سقط جنین | علت‌ها و عوارض سقط جنین

از هر چهار حاملگی در دنیا یکی از آن‌ها منجر به سقط جنین خودبه‌خودی خواهدشد. همچنین سقط جنین القایی و خودخواسته از مجموعه اقدامات پزشکی است، که به صورت روزانه در سراسر دنیا صورت می‌گیرد. کسب اطلاعات درباره سقط جنین، به زوجین کمک می‌کند که با اطلاع از علائم و اقدامات قبل، بعد و حین سقط جنین از عوارض احتمالی آن بکاهند. در مطلب زیر به حل سوالات شما درباره سقط جنین، انواع سقط جنین، علل سقط جنین، مراحل سقط جنین، عوارض سقط جنین، شرایط سقط جنین قانونی در ایران و روش‌های سقط جنین القایی پرداخته‌ایم. 

سقط جنین چیست؟

سقط جنین یعنی از دست دادن بارداری، قبل از هفته بیستم بارداری. انواع سقط جنین شامل سقط جنین خودبه-خودی و سقط جنین خودخواسته هستند. سقط جنین خودبه‌خودی در 15 الی 25 درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهد؛ که از بین این تعداد 80 درصد موارد در هفته 12 رخ می‌دهند. البته میزان بروز سقط جنین خودبه‌خودی، بیشتر از آمار به دست‌آمده است؛ زیرا سقط‌هایی که در چهار تا شش هفته اول حاملگی صورت می‌گیرد، معمولا با تاخیر در قاعدگی اشتباه گرفته می‌شود.

سقط جنین خودخواسته یا سقط جنین القایی که همان سقط جنین عمدی است، یکی دیگر از انواع سقط جنین است. در این نوع سقط جنین افراد به دلایلی از جمله مشکلات سلامت جنین و یا ناخواسته‌بودن فرزند و عدم وجود شرایط نگه‌داری از آن، اقدام به سقط‌شدن جنین می‌کنند. سقط جنین القایی یک اقدام تخصصی است و لازم است تحت نظر پزشک و متخصص صورت گیرد. این نوع از سقط جنین در کشور ما محدودیت‌هایی دارد. در ادامه در این‌ باره بیشتر شرح می‌دهیم.

*در این مقاله بخوانید سقط جنین در هفته هفتم بارداری چگونه است

تفاوت مرده‌زایی و سقط جنین

سقط جنین یعنی از دست‌دادن جنین قبل از هفته بیستم بارداری؛ اما مرده‌زایی به معنی مرگ جنین بعد از هفته بیستم حاملگی است. این دو اصطلاح با هم تفاوت دارند. برخلاف سقط جنین، مرده‌زایی کم‌تر شایع است. 

برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند چاقی مفرط، دیابت، فشارخون بالا در دوران حاملگی، اختلالات کلیوی، بیماری-های تیروئیدی، اختلالات انعقادی و لوپوس (نوعی بیماری خودایمن با علائم متنوع) و همچنین مصرف دخانیات، مواد مخدر و الکل، احتمال مرده‌زایی را در زن باردار بالا می‌برد. این احتمال در افرادی که سابقه زایمان زودرس یا مرده‌زایی قبلی دارند، بالاتر است.

خوب‌است بدانید که به سقط جنینی که در سه‌ماهه اول بارداری رخ می‌دهد، سقط جنین اولیه می‌گویند و سقط‌هایی را که از هفته 12 تا هفته 20 رخ می‌دهند، سقط جنین دیررس می‌نامند.

علائم سقط جنین چیست؟

سقط جنین در بسیاری از موارد بدون علامت است، طوری که فرد متوجه آن نمی‌شود. علائم اصلی سقط جنین درد و گرفتگی عضلات لگن، درد شکم و خون‌ریزی واژینال است. هر چقدر سن جنین بیشتر باشد، علائم نیز شدیدتر خواهند‌بود. با دیدن اولین علائم سقط جنین باید فورا به مراکز درمانی مراجعه کنید. اقدامات درمانی در فردی که دچار سقط جنین شده‌است یا در آستانه سقط جنین است، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و از عوارض احتمالی سقط جنین پیشگیری کند.

مراکز درمانی در این مواقع ممکن‌است برای بررسی بیشتر، آزمایش‌های تشخیصی را از قبیل بررسی سطح هورمون "گنادوتروپین جفتی انسانی" یا همان آزمایش بتا در خون و ادرار و تصویربرداری سونوگرافی جهت بررسی ضربان قلب جنین انجام دهند.

