عوارض سی‌ تی‌ اسکن در بارداری برای جنین چیست؟

دوران بارداری یکی از مهم‌ترین دوران در زندگی هر فرد است که با بایدها و نبایدهایی همراه است. تصویربرداری یکی از ابزارهای مهم برای بررسی و ارزیابی اندام‌های بدن در شرایط حاد و ضروری است؛ گاهی ممکن است شما در دوران بارداری نیاز به استفاده از این روش‌های تصویر برداری باشید. حال این سوال ممکن است پیش آید که آیا تصویر برداری یا سی‌تی‌اسکن در دوران بارداری برای مادر و جنین خطرناک است یا خیر؟ در ادامه این مطلب به این سوال پاسخ خواهیم داد.

سی‌ تی‌ اسکن در دوران بارداری

اسکن سی‌ای‌تی (Computer Axial Tomography) یا سی‌تی‌اسکن (CT Scan) یکی از روش‌های تصویر برداری از اندام‌های بدن است. این روش می‌تواند چندین عکس مقطع و سه بعدی را با استفاده از کامپیوتر و اشعه ایکس بگیرد. از آنجایی که این روش تصویر برداری با استفاده از اشعه ایکس است و به دلیل عوارض احتمالی که ممکن است در دوران بارداری برای جنین داشته باشد، باید با احتیاط و فقط در مواقع ضروری انجام شود. ممکن است دلایلی وجود داشته باشد که پزشک انجام سی‌تی‌اسکن را در دوران بارداری برای شما تجویز کند. در شرایط ضروری برای کسب اطلاعات مورد نیاز، پزشک می‌تواند از سایر روش‌های تصویر برداری که دارای اشعه ایکس نیستند، مانند سونوگرافی و یا MRI استفاده کند؛ اما در صورتی که این روش‌ها نتواند اطلاعات کافی و لازم را در دسترس پزشک قرار دهد، در چنین شرایطی ممکن است بهترین گزینه تصویر برداری با روش سی‌تی‌اسکن باشد.

خطرات سی‌ تی‌ اسکن در دوران بارداری

خطرات اشعه ایکس در دوران بارداری و دوز دریافتی آن که بر حسب راد اندازه‌گیری می‌شود، در هفته‌های مختلف بارداری، متفاوت است. همچنین در بررسی و تصویر برداری از اندام‌هایی که بیشترین فاصله را از رحم دارند مانند سر، دوز بسیار ناچیزی از اشعه ایکس به جنین می‌رسد، که معمولا خطری برای جنین ایجاد نمی‌کند. اما در صورتی که سی‌تی‌اسکن برای بررسی ناحیه شکم و لگن استفاده شود و یا تعداد دفعات بیشتری از آن استفاده شود، ممکن است خطراتی برای جنین داشته باشد.

طبق گفته کالج رادیولوژی آمریکا (ACR) تا زمانی که در دوران بارداری از دوز کمتر از 10 راد در سی‌تی‌اسکن استفاده شود، هیچ خطری جنین را تهدید نمی‌کند، اما در دوزهای بیش از 10 راد احتمال سقط جنین، نقص در جنین و آسیب به ضریب هوشی وجود دارد. اگر شما قبل از لقاح در معرض اشعه ایکس قرار گرفته باشید، هیچ خطری کودک شما را تهدید نمی‌کند. باید بدانید که از هفته 28 بارداری به بعد میزان خطر برای جنین هم اندازه مادر است. دوزهای کمتر از 5 راد هیچ مشکلی را در هیچ مقطع از بارداری ایجاد نمی‌کند.

عوارض سی‌ تی‌ اسکن در دوران بارداری

حتما شنیده‌اید که سی‌تی‌اسکن در دوران بارداری می‌تواند به جنین آسیب برساند. این موضوع می‌تواند درست باشد. سی‌تی‌اسکن به معنای قرارگیری در معرض اشعه ایکس در سطوح بالاتر از حد نرمال است. مقدار دوز موثر در این روش 10 راد است که به اندازه استفاده فرد بطور متوسط از تابش خورشید در سه سال است. با این وجود مزیت استفاده از این روش ممکن است بیشتر از استفاده نکردن از آن باشد. طبق تحقیقات منتشر شده، در صورتی که اشعه استفاده شده در تصویر برداری کمتر از 5 راد باشد، هیچ گونه خطری رخ نمی‌دهد. حد آستانه وقوع خطر برای جنین، 20 راد است. بیشترین احتمال وقوع عقب افتادگی ذهنی در جنین که مربوط به قرارگیری در معرض اشعه ایکس است، طی هفته‌های 8 تا 15 بارداری رخ می‌دهد. خطر عقب ماندگی در جنین قبل از هفته 8 بارداری و بعد از هفته 15 بارداری ناچیز است، اما گفته می‌شود قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس با مقدار دوز بالا در هفته‌های قبل از 8 هفتگی، میزان سقط جنین را افزایش می‌دهد.

