تشخیص اوتیسم در کودکان چگونه انجام می‌شود؟

بیماری طیف اوتیسم یکی از مهم‌ترین بیماری‌های سیر تکاملی در کودکان است. بیماری اوتیسم ازجمله بیماری‌های مهم کودکی است که اغلب در تشخیص آن تاخیر اتفاق میفتد. در این مقاله درمورد بیماری‌های طیف اوتیسم، نشانه‌های اوتیسم در کودکان، نحوه‌ی تشخیص اوتیسم در کودکان، درمان اوتیسم و اقدامات حمایتی برای کودکان اوتیسمی صحبت می‌شود.

بیماری اوتیسم در کودکان

قبل از پرداختن به موضوع تشخیص اوتیسم در کودکان لازم است بدانید طیف اختلالات اوتیسم یک بیماری پیشرفته است که تمام جوانب زندگی کودک را درگیر می‌کند. اوتیسم مشکلاتی را در زمینه‌های اجتماعی، ارتباطی و رفتاری ایجاد می‌کند. عبارت "طیف" به این معنی است که برخی کودکان علائم و عوارض را به‌صورت خفیف بروز می‌دهند. در حالی که عده‌ای دیگر با مشکلات شدید و ناتوان‌کننده‌ای روبرو هستند. طیف اختلال اوتیسم بر حسب میزان شدت دو علامت اصلی طبقه‌بندی می‌شوند. این دو علامت اصلی شامل مشکل در برقراری ارتباط اجتماعی و حرکات یکنواخت و محدود کودک است.

علت بیماری اوتیسم در کودکان چیست؟

علت مشخصی برای ایجاد بیماری اوتیسم که یک بیماری کودکان نوپا است وجود ندارد. یک علت احتمالی این است که اوتیسم اعصاب را درگیر کرده و از تکامل اجتماعی و رفتاری مغز جلوگیری می‌کند.

عوامل محیطی مثل سموم و آلایندگی‌ها قبل و بعد از تولد، مشکلات حین زایمان و عفونت‌های درون رحمی جنین علت درصد کمی از ابتلای کودکان هستند. برای کودکانی که از نظر ژنتیکی مستعد هستند، عوامل محیطی خطرسازترند.

شیوع بیماری طیف اوتیسم

شیوع بیماری اوتیسم در دهه‌های اخیر افزایش یافته است. اکثر متخصصان معتقدند که تغییر تعریف اوتیسم باعث افزایش تشخیص این بیماران شده است. از هر 1000 نوزاد متولد شده بین 2 تا 20 نوزاد به نشانه‌های اوتیسم مبتلا هستند. اوتیزم پسران را بیش‌تر از دختران درگیر می‌کند (به ‌نسبت 4 به 1). اگر در یک خانواده یک کودک به اوتیسم مبتلا شود خطر ابتلا برای کودکان دیگر بالا می‌رود.

اختلالات همراه با طیف اوتیسم

برخی از بیماری‌ها با اختلال طیف اوتیسم همراهی می‌کنند.

• 45 تا 60 درصد کودکان مبتلا به طیف اختلال اوتیسم کم‌توان ذهنی هستند.
• 11 تا 39درصد کودکان مبتلا به تشنج هستند. تشنج در کودکان کم‌توان ذهنی نیز شایع‌تر است.
• درصد کمی از کودکان اختلالات طبی مثل بیماری‌ها و سندروم‌های مختلف را همراه اختلال طیف اوتیسم بروز می‌دهند. این بیماری‌ها و سندروم‌ها عبارتند از سل، سندورم x شکننده، سندروم رت، فنیل کتونوریا، سندروم نوزاد الکلی و سندروم آنجلمن.

نشانه‌ و علائم اوتیسم در کودکان

علائم اوتیسم اغلب در دو تا سه‌سالگی تشخیص داده می‌شود. هرچند ممکن است علائم تشخیص اوتیسم در کودکان زودتر بروز پیدا کنند. علائم اوتیسم حول دو محور اصلی درگردش است؛ 1) اختلال در روابط اجتماعی و 2) رفتار-ها و علائق تکراری و محدود

برخوردها و روابط اجتماعی؛ کودکان اتیسمی در برقراری روابط اجتماعی مشکل دارند. آن‌ها نمی‌توانند تغییرات احساسی افراد را در چهره متوجه‌شوند. از برقرار کردن ارتباط  چشمی اجتناب می‌ورزند. از لمس شدن بیزار هستند. کودکان بزرگتر از بازی‌کردن با همسالان خود خودداری می‌کنند. کودکان اوتیسمی دیرتر از سایر کودکان شروع به صحبت می‌کنند. برخی هیچ‌گاه سخن گفتن را نمی‌آموزند. والدین کودکان اوتیسمی گاهی فکرمی‌کنند که کودکشان ناشنوا است. تفاوت این‌جاست که کودکان ناشنوایی که نمی‌توانند صحبت کنند، دنبال راهی برای برقراری ارتباط هستند. اما کودکان اوتیسمی برایشان مهم نیست که با دیگران ارتباط برقرار کنند.