اگرچه گرفتگی و درد عضلات لگن و خون‌ریزی واژینال از علائم اصلی سقط جنین هستند، اما تجربه این موارد، همیشه به معنای رخ‌دادن سقط جنین نیست. زیرا در بسیاری از موارد، این نشانه‌ها به دنبال فرایندهایی طبیعی بدن طی بارداری رخ می‌دهند. در هر صورت در پی رخ‌دادن این علائم، باید معاینه دقیق توسط پزشک یا ماما صورت گیرد، تا از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل شود.

علت‌های سقط جنین خود‌به‌خودی 

دلایل سقط جنین خودبه‌خودی در ادامه به صورت خلاصه توضیح داده شده‌است:

1. دیابت بارداری کنترل‌نشده در اوایل حاملگی موجب سقط جنین خودبه‌خودی می‌شود.
2. پادتن‌های بدن مادر علیه تیرویید در بیماری هاشیموتو نیز می‌توانند موجب سقط جنین می‌شوند.
3. عفونت‌ها نیز از علل ناشایع سقط خود‌به‌خودی در اوایل حاملگی هستند.
4. ارتباط مستقیم و شدیدی بین مصرف سیگار و سقط جنین در اوایل بارداری وجود دارد. 
5. پرتودرمانی در دوز‌هایی که برای درمان سرطان‌ها به کار می‌رود، ممکن‌است موجب سقط جنین شود.
6. برخی از اختلالات انعقادی ژنتیکی مانند بیماری آنتی فسفولیپید، احتمال ایجاد لخته عروقی را بالا می‌برند و موجب سقط جنین می‌شوند.
7. مشکلات رحمی مانند چسبندگی‌های داخل رحمی که به دنبال کورتاژ رحمی اتفاق می‌افتد نیز می‌تواند باعث سقط جنین شود.
8. البته سقط تنها دلیل خون‌ریزی واژینال در سه‌ماه اول بارداری نیست و باید عوامل دیگر مانند بارداری خارج از رحم، بارداری پوچ، پولیپ‌های گردن رحم، التهاب گردن رحم و سرطان این ناحیه را نیز در این مواقع در نظر گرفت.
9. همچنین به دنبال یک سری از فرایندهایی که طی بارداری در بدن اتفاق می‌افتد، ممکن‌است لکه‌بینی به صورت طبیعی در اوایل بارداری تجربه شود.

روش‌های سقط جنین خودخواسته یا سقط جنین عمدی

راه‌های سقط جنین عمدی متفاوت است. انتخاب روش مناسب برای سقط جنین القایی بستگی به طول دوره باردای فرد دارد. در بعضی از کلینیک‌های درمانی فرد می‌تواند روش سقط جنین خود را انتخاب کند. همچنین این توصیه‌ها در کشورهای متفاوت ممکن‌است متفاوت باشد.

سقط جنین با قرص واژینال و قرص خوراکی

قرص سقط جنین یا به صورت خوراکی توسط خانم باردار بلعیده می‌شود و یا در واژن گذاشته شده و به سمت دهانه رحم هل داده‌می‌شود. این روش می‌تواند به محض شروع بارداری به کار گرفته‌شود و می‌تواند تا هفته 10 تا 12 هم اتخاذ گردد. قرص‌ها در دو دوز استفاده می‌شوند. قرص اول در کلینیک به فرد داده‌ می‌شود و قرص بعدی بسته به میل و شرایط فرد در کلینیک و یا خانه مصرف می‌شود. با مصرف قرص دوم، طی چند ساعت، گرفتگی رحم و سپس خون‌ریزی و بعد خالی‌شدن رحم صورت می‌گیرد و سقط جنین اتفاق می‌افتد. میزان خون‌ریزی و گرفتگی ممکن‌است خیلی شدید باشد.

سقط جنین در هفته‌های اول بارداری بی‌خطرتر و کم عارضه‌تر است. تقریبا 95درصد افرادی که سقط جنین را در سه‌ ماه اول بارداری انجام می‌دهند، دیگر نیاز به درمان‌های بعدی ندارند. در تعداد کمی از موارد، قرص‌ها باعث سقط جنین ناقص می‌شوند و نیاز است به مصرف قرص‌های بیشتر یا سقط جنین با عمل جراحی. قرصهای سقط جنین مانند قرص سقط جنین سایتوتک تنها با تجویز پزشک در اختیار بیمار قرار میگیرد.

