اپیزیوتومی یا برش پرینه در زایمان طبیعی
در خلال انجام زایمان طبیعی این احتمال وجود دارد که در اثر بزرگ بودن جنین یا آماده نبودن بافت کف لگن و ورودی واژن جهت خروج جنین، روند عادی تولد با مانع فیزیکی روبه رو شود. در این مواقع پزشک یا ماما با ایجاد برشی در دهانه واژن شرایط خروج راحت جنین را فراهم میکند. به این برش در علم مامایی، اپیزیوتومی گفته می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا با این برش وخطرات و عوارض احتمالی آن آشنا شده و در مورد نحوه ترمیم و مراقبت از زخم ناشی از آن صحبت کنیم.
پرینه چیست و کجا قرار دارد؟
آناتومی پرینه در اپیزیوتومی اهمیت زیادی دارد و ناحیه‌ای متشکل از ساختارها و بافت‌هاست که بین استخوان شرمگاهی و استخوان دنبالچه قرار دارد. پرینه در زیر دیافراگم لگن قرار دارد و شامل دهانه‌ها و عملکردهای اسفنکتر مجرای ادرار، واژن و مقعد می‌شود. بین دهانه واژن و مقعد، جسم پرینه‌ای قرار دارد که نقطه اتصال مرکزی برای لایه‌های سطحی و عمیق کف لگن است.
در طول زایمان، لازم است این بافت‌های سطحی و عمیق انعطاف‌پذیری لازم برای کشش و عبور کودک از کانال زایمان را داشته باشند اما اگر این امر محقق نشود در برخی شرایط، اپیزیوتومی انجام می‌شود که پس از آن، روند بهبودی در این ناحیه ممکن است هفته‌ها طول بکشد. پرینه عملکردهای مهمی را ایفا میکند و به همین دلیل سالم و قوی بودن آن اهمیت زیادی دارد.
اپیزیوتومی چیست؟
اپیزیوتومی (Episiatomy)، یک برش جراحی کوچک است که در محل ورودی واژن یعنی بین واژن و مقعد ایجاد میگردد البته که در همه زایمان‌های واژینال این برش به صورت روتین و معمول انجام نمی‌شود. زیرا بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی تنها در کمتر از 10 درصد از زایمان‌های طبیعی نیاز به این برش وجود داد.
انواع اپیزیوتومی
برش اپیزیوتومی، دارای شکلهای مختلفی چون اپیزیوتومی خط وسط، اپیزیوتومی میانی و غیره است، که نحوه انتخاب نوع برش در هر فرد، براساس شرایط بدنی مادر و مهارت پزشک یا ماما می‌تواند متفاوت باشد. در این میان اما نوع میانی اپیزیوتومی یا episiatomy mediolateral پرکاربردترین روش برای ایجاد برش اپیزیوتومی در خانم‌های ایرانی است.
در چه مواقعی برش اپیزیوتومی انجام می‌شود؟
- کم اکسیژن شدن جنین در زمان خروج از کانال زایمان
- زایمان جنینهای نارس
- درشت بودن جنین
- در شرایطی که نیاز به استفاده از ابزارهای زایمانی برای تولد جنین وجود دارد. منظور از ابزارهای زایمانی، فورسپس یا وکیوم است.
- در مواردی که خطر آسیب شدید و پارگی وسیع در واژن و پرینه (ناحیه تناسلی) وجود دارد عموما به علت سرعت بالای زایمان.
- همچنین زنانی که مادر یا خواهرشان در حین زایمان نیاز به برش اپیزواتومی داشتند با احتمال بیشتری نسب به زنان بدون این سابقه، در روند زایمان نیاز به اپیزیوتومی پیدا خواهند کرد.
عوارض اپیزیوتومی
- افزایش میزان از دست دادن خون
- افزایش احتمال عفونت و چسبندگی
- افزایش احتمال آسیب و پارگی واژن در زایمان‌های بعدی
- افزایش اندازه پارگی و رسیدن آن تا مقعد و احتمال بروز خطر بی اختیاری مدفوع (ندرتا)
- خطر بروز تنگی در ناحیه ورودی واژن یا سایر مشکلات آناتومیک (ندرتا)
- به جا ماندن اسکار پوستی یا رد برش و تغییرات واژن بعد از زایمان
- درد در هنگام ترمیم
- درد در هنگام نزدیکی
و اما؛
آیا راهی برای پیشگیری از انجام اپیزیوتومی وجود دارد؟
برخی مادران می‌پرسند آیا بخیه زدن در زایمان طبیعی درد دارد؟ و چگونه زایمان طبیعی بدون بخیه داشته باشیم. براساس شواهد انجام کارهای زیر سبب کاهش نیاز به استفاده از برش اپیزیوتومی میگردد، که عبارت‌اند از:
- داشتن تغذیه خوب: در جنینهای درشت شانس نیاز به اپیزیوتومی بیشتر از جنینهای با وزن عادی است و وزنگیری مناسب و زیاد چاق نشدن در طول بارداری از رشد بیش از حد جنین و تلاش برای زایمان یک جنین درشت جلوگیری میکند. البته در مواردی که جنین از 4/5 کیلوگرم درشت‌تر باشد، تولد به کمک سزارین انجام می‌شود. داشتن رژیم غذایی متنوع و مغذی از تمام گروه‌های غذایی و زیر نظر کارشناس تغذیه، به وزنگیری مناسب کمک شایانی می‌نماید.
