اعتیاد به فضای مجازی | عوارض و راههای درمان

اعتیاد به فضای مجازی به این معنی است که به جا اینکه فضای مجازی و امکانات موجود در آن در اختیار شما باشد یا افسار فضای مجازی در دستان شما باشد، اختیار شما به صورت ناخودآگاه به فضای مجازی داده شود و به جای اینکه شما فضای مجازی را مدیریت و کنترل کنید، فضای مجازی شما را کنترل کند. اگر در چنین حالتی گرفتار هستید، باید بدانید که هیچ سود و منفعتی از فضای مجازی به شما نمی‌رسد و شما یک سبک زندگی ناسالم را در پیش رو گرفته‌اید و معتاد فضای مجازی شده‌اید. درست مثل کسی که معتاد مواد مخدر شده است و نیاز به ترک کردن دارد. 

چه کسانی به فضای مجازی معتاد می‌شوند؟

هر کسی با هر شرایطی اگر اصول و قوانین استفاده از فضای مجازی و امکانات اینترنتی را نداند و به آنها بی توجه باشد، به این فضا معتاد خواهد شد. 

جهان امروز به واسطه‌ ظهور رسانه‌ دیجیتالی، ابزارهای هوشمندی را در اختیار دارد که به انسان اجازه می‌دهد خوب یا بد دست به کارهایی بزند که هرگز در گذشته نه به این اندازه و نه به این سادگی برایش ممکن و میسر بوده است. همین سهولت و راحتی می‌تواند منشا اعتیاد به فضای مجازی باشد؛ جایی که انسان نتواند اراده و اختیار خود را کنترل و مدیریت کند و به هر آنچه که می‌بیند، چنگ بزند. 

بدیهی است که اعتیاد به فضای مجازی برای همه اتفاق نمی‌افتد، دقیقا همانطور که اعتیاد به مواد مخدر دامان کسانی را می‌گیرد که اراده ضعیف دارند و افسار زندگی خود را از دست می‌دهند. 

سرگرم شدن در فضای مجازی، ارتباط با دیگران در اقصا نقاط جهان به صورت نوشتاری، صوتی و تصویری، به اشتراک‌گذاری احساسات روزانه، دریافت خبر و اطلاعات مربوط به کل کشور و جهان، بازاریابی و کسب درآمد و ... از جمله امکاناتی است که فضای مجازی در اختیار بشر قرار داده است؛ اما اینکه چه مقدار و به چه صورتی از این امکانات استفاده شود، تعیین می‌کند که فرد به فضای مجازی اعتیاد پیدا کرده است یا خیر.

بنابراین می‌توان اینطور گفت که اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند از رده سنی دو، سه سال آغاز شود و تا بزرگسالی قابل تعمیم باشد. بدیهی است که اعتیاد و وابستگی یک کودک دو، سه ساله به فضای مجازی یک فاجعه بزرگ است که تنها در نتیجه بی توجهی والدین او اتفاق می‌افتد. ضرر و آسیب اعتیاد به فضای مجازی برای کودکان در مقایسه با بزرگسالان به مراتب می‌تواند بیشتر و تاثیرگذارتر و طولانی‌مدت‌تر‌ باشد. 

اعتیاد به فضای مجازی در دانش آموزان

همانطور که مطلع هستید در دو سه سال اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا، دانش آموزان در مقاطع سنی مختلف به صورت آنلاین و غیر حضوری و به کمک فضای مجازی و ابزار اینترنت ادامه تحصیل دادند و کار به جایی رسید که بسیاری از امتحانات پایان ترم نیز به صورت آنلاین و غیر حضوری برگزار شد. اگرچه چاره‌ای جز پذیرش این شرایط به دلیل شیوع ویروس کرونا نبود، اما این تغییر شکل ناگهانی در روش آموزش به شدت در جسم و روح دانش آموزان به صورت ناخودآگاه تاثیرگذار بوده و هست؛ خصوصا اینکه بستر مناسب برای وقوع چنین تغییر بزرگی در نظام آموزشی در کشور فراهم نبوده است و اجرای این روش آموزش با نقص‌ها و کمبودهای فراوانی روبه رو بود. همین تغییر شکل ناگهانی آموزش که البته گریزی از آن هم نبوده است، برای بسیاری از دانش آموزان پدیده اعتیاد به فضای مجازی یا اعتیاد کودکان به گوشی را ایجاد کرده است.