این روش از سقط جنین چند روز طول می‌کشد؟ مدت زمان کامل‌شدن سقط جنین با قرص، یک الی دو روز است. اما خون‌ریزی و درد ممکن‌است بیشتر از این زمان همراه با فرد بماند. ممکن‌است درد و خون‌ریزی بیشتر از حد معمول باشد و نگران‌کننده به نظر برسد. در صورت لزوم پزشک از قرصهایی مانند قرص مترژن برای دفع بقایای جنین درون رحم استفاده میکند.

سقط جنین با عمل جراحی

سقط جنین با عمل جراحی از روش‌های دیگر سقط جنین است. این روش تا حداکثر 16 هفتگی به کار گرفته‌میشود. (اگرچه بعضی از مراکز درمانی حداکثر به کارگیری این روش را تا 12 هفتگی می‌دانند.) در این روش داروی سقط جنین یک الی دو ساعت قبل از بیهوشی و شروع عمل به فرد داده‌می‌شود. سپس پزشک متخصص با استفاده از وسیله جراحی از واژن به رحم دست پیدا کرده و سعی در خارج کردن جنین و محتویات رحم می‌کند. این عمل جراحی معمولا پنج تا ده دقیقه زمان می‌برد. بعد از انجام این عمل، نیاز است فرد به میزان کافی در مرکز درمانی بماند و استراحت کند.

شرایط سقط جنین قانونی در ایران

سقط جنین در ایران به دلیل حرام‌ بودن سقط جنین در دیدگاه اسلام و صحیح نبودن سقط جنین از لحاظ شرعی، با محدودیت‌هایی همراه است. خیلی از مخاطبان دقیق اطلاع ندارند که در ایران سقط جنین تا چند ماهگی مجاز است و همچنین می‌خواهند بدانند سقط جنین تا چند ماهگی گناه ندارد و چه زمانی سقط جنین جایز است.

سقط جنین در ایران زمانی قانونی است، که ادامه بارداری موجب مرگ مادر یا جنین شود، با عوارض خطرناکی همراه باشد یا باعث ایجاد مشکل در خانواده شود. دستور سقط جنین باید به صورت قانونی صادر شود، همچنین رضایت والدین و معرفی‌نامه پزشک مربوط نیز لازم است. در صورت وجود شرایط لازم، این عمل باید قبل از چهار ماهگی-_یعنی قبل از زمان دمیدن روح به جسم در دیدگاه دین مبین اسلام_ صورت گیرد. در اسلام سقط جنین حرام است و قتل نفس به حساب می‌آید. 

شرایط سقط جنین به صورت قانونی در ایران عبارت‌اند از:

• در صورتي كه ادامه بارداريِ مادر، به مرگ جنين يا مادر منتهی شود.
• برای تایید مورد اول نیاز به معرفی‌نامه دو پزشک متخصص (به غیر از معرفی‌نامه پزشک معالج )است.
•  معرفي نامه پزشك بايد شامل موارد زیر باشد:
• عكس بیمار که توسط پزشک مهر شده‌است.
• مشخصات شناسنامه‌اي بیمار جهت تایید هویت بیمار
• عنوان بیماری‌ای که توسط پزشک تشخیص داده‌شده‌است.
•  علائم و شواهد تشخیص بیماری (موارد شرح‌حال و معاینه و تست‌های پاراکلینیکی)
• همچنین مشخصات شناسنامه‌ای زوجین

اگر مشکلات سلامت جنین، دلیل اقدام به سقط جنین است، به حداقل دو نوبت سونوگرافی، برای بررسی و تایید وضعیت جنین نیاز داریم و اگر ادامه بارداری تهدیدکننده سلامت مادر است، نیاز است به حداقل یک نوبت سونوگرافی برای تعیین سن بارداری.