رفتارها و علایق محدود؛ کودکان طیف اوتیسم علاقه‌ی زیادی به یک‌موضوع خاص نشان‌می‌دهند اما به بقیه‌ی چیزها بی تفاوتند. این کودکان شاید به چیزهایی که می‌چرخند یا می‌درخشند خیلی توجه کنند. اما بقیه‌ی چیزها برایشان بی‌اهمیت باشد. برای نمونه این کودکان معمولا علاقه‌ی خاصی به جاروبرقی یا ماشین لباس‌شویی دارند. کودکان بزرگتر اغلب در یک‌زمینه پیشرفت بهتری نسبت به سایرزمینه‌ها دارند. این کودکان اغلب باید کار خاصی را در الگوی خاصی انجام‌دهند. مثلا نشستن روی صندلی خاص، راه رفتن از مسیر خاص، خوردن غذای خاص در حالت خاص.

سر بزرگ؛ گاهی سر کودکان اوتیسمی بزرگتر از سایر کودکان است. اکنون به تفصیل درمورد علائم و نشانه‌های اوتیسم در کودکان در هرسن صحبت می‌کنیم.

نشانه‌های اوتیسم در کودکان زیر یک سال

در کودکان کم‌تر از 12 ماه به‌ندرت می‌توان تشخیص اوتیسم گذاشت. کودک باید حداقل 6 ماه داشته باشد. پس در نوزادان علائم اوتیسم دیده نمی‌شود. برای تشخیص اوتیسم در کودکان کم‌سن‌تر علائم زیر مشاهده می‌شود:

• برقرار نکردن ارتباط چشمی
• نخندیدن
• نشان ندادن واکنش به صدازدن اسم خود
• علاقه‌ نداشتن به تماشای چهره افراد
• دوست نداشتن بازی‌های معمول کودکانه 
• ادا نکردن حروف یا آواها
• دوری از به آغوش کشیده شدن
• بلند نکردن دست‌ها برای بغل‌شدن 

نشانه‌های اوتیسم در کودکان یک تا دو سال

• برای سلام یا خداحافظی دست تکان نمی‌دهد و یا برای تایید سر را تکان نمی‌دهد.
• معمولا کودکان سالم در 14 تا 16ماهگی برای جلب توجه سایرین به اشیا اشاره می‌کنند. کودکان مبتلا به طیف اختلال اوتیسم این کار را انجام نمی‌دهند.
• تا 16ماهگی عبارت‌های یک کلمه‌ای و تا 24ماهگی عبارات دوکلمه‌ای را بیان نمی‌کنند.
• از دست‌دادن توانایی کلامی یا اجتماعی (برای مثال قبلا به اطرافیان علاقه نشان می‌داده اما الان خیر)
• گوشه‌گیری و ارتباط برقرار نکردن
• روی شست پا راه می‌رود یا ممکن است اصلا راه نرود.

نشانه‌های اوتیسم در کودک دو‌ساله، سه‌ساله و بزرگتر

اختلالات اجتماعی

• به صدازدن اسمش واکنش نشان نمی‌دهد. به‌طرز عجیبی می‌خندد یا جیغ می‌زند.
• از برقراری ارتباط چشمی اجتناب می‌کند.
• از شریک ‌شدن وسایلش با دیگران حتی بزرگترها اجتناب می‌کند.
• از بازی‌کردن و ارتباط برقرارکردن با دیگران خودداری می‌کند.
• از تماس فیزیکی با دیگران خودداری می‌کند.
• در بیان احساساتش مشکل دارد. احساسات دیگران را درک نمی‌کند.
• به راحتی آرام نمی‌گیرد.

