انواع تشنج در کودکان
تشنج شیرخوران و کودکان، یکی از نگرانی‌های شایع در بین والدین است. پدران و مادران باید از علائم تشنج در شیرخوار و کودک‌شان آگاه باشند. به دلیل تفاوت ساختار مغز کودکان با بزرگسالان ممکن است تشنج اثرات بیشتری بر مغز بگذارد. انواع و علت‌های تشنج کودکان در سنین مختلف بسیار گسترده است. در این مقاله قصد داریم شما را با انواع تشنج در کودکان، ارتباط تب با تشنج، راه‌های پیشگیری و درمان تشنج آشنا کنیم.
با نصب اپلیکیشن گهواره می‌توانید به ابزارهای بسیار کاربردی فرزند پروری از جمله معرفی داروها و دوز مجاز و مشاوره با پزشک دسترسی پیدا کرده و با دیگر مادران تبادل نظر داشته باشید. همچنین ابزارهای دیگر، مقالات و ویدئوهای آموزشی زیادی وجود دارد که می‌توانید از آنها بهره‌مند شوید.
تشنج کودکان چیست؟
قبل از پرداختن به موضوع انواع تشنج در کودکان که یک بیماری کودکان نوپا است لازم است بدانید در برانگیختگی الکتریکی غیرطبیعی و شدید نورون‌های مغز، انتقال‌دهنده‌های عصبی به صورت ناگهانی از نورون‌ها تخلیه می‌شوند. به دنبال این‌فعالیت الکتریکی، حرکات و رفتارهای غیرطبیعی در بدن کودک رخ می‌دهد که می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.
تفاوت تشنج با صرع در کودکان چیست؟
بسیاری از افراد تشنج را با صرع یکی می‌دانند. در حقیقت این دو کلمه در بسیاری موارد به اشتباه جای یکدیگر به‌کار‌می‌روند. تشنج یک حالت گذرا از حرکات و رفتارهای غیرطبیعی بدن است که ناشی از تخلیه عصبی مغز است. اما صرع یک بیماری پایدار است. در بیماری صرع حداقل دو بار تشنج، با فاصلۀ حداقل 24 ساعت اتفاق افتاده و احتمال تکرار حمله هم وجود دارد. علت‌های زمینه‌ای مانند اختلالات ساختاری مغز، بیماری‌های ژنتیکی، عفونی و متابولیک و علت‌های ناشناخته برای صرع مطرح است. ای بیماری برای معاینه، تست‌های تشخیصی و درمان، نیاز به پیگیری دارد. حتی ممکن است درمان آن چندین سال هم طول بکشد.
*حتما بخوانید: بهترین شربت تب بر قوی برای کودکان و دوز مناسب آن
علت ایجاد تشنج در کودکان و شیرخوران
تشنج شیرخوران و کودکان ممکن است به علت بیماری‌های زمینه‌ای باشد که نیاز به پیگیری دارد. اما ممکن است مشکل جدی در کودک یافت نشود و فقط یک تشنج گذرا باشد. موارد زیر از علت‌های شایع تشنج هستند:
- تب
- عفونت‌های مغز مثل مننژیت و انسفالیت
- عوارض برخی داروها و مواد شیمیایی
- مشکلات ساختاری مغز
- بیماری‌های متابولیک ژنتیکی
- ضربه به سر
- به هم خوردن تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی داخل مغز
- بعد از جراحی‌های سنگین کودک مثل جراحی قلب
علائم تشنج شیرخوران و کودکان
علائم تشنج در شیرخوران و کودکان شامل طیف گسترده‌ای است. اما همیشه همۀ علائم مشاهده نمی‌شود. با توجه به نوع و علت تشنج ممکن است یک یا چند علامت در کودک دیده‌شود:
- شایع‌ترین علامت حرکت ناگهانی و پرش شدید عضلات است. حرکات باتوجه به نوع تشنج می‌تواند قسمتی کوچکی یا کل بدن را درگیر کند.