بدیهی است که مدیریت نحوه استفاده از فضای مجازی به عنوان یک ابزار آموزشی و اجرای تکنیک‌های خاص برای به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از آن می‌تواند احتمال و امکان اعتیاد به فضای مجازی در دانش آموزان و نوجوانان را به حداقل برساند. 

آسیب‌های اعتیاد به فضای مجازی

اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند عوارض و آسیب‌های جسمانی، روانی، ارتباطی و ... داشته باشد. 

بروز مشکلات جسمانی مانند کم خوابی، چاقی، عدم رعایت بهداشت شخصی، عدم تمرکز، خشکی چشم درد ناحیه کمر و دست از پیامد‌های جسمانی اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی است. همچنین استفاده از موبایل در بارداری می‌تواند مشکلات زیادی برای جنین داشته باشد.

انزوای اجتماعی، انزوا و پرخاشگری پیامدهای روانی و روان‌شناختی اعتیاد به اینترنت است، زیرا افراد معتاد به فضای مجازی اهل تظاهر هستند و هویت اصلی خود را بروز نمی‌دهند.  

دور شدن و عدم برقرای روابط صمیمانه با اعضای خانواده و از دست دادن روابط عاطفی پیامد‌های جبران ناپذیر ارتباطی ناشی از اعتیاد به فضای مجازی است. 

افرادی معتاد به فضای مجازی زمان زیادی را درگیر استفاده از اینترنت و انواع اپ‌ها و بازی‌های سرگرم‌کننده هستند؛ به همین دلیل از کار و زندگی واقعی خود غافل می مانند و عقب می افتند. این افراد در دراز مدت علاوه بر اینکه شغل خود را از دست می‌دهند، در مضیقه مالی شدیدی نیز قرار می‌گیرند.

اعتیاد به اینترنت باعث می‌شود تا فرد معتاد نتواند وظایف تحصیلی خود را درست انجام دهد. در نتیجه اگرچه ممکن است فارغ‌التحصیل شود، اما سواد واقعی ندارد و نمی‌تواند شغل مناسب خود را پیدا کند. اعتیاد به اینترنت برای کودکان و نوجوانان گاه با افت شدیدی تحصیلی همراه است.

جالب است بدانید که بعضی از انواع اعتیاد اینترنتی جرم محسوب می‌شوند مانند اعتیاد به قمار یا محتوای غیر اخلاقی. فردی که درگیر این اعتیاد است می‌تواند دارای سابقه کیفری شود که این مساله در زندگی فرد مشکلات فراوانی را به وجود خواهد آورد. دوست یابی آنلاین پدیده ای نه چندان ایمن است که از طریق اینترنت و فضای مجازی باب شده است. آمار نشان می‌دهد پدیده دوست یابی اینترنتی زمینه ساز بسیاری از جرایم اینترنتی و سوء استفاده‌های مجرمانه است. 

نشانه‌های اعتیاد به فضای مجازی

افرادی که درگیر اعتیاد به فضای مجازی هستند، معمولا نشانه‌ها و علائم زیر را دارند:

