از انحراف چشم در کودکان نیز وجود دارد که گاهی نادیده‌ گرفته شده، تشخیص داده نمی‌شود و یا برعکس، مشکلی نداشته و صرفا موجب نگرانی بی‌جهت والدین می‌شود؛ در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

استرابیسم کاذب یا غیر‌حقیقی (Pseudostrabismus)

انحراف کاذب چشم نوزاد هنگامی رخ می‌دهد که چشم‌ها واقعاً منحرف نباشند ولی منحرف به نظر بیایند. شایع‌ترین نوع از انحراف کاذب چشم کودک، انحراف به سمت داخل است. چشم‌های کودک ممکن است گاهی به درون یا بیرون منحرف شوند اما این انحراف متغیر در چند ماه اول زندگی کودک، طبیعی است. هنگامی که کودک در حدود 4 تا 6 ماهگی شروع به تمرکز بر روی اشیای محیطی می‌کند، چشم‌ها باید در اغلب یا تمام مواقع هم‌راستا باشند .اگر چشم‌های کودک بعد از 4 تا 6 ماهگی همچنان دچار لوچی بودند، حتما برای معاینات بیشتر چشم‌های کودک خود به چشم پزشک مراجعه کنید.

انحراف کاذب چشم کودک ممکن است به دلایل زیر رخ دهد

گاهی کودک دارای بینی پهن و مسطح و یا چین‌های پوستی بزرگ در گوشه داخلی پلک‌ها است که باعث می‌شود چشم-های کودک لوچ به نظر آید. این نوع از انحراف کاذب چشم با بزرگ شدن نوزاد بهبود می‌یابد. این بهبود ناشی از باریک شدن پل بینی، از بین رفتن چروک‌های پوستی پلک و بزرگ‌تر شدن چشم‌ها است اما استرابیسم واقعی معمولاً با افزایش سن کودک بدتر می‌شود .این حالت بیشتر در کودکان آسیای شرقی و کودکان مبتلا به سندرم داون دیده می‌شود.

رتینوپاتی ناشی از تولد زودرس موجب انحراف چشم در کودکان از نوع کاذب خصوصا به سمت خارج‌ می‌شود.

بدشکلی‌های حفره چشمی در بعضی از بیماری‌های مادرزادی. 

 انحراف چشم نهفته یا پنهان (Heterophoria)

گاهی ممکن است انحراف چشم در کودکان از روی ظاهر چشم‌های آن‌ها تشخیص داده نشود، تشخیص این نوع از انحراف چشم نیاز به انجام معاینات چشم به موقع دارد. متخصصان چشم توصیه می‌کنند که تمامی کودکان برای بیماری‌های چشمی در سنین زیر معاینه شوند:

• بدو تولد
• 6 ماهگی
• 3 سالگی
• قبل از شروع مدرسه به عبارتی 5 تا 6 سالگی

تفاوت انحراف چشم با تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم و انحراف چشم در کودکان دو بیماری کاملا متفاوت هستند. تنبلی چشم ( Amblyopiaیا Lazy eyes) عدم وجود دید روشن و واضح در یک یا هر دو چشم است که با عینک یا لنز‌های تماسی بهبود پیدا نمی‌کند. انحراف چشم اگر ادامه یابد و درمان نشود، می‌تواند منجر به تنبلی چشم شود؛ البته تنبلی چشم می‌تواند به دلایل دیگری از جمله عیوب انکساری چشم (دوربینی، نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم) و عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه و افتادگی پلک) نیز رخ دهد.

انحراف چشم در نوزاد نارس

در نوزادانی که به طور نارس متولد می‌شوند، بافت شبکیه چشم به طور کامل تکامل پیدا نکرده است. در پاسخ به این سوال که شبکیه چشم نوزاد کی کامل می‌شود باید گفت رشد بافت چشمی از هفته‌ی شانزدهم شروع می‌شود و تا پایان دوره‌ی بارداری ادامه پیدا می‌کند. از این رو به هر نسبت که نوزاد زودتر از موعد به دنیا بیاید، چشم‌های او بیشتر تکامل پیدا نکرده و احتمال بروز انحراف چشم در آنها به مراتب از نوزاد کامل بیشتر است. 