- سفت شدن اندام‌ها یا شلی آنها
- حرکات غیرطبیعی و انحراف چشم‌ها
- حرکات شبیه مکیدن، جویدن و ملچ و ملوچ کردن
- خیره شدن به یک نقطه برای چند لحظه
- از دست دادن هوشیاری و افتادن ناگهانی
- فراموشی و به خاطر نیاوردن اتفاقاتی که در طول تشنج افتاده
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع
- تعریق، افزایش ترشح بزاق، استفراغ، رنگ‌پریدگی
- تغییر ضربان قلب، تعداد تنفس و فشار خون
انواع تشنج کودکان و شیرخوران
تشنج در کودکان انواع متفاوتی دارند که با معاینه پزشک، تصویربرداری، نوار مغز و سایر آزمایشات موجود تشخیص داده می‌شوند. نوعی از تشنج هم در شیرخوران رخ می‌دهد که به صورت جداگانه به آن می‌پردازیم. انواع تشنج در کودکان و نوزادان عبارت‌اند از:
- تشنج سراسری یا جنرالیزه
- تشنج کانونی (فوکال) یا پارشیال
1. تشنج سراسری کودک
اگر تشنج شیرخوران و کودکان هر دو نیم‌کرۀ مغز را درگیر کند، تشنج ژنرالیزه کودک نامیده می‌شود. با انواع این تشنج آشنا می‌شویم:
2. تشنج تونیک کلونیک یا گراندمال
در این تشنج کودک هوشیاری خود را از دست می‌دهد و پس از تشنج اتفاقات را به یاد نمی‌آورد. ابتدا در مرحله تونیک تنه، دست و پای کودک منقبض و سفت می‌شوند. چشم‌ها به سمت بالا منحرف می‌شوند. تعریق و تجمع ترشحات دهان و خروج کف نیز دیده می‌شود. سپس پرش‌های کلونیک آغاز می‌شود. در مرحله کلونیک، بدن به شدت می‌لرزد و تکان می‌خورد. البته ممکن است همه اندام‌ها با هم درگیر نشوند. پس از تشنج، به‌تدریج کودک هوشیار شده و مرحله پس از تشنج یا پست ایکتال شروع می‌شود. یعنی بدن کودک بی‌حال و شل می‌شود. او ممکن است سردرد و بی‌قراری نیز داشته باشد.
*از کجا بفهمیم نوزاد تشنج کرده است + دلایل
3. تشنج آتونیک یا حملۀ سقوط کودک
در این تشنج توان عضلانی کودک به صورت ناگهانی و در عرض 2-1 ثانیه کاهش می‌یابد. در نتیجه بدن کودک شل می‌شود. سر کودک ناگهان افتاده یا اگر کودک در‌حال راه رفتن و حرکت کردن باشد، ناگهانی سقوط می‌کند. گاهی به دنبال این تشنج به بیمار ضربه وارد می‌شود.
4. تشنج میوکلونیک
در این نوع تشنج دستۀ خاصی از عضلات مانند گردن، شانه‌ها و بازو‌ها به‌شدت تکان می‌خورند. این نوع تشنج ممکن است چند بار در روز و برای چند روز تکرار شود.
5. تشنج ابسنس در کودکان
صرع خفیف، تشنج غایب یا صرع پتی‌مال از نام‌های دیگر تشنج ابسنس هستند. تشنج خفیف در چهار تا شش سالگی کودک شروع می‌شود. کودکی را در نظر بگیرید که نشسته و در حال بازی، غذا خوردن یا تماشای تلویزیون است. ناگهان برای 15 ثانیه به فضا خیره می‌شود. او در حال فکروخیال به نظر می‌رسد اما اگر اسمش را صدا بزنید یا او را تکان دهید، متوجه شما نمی‌شود.
آنها گاهی به سرعت پلک می‌زنند. شاید حرکاتی شبیه جویدن در دهان کودک مشاهده شود. در تشنج ابسنس، قوام عضلانی کودک از دست نمی‌رود. بعد از پایان حمله، کودک بی‌حال نبوده و چیزی از تغییر حالت خود به‌یاد نمی‌آورد. ممکن است این حمله‌ها چند بار در روز تکرار شوند. ناتوانی در یادگیری و بیماری بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD) در این کودکان شایع‌تر است.
6. تشنج کانونی کودک
تشنج کانونی کودک به نام‌های تشنج فوکال یا تشنج پارشیال هم شناخته می‌شود. در تشنج فوکال کودک، فقط قسمتی از یک نیم‌کره مغز درگیر می‌شود. با توجه به کارکرد آن‌قسمت، علائم تشنج متفاوت خواهد بود. این علائم می‌تواند به صورت سفتی و شلی عضلات اندام فوقانی یا تحتانی، مشاهده نور یا نقطه کور در میدان بینایی، شنیدن صدای زنگ یا هیس در گوش، بی‌حسی صورت و اندام، شکلک درآوردن، سرگیجه، رنگ‌پریدگیف تعریق و تهوع باشد. این نوع تشنج به دو دسته تقسیم می‌شود:
تشنج کانونی ساده
در تشنج کانونی ساده، کودک هوشیار باقی می‌ماند. مثلا ممکن است علائم بینایی یا انقباض و لرزش بازو دیده شود.
تشنج کانونی پیچیده
در تشنج کانونی پیچیده، کودک دچار کاهش سطح هوشیاری می‌شود. کودک رفتارهای غیر‌عادی مثل لیس زدن لب‌ها، ملچ ملوچ کردن، جویدن، خیرگی، خندیدن، گریه کردن، مالیدن انگشت‌ها به هم و فریاد زدن را از خود نشان دهد. این تشنج چند دقیقه طول می‌کشد و یک‌بار در روز رخ می‌دهد. بعد از تشنج کودک دچار گیجی و خواب‌آلودگی ناشی از فاز پست ایکتال می‌شود.
