زایمان زودرس و روش‌های پیشگیری از آن

اقدامات پیشگیری از زایمان زودرس برای سلامت مادر و جنین از مراقبت‌های ضروری بارداری محشوب می‌شود. زایمان زودرس زایمانی است که قبل از هفته 37 بارداری رخ دهد. یعنی حدود سه هفته زودتر از زمانی که نوزاد باید متولد شود. به تناسبی که زایمان سزارین به صورت زودرس انجام می‌شود، نوزاد نیز نارس خواهد بود. هر چه زایمان زودرس‌تر باشد، نوزاد نیز نارس‌تر است. نوزادان نارس معمولا دچار مشکلات پزشکی پیچیده‌ای می‌شوند. گرچه عوارض نارس بودن نوزاد کیس به کیس متفاوت است، اما در یک قاعده کلی هرچه زایمان زودرس‌تر باشد و نوزاد زودتر به دنیا بیاید، احتمال بروز عوارض نیز بیشتر است. در ادامه بیشتر در مورد زایمان زودرس و روش‌های پیشگیری از آن توضیح خواهیم داد.

با نصب اپلیکیشن گهواره شما به ابزارهای بسیار کاربردی دسترسی پیدا می‌کنید و می‌توانید با دیگر مادران تبادل نظر داشته باشید.

انواع نوزاد نارس بر اساس هفته های بارداری

• کمی نارس: بین 34 تا 36 هفته بارداری
• نارس متوسط: بین 32 تا 34 بارداری
• خیلی نارس: کمتر از 32 هفته بارداری
• خیلی زیاد نارس: در 25 هفته بارداری یا قبل از 25 هفته بارداری

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

زایمان زودرس چه عوارضی دارد؟

عوارض عدم پیشگیری از زایمان زودرس و وقوع آن برای مادر و جنین توامان است. گرچه این عوارض بیشتر متوجه نوزاد است، اما مادر هم بعد از تجربه یک زایمان زودرس عوارضی را به صورت ناخودآگاه تجربه می‌کند. مهمترین و اولین عارضه زایمان زودرس برای مادر، مشکلات روحی و روانی است. تولد نوزاد پیش از موعد مقرر، به هر حال مشکلاتی را در بر خواهد داشت که مادر و پس از او پدر بیشترین درگیری‌ها را با این مشکلات خواهند داشت. درست است که همه نوزادان نارس همه عوارض را تجربه نمی‌کنند و بسیاری از آنها می‌توانند زندگی عادی و سالم خود را داشته باشند، اما به هر حال تولد زودرس در ایجاد مشکلات سلامتی کوتاه مدت و بلند مدت تاثیر دارد. همانطور که قبلا نیز یادآوری کردیم، هرچه تولد نوزاد زودتر و پیش از موعد مقرر باشد، احتمال بروز عوارض نیز بیشتر است. 

* مقاله کارهای ممنوعه در ماه هشتم بارداری را مطالعه کنید.

شاید جالب باشد بدانید که زنان سیاه پوست در مقایسه با سایر نژادها بیشتر در معرض زایمان زودرس هستند؛ اما این هرگز به این معنا نیست که برای باقی خانم‌ها زایمان زودرس اتفاق نمی‌افتد. باید بدانید که بسیاری از زنانی که زایمان زودرس دارند، هیچ عامل خطر شناخته شده‌ای ندارند. عدم امکان شیردهی به نوزاد و پر شدن سینه مادر از شیر عارضه دیگری است که در زایمان زودرس گریبان مادر را می‌گیرد؛ زیرا معمولا نوزادان نارس در دستگاه نگهداری می‌شوند و به روش‌های مخصوصی تغذیه می‌شوند. بنابراین شیردهی به نوزاد پس از زایمان زودرس با مشکلاتی همراه است. به هر حال مدتی زمان لازم است که نوزاد نارس برای تغذیه از سینه مادر آماده شود. 

عوارض زایمان زودرس برای نوزاد

عوارض عدم پیشگیری از زایمان زودرس برای نوزاد بیشتر از مادر است؛ این عوارض گاهی خیلی زود ظاهر می‌شوند و گاهی نیز در طولانی مدت خود را نشان می‌دهند.

عوارض کوتاه مدت زایمان زودرس برای نوزاد 

• کمبود وزن

کمبود وزن در نوزادان نارس به دلیل اینکه به اندازه کافی در شکم و رحم مادر استراحت نکرده‌اند و دوران جنینی کاملی نداشته‌اند، شایع و کاملا رایج است. 

• مشکلات تنفسی

کودک نارس ممکن است به دلیل وجود سیستم تنفسی نابالغ، در تنفس دچار مشکل شود. اگر ریه‌های کودک فاقد سورفکتانت surfactant (ماده‌ای که باعث گسترش ریه‌ها می شود) باشد، ممکن است نوزاد دچار سندرم پریشانی تنفسی شود، زیرا ریه‌ها نمی‌توانند به طور عادی گسترش یافته و منقبض شوند.