نمی‌دانستم باردار هستم و سی‌تی‌اسکن کردم

در صورتی که مادر از بارداری خود اطلاع نداشته باشد و تحت تابش اشعه ایکس قرار بگیرد، بعد از اطلاع از بارداری باید حتما با پزشک متخصص خود مشورت کند. همانطور که در بالا توضیح دادیم، هفته بارداری فرد و میزان دوز اشعه ایکس بسیار مهم است. از آنجایی که فرد نمی‌دانسته که باردار است، بنابراین نشان می‌دهد که در هفته‌های اول بارداری قرار دارد. 

اگر در هفته سوم یا چهارم بارداری قرار دارید میزان دوز کمتر از 10 راد هیچ آسیبی به جنین شما وارد نمی‌کند. در صورتی که بیشتر از 10 راد باشد خطر سقط جنین را به همراه دارد.

اگر در هفته 5 تا 10 بارداری قرار دارید، دوز مناسب برای شما بین 5 تا 10 راد است. دوز بیشتر از 10 راد احتمال نقص در جنین را افزایش می‌دهد.

اگر در هفته 11 تا 17 بارداری قرار دارید، دوز مناسب برای شما بین 5 تا 10 راد است. دوز بیشتر از 10 راد امکان آسیب به ضریب هوشی جنین را بالا می‌برد.

اگر در هفته 18 تا 27 بارداری قرار دارید، دوز بیشتر از 10 راد باعث نقص در ضریب هوشی جنین می‌شود.

استفاده از ماده حاجب در دوران بارداری

مشاهده و تمایز میان بافت‌های داخلی بدن به اختلاف آنها در میزان جذب اشعه ایکس بستگی دارد. در برخی از نواحی بدن مانند مری، معده، کلیه، مثانه و غیره، اختلاف در میزان جذب اشعه عبوری به حدی نیست که پزشک قادر به تشخیص آنها بر روس فیلم رادیولوژی باشد. به همین دلیل برای نمایان کردن این ارگان‌ها از ماده کمکی به نام حاجب استفاده می‌شود. این ماده با روش‌های گوناگون به داخل اندام‌ها، حفرات و مجاری طبیعی بدن تزریق می‌شود. در دوران بارداری، با وجود اینکه ماده حاجب می‌تواند از جفت عبور کند، اما ده ها سال است که مطالعات نشان می‌دهند که این ماده برای جنین ضرر ندارد و از آن در دوران بارداری نیز استفاده می‌شود.

عوارض ام ار ای در ماه اول بارداری

بر خلاف سی‌تی‌اسکن که در آن از تابش اشعه استفاده می‌شود، در ام آر آی از اشعه استفاده نمی‌شود که همین امر این روش تصویر برداری را ایمن‌تر کرده است. طبق مطالعات انجام شده، هیچ عارضه جانبی منفی از ام آر آی در ماه اول بارداری حاصل نشده است و ام آر آی به عنوان یک آزمایش ایمن برای زنان بارداری در نظر گرفته شده است.

سی تی اسکن ریه برای کرونا در بارداری 

تصویر برداری به روش سی‌تی‌اسکن یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی و پیگیری بیماری کرونا است. همچنین طبق مطالعات انجام شده، حساسیت سی‌تی‌اسکن در تشخیص بیماری کرونا حتی بیشتر از آزمایش PCR است. اما از آنجایی که استفاده از روش‌های تصویر برداری با اشعه ایکس برای زنان باردار پر خطر محسوب می‎‌شود و محدودیت‌هایی به دنبال دارد، بنابراین بهتر است که موارد زیر رعایت شود:

• بهتر است حتی المکان از روش توصیر برداری با اشعه ایکس مانند رادیوگرافی ریه و سی‌تی‌اسکن ریه در زنان باردار مشکوک به کرونا استفاده نشود.
• در صورتی که استفاده از سی‌تی‌اسکن برای خانم باردار ضروری باشد، پزشک معالج باید تمامی مزایا و مضرات این روش را برای ایشان توضیح دهد.
• در صورت لزوم بر استفاده از سی‌تی‌اسکن، تصویر برداری باید با حفاظت کامل در برابر اشعه و کرونا انجام شود.
• در هنگام انجام سی‌تی‌اسکن از ریه باید از حفاظت لوکال از جنین ( روپوش سربی روی شکم بیمار) استفاده شود.
• در سه ماهه اول بارداری با توجه به آسیب‌های اشعه ایکس به جنین باید تصویر برداری با حفاظت و احتیاط بیشتری انجام شود.

رادیولوژی در هفته اول بارداری

در هفته‌های اول بارداری که سیستم عصبی مرکزی جنین (نخاع و مغز) در حال شکل گیری است، جنین نسبت به اشعه حساس‌تر است. بنابراین در صورتی که میزان تابش اشعه کم باشد، آسیبی به جنین وارد نخواهد شد.