7. اسپاسم شیرخوارگی
در 90 درصد موارد تشنج اسپاسم در 18 ماه اول زندگی شیرخواران بروز می‌کند. اوج ابتلا به اسپاسم شیرخوارگی 3 تا 8 ماهگی است. ابتدا کودک رو به جلو خم می‌شود، بدنش کمانی‌شکل شده و دست‌ها و پاهایش سفت می‌شود. جمع کرده پاها به داخل شکم یا باز کردن دست‌ها قرینه بوده و کمتر از 2 ثانیه طول می‌کشد و بارها تکرار می‌شود. این گرفتگی‌ها معمولاً هنگام بلند شدن از خواب، به خواب رفتن یا پس از تغذیه رخ می‌دهد. تاخیر تکامل در این کودکان شایع‌تر است. اسپاسم‌های شیرخوارگی ممکن است با بیماری‌های جدی همراه باشند که نیاز به بررسی کامل دارد.
گاهی کودک بعد هر حمله گریه می‌کند و ممکن است با کولیک شیرخواران اشتباه گرفته شود. همچنین در کودکان مبتلا به ریفلاکس معده به مری، سندرم سندیفر رخ می‌دهد که علائم مشابهی با این تشنج دارد. گاهی تشنج شیرخوران در خواب اتفاق می‌افتد که علائمی مثل پرش‌های شیرخوار در خواب، سفتی عضلات یا حرکات غیرطبیعی چشم را به دنبال دارد. اما گاهی این پرش‌ها در خواب طبیعی بوده و با تکان دادن یا صدا زدن کودک پایان می‌یابد. پزش‌های طبیعی شیرخوران در خواب فقط در حین خواب رخ می‌دهند و در زمان‌های دیگر مشاده نمی‌شوند.
8. تشنج کودک بر اثر تب
سه تا پنج درصد کودکان زیر پنج سال، حداقل یک بار تشنج به دنبال تب را تجربه کرده‌اند. برخلاف نگرانی بیش‌ازحد والدین، تب و تشنج در بیشتر موارد خوش‌خیم بوده و دیگر تکرار نمی‌شود. این تشنج بیشتر در سن شش ماهگی تا شش سالگی رخ می‌دهد. تب و تشنج معمولا به صورت ژنرالیزه و تونیک کلونیک است. تب و تشنج ساده کمتر از 15-10 دقیقه طول می‌کشد، در 24 ساعت یک‌بار اتفاق می‌افتد و معاینه عصبی و تکامل کودک طبیعی است. اگر تشنج بیشتر از این زمان طول بکشد یا در 24 ساعت اول تکرار شود، نیاز به بررسی کامل نورولوژیک دارد.
* علت و روشهای درمان فلج مغزی در کودکان چیست؟
درمان تب و تشنج کودکان
در بیشتر موارد تب و تشنج به صورت خودبه‌خودی پایان می‌یابد . مهم‌ترین قدم بعد از بروز تشنج ناشی از تب، مراجعه به مرکز درمانی برای تحت‌نظر قرار گرفتن کودک و بررسی علت تب است. چراکه تب می‌تواند به دنبال بیماری‌های خطرناکی مانند مننژیت ایجاد شده باشد.
احتمال عود تب و تشنج در آینده 30 تا 50 درصد است. عود تشنج در کودکانی که در خانواده درجه یک، سابقه تب و تشنج دارند و یا با تب پایین دچار تشنج شده‌اند، بیشتر است. باید بدانید که مصرف استامینوفن و داروی تب‌بر احتمال تشنج کودک را کاهش نمی‌دهد. اما والدین باید برای برطرف کردن بی‌حالی ناشی از تب کودک، از استامینوفن با دوز درست یا روشهای غیر دارویی مانند پایین آوردن تب کودک با گلاب استفاده کنند. طبق تحقیقات انجام‌شده، مصرف داروهای ضدتشنج برای پیشگیری از وقوع تب و تشنج ساده به عوارض آن نمی‌ارزد. البته تصمیم درباره تجویز داروی ضدتشنج در این موارد با توجه به شرایط کودک و طبق نظر پزشک خواهد بود.
تشنج شیرخوار بعد از واکسن
تشنج شیرخوران و کودکان بعد از دریافت واکسن‌هایی مثل MMR، سیاه‌سرفه، دیفتری و فلج اطفال محتمل است. به همین دلیل توصیه می‌شود نیم ساعت بعد از تزریق واکسن در مرکز بهداشت حضور داشته باشید. درصورتی که یک‌بار کودک دچار تشنج بعد از تزریق واکسن شد، تصمیم‌گیری برای دریافت دوز بعدی واکسن با پزشک متخصص است.