- ورزش کردن: انجام ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات ناحیه کف لگن که اصطلاحا کگل نامیده میشوند منجر به افزایش مقاومت بافت مادر در مقابل فشار سر جنین میگردد. ورزش‌های کگل خود دارای انواع مختلفی هستند که در مجموع سبب ایجاد انقباضات ریتمیک در عضلات ناحیه تناسلی و اطراف واژن میشوند. همچنین انجام صحیح ماساژ پرینه نیز سبب آمادگی بیشتر بدن در مقابل فشار خروج جنین میگردد. نحوه صحیح این ورزش‌ها و ماساژ ناحیه در کلاس‌های آمادگی برای زایمان به صورت عملی به مادران آموزش داده می‌شود.
- کنترل مناسب نحوه خروج جنین توسط ماما یا پزشک: در مرحله دوم زایمان یعنی زمانی که دهانه رحم به صورت کامل باز شد و جنین کم کم از دهانه رحم گذشت و در کانال زایمان قرار گرفت، مادر احساس فشار (زور زدن) میکند. نحوه صحیح زور زدن و استفاده از تکنیک تنفسی مناسب در این زمان و اجازه دادن به بدن مادر برای تطابق پیدا کردن با سر جنین، احتمال نیاز به اپیزیوتومی را کم میکند.
- استفاده از کمپرس آب گرم؛ ایجاد گرما به کمک یک پارچه یا حوله گرم بر روی ناحیه تناسلی در هنگام مرحله دوم زایمان نیز روشی تاثیرگذار بر کاهش نیاز به برش اپیزیوتومی است.
- قرار گرفتن مادر در حالت بدنی مناسب در زمان تولد جنین
مدت زمان ترمیم جراحت ناشی از اپیزیوتومی چقدر است؟
در ارتباط با مراقبت‌های لازم از بخیه زایمان طبیعی، در صورتی که عفونتی در محل جراحت رخ ندهد، عموما بخیه‌ها ظرف مدت یک هفته تا ده روز بعد از انجام اپیزیوتومی ترمیم پیدا کرده و جوش می‌خورند، اما طبیعی است که مادر تا 2-3 هفته بعد از زایمان کمی حس سوزش و ناراحتی را در ناحیه برش احساس کند و نشستن و راه رفتن برایش کمی سخت باشد.
نحوه مراقبت از بخیه و زخم اپیزیوتومی
- همیشه محل بخیه‌ها را خشک و تمیز نگه دارید.
- در هر نوبت اجابت مزاج محل بخیه‌ها را فقط با آب ولرم به آرامی شستشو دهید.
- پدهای بهداشتی را به محض خیس شدن تعویض نمایید و بیش از 3 ساعت از یک پد استفاده نکنید، همچنین از مصرف تامپون خودداری کنید.
- حتما قبل و بعد از هر نوبت اجابت مزاج و تعویض پدها، دستهای خود را با آب و صابون بشویید.
- از لباس زیر مناسب استفاده کنید. در این دوران به هیچ عنوان لباس زیر تنگ و غیر نخی (حتی گیاهی) نپوشید و لباس زیر خود را خشک نگه داشته و روزانه آن را عوض کنید.
- از مصرف صابون، الکل، بتادین یا هر ماده دیگری جهت تمیز کردن در محل زخم خودداری کنید.
- روی بخیه‌ها ننشینید و از لمس یا خاراندن محل بخیه جداً پرهیز کنید.
- از حمام کردن، شنا کردن و سایر فعالیت‌های غیر ضروری که باعث خیس شدن محل بخیه می‌شود تا زمانی که پزشک به شما اجازه نداده است خودداری نمایید. انجام ورزش‌هایی که باعث فشار به بخیه‌ها می‌شود را نیز تا بعد از ترمیم کامل زخم عقب بیاندازید.
- مایعات زیاد بنوشید و از سبزیجات، میوه‌ها و نان‌های سبوس‌دار بیشتر استفاده کنید به علاوه از مصرف غذاهایی که باعث بروز یبوست میشوند خودداری نمایید، زیرا یبوست داشتن و فشار آوردن به ناحیه مقعد و پرینه هنگام دفع، سبب باز شدن بخیه‌ها میگردد.
- هر روز تا زمان ترمیم کامل ناحیه اپیزیوتومی، با استفاده از یک آینه محل بخیه‌ها را از لحاظ وجود علائم عفونت و بازشدگی بررسی کنید.
همچنین در صورت بروز علائم زیر حتما به پزشک یا مامای خود مراجعه کنید:
- درد شدید در محل بخیه‌ها
- قرمزی، التهاب، بوی بد و ترشح زرد رنگ از محل بخیه‌ها
- جوش نخوردن بخیه‌ها و یا باز شدن آن‌ها
- مشکل در کنترل مدفوع
- تب
- وجود هر نوع نگرانی در زمینه زخم ناحیه واژن
در انتها بر این نکته تاکید می‌کنیم که استفاده از برش اپیزیوتومی در تمامی زایمان‌های واژینال کاربرد روتینی ندارد، به علاوه با انجام ورزش‌ها و ماساژهای مخصوص در طول بارداری، داشتن تغذیه مناسب، عدم وزنگیری بیش از حد و مصرف کافی پروتئین و همچنین کنترل زایمان توسط ماما یا پزشک ماهر، احتمال نیاز به اپیزیوتومی به شدت کاهش می‌یابد.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.