• اندام‌های کامل رشد نیافته 

نوزاد نارس فرصت کافی برای باقی ماندن در رحم مادر نداشته است. به همین دلیل ممکن است اندام‌های او به صورت کامل رشد نکرده باشند. اینکه چه قدر احتمال رشد و بهبود اندام‌های رشد نیافته نوزادان نارس وجود دارد، به وضعیت نارسی آنها وابسته است. به هر حال نوزادان نارس باید مدتی در دستگاه NICU باشند تا برای زندگی در خارج از این دستگاه آماده شوند. اینکه چه مدت در این دستگاه زندگی کنند، به میزان نارس بودن آنها بستگی دارد. 

• اختلالات ریه‌ای

ظهور اختلالات ریه یا دیسپلازی برونکوپه ریوی (bronchopulmonary dysplasia) و مکث‌های طولانی در تنفس (آپنه) از دیگر عوارض کوتاه مدت زایمان زودرس در نوزادان نارس است. 

• مشکلات قلبی

شایع‌ترین مشکلات قلبی که در نوزادان نارس وجود دارد، patent ductus arteriosus (PDA) و فشار خون پایین (افت فشار خون) است. PDA یک بازوی مداوم بین آئورت و شریان ریوی است. اگرچه این نقص در قلب غالبا به خودی خود بسته می شود، اما می تواند منجر نارسایی قلبی و سایر عوارض شود. فشار خون پایین نیز ممکن است باعث ‌شود که نوزاد به تنظیم مایعات داخل وریدی، داروها و گاهی انتقال خون نیاز داشته باشد.

• مشکلات مغزی

زایمان هر چه زودرس‌تر باشد، خطر خونریزی در مغز نوزاد بیشتر است. این خونریزی به عنوان خونریزی داخل بطنی شناخته می‌شود. بیشتر خونریزی‌ها با کمی تاثیر کوتاه مدت برطرف می‌شوند. اما برخی از نوزادان ممکن است خونریزی مغزی بیشتری داشته باشند که باعث آسیب دائمی مغز می‌شود.

• مشکلات کنترل دما

نوزادان نارس گرمای بدن را به سرعت از دست می‌دهند. آنها چربی بدن ذخیره شده یك كودك كامل را ندارند و نمی‌توانند گرمای كافی برای مقابله با آنچه در سطح بدن آنها ایجاد می‌شود، تولید كنند. اگر دمای بدن خیلی پایین باشد، ممکن است منجر به هیپوترمی شود. هیپوترمی در نوزاد نارس می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی و پایین آمدن قند خون شود. علاوه بر این یک نوزاد نارس ممکن است از تمام انرژی حاصل از خوراک فقط برای گرم ماندن استفاده کند. به همین دلیل نوزادان نارس کوچکتر نیاز به گرمای اضافی دارند تا زمانی که بزرگ‌تر شوند و قادر به حفظ دمای بدن بدون کمک باشند. بنابراین دمای مناسب اتاق خواب نوزاد در زمستان و تابستان در نوزادان نارس نیز قوانین جداگانه‌ای دارد.

• مشکلات دستگاه گوارش

 نوزادان نارس معمولا سیستم گوارشی نابالغ دارند. در نتیجه با عوارضی مانند آنتروکولیت نکروز کننده (NEC) رو به رو می‌شوند. این وضعیت بالقوه جدی که در آن به سلول‌های دیواره روده آسیب وارد می‌شود، می‌تواند در نوزادان نارس پس از شروع تغذیه ایجاد شوند. در نوزادان نارس كه فقط شیر مادر دریافت می كنند، خطر ابتلا به NEC بسیار كمتر است.

• مشکلات خونی

کم خونی و زردی در نوزادان نارس و مادرانی که زایمان زودرس را تجربه می کنند، بیشتر است. کم خونی یک بیماری شایع است که در آن بدن گلبول‌های قرمز کافی ندارد. در حالی که همه نوزادان در ماه‌های اول زندگی دچار کاهش در تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌شوند، این کاهش در نوزادان نارس بیشتر است. منظور از زردی نوزاد نیز، رنگ زرد در پوست و چشم کودک است که به دلیل اینکه خون کودک حاوی بیلی روبین اضافی (یک ماده زرد رنگ از کبد یا گلبول های قرمز) است، رخ می‌دهد. در حالی که بسیاری از نوزادان این عارضه را تجربه می‌کنند، اما وقوع زردی در نوزادان نارس شایع‌تر است.

• مشکلات متابولیسم

نوزادان نارس در تبدیل گلوکز ذخیره شده به اشکال قابل استفاده و فعال گلوکز، مشکل بیشتری دارند.

• مشکلات سیستم ایمنی

 سیستم ایمنی توسعه نیافته در نوزادان نارس شایع است. در نتیجه خطر عفونت نیز در این نوزادان بیشتر می‌شود. عفونت در نوزاد نارس میتواند به سرعت در جریان خون گسترش یابد و باعث ایجاد sepsis (مسمومیت عفونی در اثر جذب باکتری‌ها و مواد فاسد در خون) شود.