اختلالات کلامی- ارتباطی

• تاخیر زبانی دارد. برای بیان خواسته‌هایش مشکل دارد. برخی از آن‌ها اصلا صحبت نمی‌کنند. 
• الگوی عجیبی برای صحبت‌کردن دارد. با یک تون صدای یکنواخت و بلند صحبت می‌کند.
• به مردم و اشیا اشاره نمی‌کند.
• به‌ندرت از بدنش برای تفهیم‌کردن منظور استفاده می‌کند.
• یک عبارت را مدام تکرار می‌کند.
• چیزی که دیگران می‌گویند را تکرار می‌کند.
• عبارات را جابه‌جا استفاده می‌کند (مثلا به‌جای من می‌گوید تو).
• عبارات مربوط به خودش را به صورت سوم شخص بیان می‌کند. برای مثال می‌گوید او گشنه است.
• به‌درستی به سوالات پاسخ نمی‌دهد.

رفتار‌های غیرعادی

• یک‌ حرکت را مدام انجام می‌دهد.
• عروسک‌ها یا وسایلش را با یک الگوی خاص مرتب می‌کند.
• از یک تغییر کوچک در محیط به‌شدت آشفته می‌شود.
• با عروسک‌هایش همیشه به یک نحو خاص بازی می‌کند.
• یکسری قوانین خاص دارد و اگر از آن‌ها تبعیت نشود یا در برابرش مقاومت شود پرخاش‌گر می‌شود (مثلا همیشه می‌خواهد در را ببندد).
• به یک موضوع یا یک قسمت وسیله‌ها توجه دارد (مثلا چرخ ماشین، ماشین لباس‌شویی و ...).
• به کارهای تکراری محدودی علاقه نشان می‌دهد و واکنشی در صورت وی مشاهده نمی‌شود.
• گاهی اوقات خیلی فعال می‌شود.

علائم دیگر اوتیسم

• ممکن است تهاجمی برخورد کند.
• ممکن است به خودش آسیب برساند (خودش را بزند و ...).
• واکنشی غیرعادی به صداها، نگاه‌ها، احساسات و مزه‌ها دارد.
• عادت‌های غذاخوردن و خوابیدن غیرعادی دارد.
• از چیزی نمی‌ترسد یا بیش از حد مورد انتظار می‌ترسد.

داشتن یکی از موارد بالا ممکن است طبیعی باشد اما داشتن همزمان چند مورد به‌علاوه‌ی تاخیر کلامی نگرانی را برمی‌انگیزد.

تفاوت اوتیسم خفیف و اوتیسم شدید

همانطور که گفته شد اختلال طیف اوتیسم یک اختلال وسیع از خفیف تا شدید است. برخی از کودکان اوتیسمی مشکلات زیادی در زمینه‌ی یادگیری و زندگی دارند. برخی دیگر تنها به یک حمایت روزانه نیاز دارند. براساس ویژگی‌های تشخیصی سه گروه از طیف اختلال اوتیسم وجود دارند. این طبقه بندی براساس میزان حمایتی است که کودک مبتلا نیاز دارد.

سطح یک (اوتیسم خفیف)

• علاقه‌ی کمی به ارتباطات اجتماعی نشان می‌دهد.
• در ایجاد ارتباط اجتماعی مشکل دارد.
• در ایجاد مکالمه با دیگران مشکل دارد.
• به دلیل تون صدای بلند و یکنواخت و سایر مسائل در ایجاد ارتباط مناسب مشکل دارد.
• برای سازگاری با تغییرات مشکل دارد.
• نمی‌تواند دوست پیدا کند.
• با اندکی حمایت می‌تواند مستقل زندگی کند (زندگی مستقل در کودکان به‌معنی انجام کارهای روزانه است).

سطح دو (اوتیسم متوسط)

• در سازگاری با تغییرات مشکل دارد.
• مشکل مشخصی در صحبت‌کردن دارد (کلمات محدود استفاده می‌کند).
• با چالش‌های رفتاری زیادی روبه‌رو می‌شود.
• رفتار‌های تکرارشونده‌ای در زندگی روزمره دارد.
• کاهش توانایی در برقراری ارتباط با دیگران یا ایجاد ارتباط غیرعادی.
• علائق بسیار محدود
• نیاز به حمایت روزانه

سطح سه (اوتیسم شدید)

• ارتباط کلامی برقرار نمی‌کند یا مشکل کلامی شدید مشخصی دارد.
• توانایی محدودی برای برقراری ارتباط دارد.
• اصلا تمایل به برقراری ارتباط ندارد.
• توانایی بسیار محدودی برای سازگاری با تغییرات دارد.
• مشکل زیادی برای تغییر توجه به موضوع دیگری دارد.
• رفتارهای تکرار شونده و علایق بسیار محدود دارد.
• به طور واضحی نیاز به حمایت دارد.