معایه چشم نوزاد نارس یکی از رایج‌ترین و مهمترین تست‌هایی است که قبل از ترخیص نوزاد از او گرفته می‌شود با این حال بعد از ترخیص به پایان نمی‌رسد و ادامه دارد. تست انحراف چشم نوزاد بسته به سن تولد می‌تواند متفاوت باشد. درمان انحراف چشم در نوزاد نارس با عینک و جراحی قابل درمان است و اینکه از چه روشی استفاده شود بسته به شرایط عمومی کودک متفاوت است. برای درمان انحراف چشم نوزاد سه ماهه به بعد می‌توان از عینک استفاده کرد اما بیشتر تاکید بر این است که این کار از دو سالگی به بعد انجام شود.

چه زمانی به انحراف چشم کودک شک کنیم و چه اقدامی انجام دهیم؟

تنها راهی که والدین می‌توانند متوجه انحراف چشم در فرزندشان شوند، توجه ظاهری به چشمان و معاینات غربالگری چشم است. سرگردانی دید و چشمانی نا‌هم‌راستا تا سن 4 تا 6 ماهگی طبیعی است؛ اما بعد از 6ماهگی چشمان کودک باید بتوانند در یک راستا محیط را دنبال کنند. به همین خاطر اولین نوبت غربالگری چشم‌ پزشکی بعد از معاینات بدو تولد در 6 ماهگی انجام می‌شود. علاوه بر معاینات متداولی که باید در سن 6ماهگی، 3 سالگی و پیش از ورود به مدرسه (5 تا 6 سالگی) برای کودکان انجام دهید، هر زمانی احساس کردید که چشمان کودکان هم‌راستا نیستند، تاری دید دارد، به نور واکنش زیادی نشان می‌دهد و چشم یا سرش درد می‌کند؛ به متخصص کودکان مراجعه کنید. پس از بیان دقیق مشکل فرزندتان، از او بخواهید معاینه چشم انجام دهد. در صورت نیاز متخصص کودکان شما را به یک متخصص چشم ارجاع می‌دهد.

درمان انحراف چشم در کودکان

بعد از مراجعه به چشم پزشک و تشخیص انحراف چشم در کودکان، این بیماری با یکی از روش‌های زیر و تحت نظر چشم پزشک درمان می‌شود:

1. ‌چشم‌ بند یا پچ چشمی: اگر استرابیسم یک‌طرفه باشد، در روش درمان خانگی انحراف چشم، با تجویر چشم پزشک، چشم سالم به مدت معینی در روز بسته می‌شود. با این کار چشمی که دچار انحراف است بیشتر کار می‌کند؛ به این طریق از پیشرفت انحراف چشم و در نتیجه آن ایجاد تنبلی چشم جلوگیری می‌شود.
2. عینک: گاهی تنها درمان مورد نیاز برای درمان انحراف چشم استفاده از عینک است که با نظر متخصص چشم تجویز می-شود.
3. تمرینات چشمی: گاهی چشم پزشک برنامه‌ای از تمرینات به کودک شما می‌دهد تا در خانه انجام دهد.
4. جراحی: در برخی موارد، برای جبران اختلال هماهنگی چشم و مغز از جراحی عضلات چشم استفاده می‌شود که ممکن است بخشی ضروری از روند درمان برای برخی از بیماران باشد.

نکته: خطرات جراحی استرابیسم بسیار کم هستند و معمولا عمل انحراف چشم در کودکانخطرناک نیست. البته مانند همه جراحی-های دیگر ممکن است با مشکلاتی مانند عوارض بیهوشی، عفونت، خونریزی، اسکار جراحی، دوبینی، کاهش بینایی و عدم تصحیح کامل انحراف همراه باشد. این جراحی در کودکان عموما با روش بیهوشی عمومی انجام‌ می‌شود.