موارد تشدیدکننده تشنج کودکان
برخی علل در افراد مبتلا به صرع می‌توانند عامل تشدیدکننده باشند. آنها احتمال وقوع تشنج شیرخوران و کودکان را افزایش می‌دهند. این موارد در هر فرد با دیگری الگوی متفاوتی دارند. پس از قانون خاصی پیروی نمی‌کنند. بهتر است این موارد در موارد صرع در کودکان شناسایی شوند و در حد امکان از مواجهه با آنها اجتناب شود.
- بعضی بوها
- طعم بعضی غذاها
- نورهای قوی و چشمک‌زن مثل نور خورشید یا بازی‌های رایانه‌ای
- عبور از جاهای شلوغ مثلا خیابان‌های پر رفت‌وآمد و پر از صدا
- اضطراب
اورژانس‌های تشنج: در هنگام حمله تشنج چه کنیم؟
- با شروع حمله تشنج، آرامش خود را حفظ کنید. بیشتر حملات تشنج خطر جدی به دنبال ندارند.
- سعی نکنید شیرخوران و کودکان را ثابت نگه دارید. صدا زدن آنها، تکان دادن و نگه داشتن آنها کمکی به قطع تشنج نمی‌کند.
- کودک را به پهلو بخوابانید تا ترشحات حلق و دهان به ریه وارد نشود.
- اطراف کودک را از اجسام خطرناک، سنگین یا دارای لبه‌های تیز خالی کنید.
- نیازی نیست دهان کودک را باز نگه‌دارید. اگر کودک زبانش را گاز بگیرد، زخم سطحی ایجاد می‌شود که بهبود می‌یابد. جای نگرانی وجود دارد. نیازی به دخالت در نگه‌داشتن زبان و دهان یا گذاشتن چیزی بین دندان‌ها نیست.
- هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید. به شکل تشنج، حالت کودک و مدت زمان آن دقت کنید تا در تشخیص بماری به پزشک کمک کنید.
نکاتی که والدین در مواجهه با تشنج کودکان باید بدانند
- در صورتی که پزشک دارویی برای وی تجویز کرد، دستورالعمل را به دقت یادداشت کنید. دارو را در زمان مشخص مصرف کنید. داروهای ضدتشنج به هیچ عنوان نباید ناگهانی و سرخود قطع شوند.
- در مواردی که داروی جدیدی برای کودک تجویز می‌شود، حتما با نورولوژیست کودک مشورت کنید تا با داروهای تشنج تداخل دارویی ایجاد نشود.
- در صورتی که بعد از مصرف داروهای تشنج علائمی مانند راش پوستی، تورم لب و دهان یا علائم شوک آنافیلاکسی مشاهده کردید، هرچه سریع‌تر به اورژانس مراجعه کنید.
- عوارض داروهای ضدتشنج شامل گیجی، خواب آلودگی، خستگی، تداخلات دارویی، راش پوستی و کاهش سرعت عملکرد مغزی هستند. این داروها در صورتی تجویز می‌شوند که فایدۀ آنها بیشتر از عوارضشان باشد. پس مصرف و قطع خودسرانه آنها خطرناک است.
- اگر کودک شما به مدرسه یا مهد کودک می‌رود، با مسئولین مدرسه و خانواده‌ها دربارۀ مشکل او صحبت کنید. همچنین به معلم توضیح دهید که ممکن است به خاطر مصرف داروها عملکرد ذهنی کودک اندکی کند شود.
- همیشه دستبند یا گردنبندی همراه فرد مبتلا به صرع باشد. روی آن شرایط پزشکی، اقدامات لازم و اطلاعات تماس با خانواده نوشته شده باشد.
- در کودکان مبتلا به صرع، رفتن به مکان‌های شلوغ، استخر و دریا به تنهایی و بدون محافظت ممنوعیت دارد.
- خواب کافی در جلوگیری از تشنج نقش مهمی دارد. کیفیت خواب و رژیم غذایی را بررسی کنید. کودک را در معرض الکل، سیگار و مواد مخدر قرار ندهید.
- بعد از اتمام حمله کودک چیزی را به خاطر نمی‌آورد. لازم است شرایط پیش آمده را برای او توضیح دهید.
- معمولا بعد از تشنج فرد دچار خستگی، خواب آلودگی، سردرد، ضعف در اندام‌ها، مشکل بینایی یا مشکل در صحبت کردن می‌شود و نیاز به استراحت دارد.
- والدین محترم توجه کنید که انواع تشنج در کودکان و نوزادان و برخورد با آن نیاز به اقدامات تخصصی و اطلاعات کامل دارد. قبل از انجام هر کاری باید با پزشک متخصص کودک خود مشورت کنید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.