عوارض طولانی مدت زایمان زودرس برای نوزاد

در طولانی مدت یک نوزاد نارس می‌تواند با این عوارض روبه رو شود:

• فلج مغزی

 فلج مغزی نوعی اختلال در حرکات، لحن عضلانی یا وضعیت بدنی است که می‌تواند در اثر عفونت، ناکافی بودن جریان خون یا صدمه به مغزِ در حال رشد یک نوزاد یا کودک نابالغ رخ دهد.

• اختلال در یادگیری

دیده شده است که نوزادان نارس در مقایسه با نوزادان هم سن خود در نقاط عطف مختلف رشدی عقب مانده‌اند. حتی ممکن است کودکی که زودرس به دنیا آمده است، پس از سن مدرسه دچار اختلالات یادگیری شود.

• مشکلات بینایی

 نوزادان نارس ممکن است دچار رتینوپاتی (retinopathy) زودرس شوند. در این بیماری رگ‌های خونی متورم و در لایه عصبی حساس به نور در قسمت پشت چشم (شبکیه) متورم شده و رشد می‌کنند. 

• مشکلات شنوایی

 نوزادان نارس در معرض خطر ابتلا به برخی از مشکلات شنوایی هستند. 

• مشکلات دندانپزشکی

مشکلات دندانپزشکی در نوزادان نارس بیشتر است. تغییر رنگ دندان‌ها و دندان‌های نامناسب از جمله این مشکلات هستند. 

• مشکلات رفتاری و روانی

کودکانی که زایمان زودرس را تجربه کرده اند، احتمالا بیشتر از دیگر نوزادان دچار مشکلات رفتاری یا روانی و تاخیر در رشد می‌شوند.

• مسائل بهداشتی مزمن

مشکلات بهداشتی از جمله عفونت‌ها‌، آسم و مشکلات تغذیه ای و حتی سندرم مرگ ناگهانی نوزادان (SIDS) در نوزادان نارس بیشتر است. 

چه عواملی در وقوع زایمان زودرس تاثیر دارند؟

• داشتن سابقه تولد نوزاد نارس یا داشتن سابقه زایمان زودرس
• بارداری با دوقلوها، سه قلو یا چند قلو
• فاصله بین بارداری کمتر از شش ماه 
• بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی
• مشكلات رحم، دهانه رحم يا جفت
• سیگار کشیدن یا استفاده از انواع مخدرها
• برخی از عفونت‌ها مثلا عفونت مایع آمنیوتیک یا عفونت دستگاه تناسلی تحتانی
• برخی از بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا و دیابت
• کمبود وزن یا اضافه وزن مادر قبل از بارداری
• استرس شدید در حین بارداری مانند خشونت‌های خانگی یا مرگ عزیزان
• تجربه سقط جنین یا سقط جنین
• آسیب جسمی یا تروما

علائم زایمان زودرس

• کمردرد، درد و فشار در قسمت انتهایی کمر
• گرفتگی خفیف شکم
• نشت مایعات از مهبل
• پارگی زودرس پرده آمینیوتیک
• افزایش فشار در لگن یا مهبل
• لکه بینی واژن و یا خونریزی کم
• احساس انقباضات مکرر در ناحیه شکم
• تغییر در نوع ترشحات واژن مانند آبکی شدن ترشحات، شبیه به مخاط یا خونین
• تغییر واضح در حرکات جنین
• تب، لرز، استفراغ و سر درد شدید
• درد معده که به هیچ وجه برطرف نمی‌شود و گاهی همراه با اسهال است
• افزایش و یا تغییر واضح در ترشحات واژینال و یا خونریزی واژینال
• تورم ناگهانی و یا شدید در پا , دست و صورت
• دردهای شکمی مانند درد های دوران پریود
• پارگی کیسه آب و دفع مایع روشن از واژن
• احساس اینکه جنین در حال فشار به سمت پایین است

راه‌های پیشگیری از زایمان زودرس

1. انجام مراقبت‌های مدام دوران بارداری
2. مطلع بودن پزشک بارداری از سابقه زایمان زودرس مادر باردار و انجام مداخلات پزشکی لازم در این زمینه و مصرف مصرف داروهای پیشگیرانه از زایمان زودرس
3. داشتن رژیم غذایی سالم 
4. عدم استفاده از دخانیات
5. حفظ تعادل در وزن
6. رعایت بهداشت دهان و دندان قبل از بارداری و مراجعه به دندانپزشک قبل از بارداری
7. رعایت فواصل بین بارداری‌ها
8. مدیریت شرایط مزمن در بارداری از جمله دیابت بارداری یا فشار خون بالا در بارداری

کلام آخر

گرچه در بسیاری از موارد پیشگیری از زایمان زودرس در کنترل مادر باردار نیست، اما همواره رعایت اصول پیشگیرانه از زایمان زودرس می‌تواند ریسک تجربه این زایمان را کاهش بدهد و خطر تولد نوزاد نارس را به شدت کاهش دهد. بنابراین توصیه می‌کنیم حتما اصول پیشگیرانه را رعایت کنید و در دوران بارداری بیشتر از قبل از خود مراقبت کنید.