• افرادی که زمان زیادی را در شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کنند و مدام پست و پیام می‌گذارند و هر کاری که انجام می‌دهند، در فضای مجازی منتشر می‌کنند. 
• افرادی که با حضور در فضای مجازی درد و غم خود را فراموش می‌کنند.
• افرادی که نمی‌توانند موبایل، تبلت یا لپ تاپ خود را لحظه‌ای از خود جدا کنند و در صورتی که آنها را همراه نداشته باشند، دچار اضطراب و استرس می‌شوند.
• افرادی که به دلیل استفاده بیش از حد از فضای مجازی از درس و کار و زندگی می‌افتند.
• افرادی که میل و نیاز شدیدی به حضور روزافزون در فضای مجازی در خود احساس می‌کنند و این میل به هیچ شکلی کاهش پیدا نمی‌کند.
• افرادی که علاقه به معاشرت و حضور در فضاهای اجتماعی حقیقی را از دست می‌دهند.
• افرادی که سلامت خود را نادیده می‌گیرند.
• افرادی که متوجه گذر زمان نمی‌شوند.
• افرادی که به سختی می‌توانند روی چیزی تمرکز کنند.
• افرادی که فعالیت‌ فیزیکی‌شان کاهش می‌یابد.
• افرادی که دچار پرخوری یا کم‌خوری می‌شوند.
• افرادی که در صورت نبود اینترنت و عدم حضور در شبکه‌های اجتماعی دچار اضطراب، پریشانی یا خشم می‌شوند
• افرادی که در حین رانندگی یا مکالمه با دیگران شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها را چک می‌کنند.
• افرادی که به دیگران درباره‌ میزان حضور خود در فضای مجازی دروغ می‌گویند.
• افرادی که از دوستان و خانواده دوری می‌کنند.
• افرادی که بابت عدم موفقیت در زندگی‌شان دچار ترس و استرس هستند.

نحوه درمان اعتیاد به فضای مجازی

درمان اعتیاد به فضای مجازی با اجرای استراتژی‌های سم‌زدایی دیجیتالی امکان پذیر است. هر کاری که باعث شود از اینترنت کمتر استفاده کنید و کمتر در فضای مجازی حضور داشته باشید، برای درمان اعتیاد به فضای مجازی مناسب است. نخریدن بسته اینترنت یا به طور کلی استفاده از یک تلفن همراه کاملا ساده و معمولی، بستن صدای نوتیفیکیشن‌ها، محدود کردن خود به چک کردن هر سی دقیقه یا یک ساعت یک بار موبایل، دور ماندن از موبایل هنگام غذا، تفریح، معاشرت با دیگران، تماشای فیلم و … . موفق‌ترین راه درمان اعتیاد به فضای مجازی، رفتار درمانی شناختی است که در واقع از طریق صحبت با بیمار و کمک به تغییر طرز تفکر و رفتار او انجام می‌شود.

ارتقای سطح سواد دیجیتالی باعث می‌شود که فرد به اندازه لازم و نیاز خود از فضای مجازی استفاده کند و بیشترین زمان را در زندگی واقعی خود صرف کند. فرد باید به این نتیجه و باور برسد که افسار فضای مجازی باید در دستان او باشد و نه برعکس. فضای مجازی و ابزار اینترنت بستری هوشمند و متناسب با پیشرفت جهان است که باید رفاه و راحتی و آرامش را برای بشر فراهم و تامین کند، نه اینکه زمینه عدم آرامش را در او ایجاد کند. 

کلام آخر

اعتیاد به فضای مجازی چیزی نیست که بخواهید از کنار آن سرسری عبور کنید و آن را جدی نگیرید. اعتیاد به فضای مجازی در هر کسی و با هر سن و سالی امکانپذیر است. اینکه سواد استفاده از ابزارها و کالاهای هوشمند را داشته باشیم، کمک می‌کند تا از این ابزارها بهتر و بهینه‌تر استفاده کنیم. قرار نیست ما در اختیار فضای مجازی باشیم، بلکه فضای مجازی باید در اختیار ما باشد.

در بسیاری از مواقع به جای استفاده از فضای مجازی می‌توان از سرگرمی‌های مفید دیگری برای پر کردن اوقات فراغت کمک گرفت. پیاده‌روی و معاشرت با دوستان در پارک‌ها، نقاشی کشیدن، بازی‌های جسمانی که در منزل قابل انجام هستند، تنها نمونه‌هایی از کارهایی هستند که می‌توانند جایگزین استفاده از فضای مجازی شوند. 

اگر احساس می‌کنید خودتان یا اطرافیانتان به فضای مجازی اعتیاد پیدا کرده‌اید، حتما این موضوع را جدی بگیرید. آسیب‌های جسمانی و روحی-روانی ناشی از اعتیاد به فضای مجازی بسیار جدی هستند و می‌توانند مسبب مشکلات زیادی در خانواده‌ها باشند.