اوتیسم آسپرگر

این اختلال قبلا به عنوان سندروم آسپرگر شناخته می‌شد اما از سال 2013 با تغییر تعریف اوتیسم در طیف اختلال اوتیسم قرار می‌گیرد. نشانه‌های سندروم آسپرگر عبارتند از؛

• مشکل‌ در برقراری ارتباط اجتماعی
• علائق محدود
• نقاط قوت متمایز با همسالان
• تمایل به عدم تغییر شرایط و مشابه‌سازی
• منظور از نقاط قوت موارد زیر است.
• توجه کردن به یک موضوع خاص
• توانایی شناخت الگوها
• توجه زیاد به جزئیات

روش‌های تشخیص اوتیسم در کودکان

برای تشخیص اوتیسم در کودکان هیچ روش تصویربرداری یا آزمایشگاهی وجود ندارد. تشخیص برپایه‌ی علائم بالینی و تست غربالگری صورت می‌گیرد. گاهی برای تشخیص نشانه‌های اوتیسم کودکان یک تیم پزشکی لازم است. پزشک یک شرح‌حال کامل از گذشته‌ی کودک شما می‌گیرد. معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهد و تکامل رفتاری-اجتماعی را بررسی می‌کند.

هدف از انجام معاینات و بررسی‌ها موارد زیر است؛

1. آیا کودک اوتیسم دارد یا اختلال دیگری باعث ایجاد علائم شده است.
2. آیا کودک مشکل جسمی یا ذهنی دیگری را به‌همراه دارد یا خیر.
3. نقاط قوت، ضعف و عملکرد کودک سنجیده شود.

اختلالات دیگری که می‌توانند علائم اوتیسم را تقلید کنند عبارتند از: مشکلات شنوایی، بینایی و مشکلات روان‌پزشکی.

کودکانی که مشکل شنوایی و بینایی دارند نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند و گاه مشکلات کلامی دارند. از همین‌رو گاهی این کودکان به اشتباه جزو اختلال طیف اوتیسم در نظر گرفته می‌شوند. سنجش شنوایی و بینایی در کودکان مشکوک به اوتیزم لازم است.

گاهی مسائل و مشکلات پیرامون کودک مانند بحث و مشاجره‌ی والدین سبب درخود ماندگی کودک می‌شود و کودک تمایل به برقراری ارتباط ندارد. باید کناره‌گیری‌های این دسته از کودکان از اختلال طیف اوتیسم تفکیک داده شود.

برای غربالگری اوتیسم در ایران آزمون غربالگری وجود دارد. این آزمون در سایت http://autism.behzisti.net/  موجود است.  با ثبت‌نام در این آزمون درصورت کسب نمره‌ی مشخص والدین کودک به متخصص ارجاع داده می‌شوند.

درمان اوتیسم در کودکان چگونه است؟

اوتیسم درمان قطعی ندارد. بیش‌تر اقدامات حمایتی برای کودکان اوتیسمی انجام می‌شوند. درمان اوتیسم پس از تشخیص اوتیسم در کودکان به سن کودک، شدت علائم و وجود علائم همراه بستگی دارد. با این که اوتیسم درمان قطعی ندارد اما کودکان با درمان به‌موقع کیفیت زندگی خیلی بهتری خواهند داشت. درمان‌ها شامل رفتاردرمانی، درمان شناختی، درمان‌های آموزشی و مدرسه‌محور، درمان اختلال توجه، درمان تغذیه‌ای، درمان دارویی و کاردرمانی است. کودکان مبتلا به اوتیسم به کاردرمانی و گفتاردرمانی نیاز جدی دارند. برخی تمرین‌ها از جمله تمرین آینه انجام می‌شود. در تمرین آینه از کودک خواسته می‌شود هرکاری که مربی انجام می‌دهد را تکرار کند. برای نتیجه‌ی خوب به ترکیبی از همه‌ی این درمان‌ها نیاز است. 

اگر کودک شما مبتلا به اوتیسم است می‌توانید عضو انجمن اتیسم ایران (https://irautism.org) شوید و درباره بیماری بیشتر آگاهی پیدا کنید. در برخی از شهرهای بزرگ ایران مدرسه‌ی مخصوص کودکان اوتیسم وجود دارد که شرایط را برای این کودکان بهبود بخشیده است. طول عمر کودکان اوتیسم بسته به شدت علائم متفاوت است. امید به زندگی فرد عادی 75 سال است و امید به زندگی گروه اختلال طیف اوتیسم 54 سال است. در آن دسته از مبتلایان به اوتیسم که اختلال شناختی دارند، امید به زندگی از 40 سال کم‌تر است.