در ادامه به صورت مختصر، برخی از مشکلات سلامتی مادران را شرح داده‌ایم که سقط جنین را جایز می‌کنند:

• مشکلات گوارشی
• مشکلات گوارشی مانند خون‌ریزی‌ها و واریس‌های مری در مادر، هپاتیت اتوایمیون غیرقابل کنترل و همچنین کبد چرب حاملگی. 
• مشکلات قلبی
• نارسایی‌های قلبی در کلاس سه و چهار که غیرقابل‌برگشت هستند. 
• هر نوع از بیماری‌های قلبی (به غیر از بیماری عروق کرونر) که از نظر عملکردی به کلاس سه و چهار رسیده‌باشند. مثل میوکاردیت(التهاب عضله قلب) و پریکاردیت (التهاب غشای اطراف قلب)
• سابقه بیماری کاردیومیوپاتی در بارداری‌های قبل.
• مشکلات کلیوی
• هر گونه بیماری که موجب نارسایی کلیه می‌شود.
• فشارخونی که با داروهای مجاز در دوران حاملگی کنترل نمی‌شود.
• مشکلات ریوی: بیماری‌های ریوی که باعث افزایش فشار‌خون شریان ریوی می‌شوند، مانند آمفيزم (طی این بیماری پارانشیم ریه_بافت اصلی ریه_ ازبین می‌رود. )، فيبروز ریه (به اصطلاح سیمانی‌شدن بافت ریه)، كيفواسكوليوز و برونشکتازی (بیماری‌ مجراهای تنفسی ریه)
• بیماری‌های خونی
• بیماری‌هایی مانند اختلالات انعقادی که با تجویز دارو باعث تشدید بیماری‌های دیگر و خطرات جانی مادر می‌شوند. 
• بیماری‌های عفونی
• بیماری‌های عفونی مثل بیماری ایدز.
• بیماری‌های روماتولوژی
• بیماری لوپوس (بیماری اتوایمیون که می‌تواند به طور پوستی یا سیستمیک بروز کند.) که در مرحله فعال و غیرقابل-کنترل همراه با درگیری حداقل یک عضو باشد.  
• بیماری‌های التهاب عروق که موجب درگیری عضو شده‌باشد.
• بیماری‌های اعصاب 
• بیماران MS که دچار ناتوانی شده‌اند.
• افراد مبتلا به میاستنی گراویس (بسته به شدت بیماری و سن جنین)
• توده‌های فضاگیر در اعصاب مرکزی (بسته به محل تومور، درمان و شرایط جنین)
• بیماری صرع غیرقابل‌کنترل
• بیماری‌های پوستی
• پمفیگوس ولگاریس (از بیماری‌های تاولی پوست و مخاط)
•  پسوریازیس شدید و با درگیری وسیع
• ملانوم پیشرفته با خطرات تهدیدکننده برای مادر

در موارد زیر به صورت مختصر، برخی از مشکلات سلامتی جنین را شرح داده‌ایم که سقط جنین را جایز می‌کنند:

• مشکلات ارتوپدی و استخوانی مانند استخوان‌زایی مادرزادی، دیسپلازی استخوانی‌_غضروفی (بی‌نظمی‌های استخوانی)  و  بيماري استئوپتروزيس انفانتيل (بیماری‌ای که طی آن استخوان تراکم غیر‌طبیعی دارد.)
• مشکلات کلیوی و سیستم دفع ادراری و ارگان جنسی مانند عدم ساخته‌شدن کلیه‌ها، كليه پلي سيستيكِ نوع مغلوب (بیماری با کیست‌های متعدد کلیوی) ، هيدرونفروز شديد دوطرفه كليه‌ها (وجود آب در کلیه به علت انسداد) و... 
• مشکلات خونی مانند آلفا تالاسمی (نوعی اختلال مولکولی هموگلوبین خون) و اختلالات انعقادی مثل کمبود پروتئین C  و فاکتورهای انعقادی دیگر.
• اختلالات ژنی دیگر مثل تریزوی‌ها: تریزومی 13، تریزویمی 18  ،   تريزومي 3/8/16،(تریزومی چیست؟  بدن ما از هر کروموزوم یک جفت در هسته سلول‌هایش دارد. زمانی که طی مشکلات تقسیمی یک کروموزوم اضافه به این جفت کروموزوم می‌پیوندد، تریزومی رخ می‌دهد.)، سندرم فریاد گربه (یک اختلال کروموزومی که مهم‌ترین علامتش صدای شبیه به گربه‌ی نوزاد است.) ، كوتولگي كشنده نوزادي،  مننگوانسفالوسل (التهاب پرده‌های مغزی) و...

سقط جنین چه عوارضی دارد؟ عوامل خطر و عوارض سقط جنین

جنین هر چقدر در روزهای اول بارداری صورت گیرد، کم‌عارضه‌تر خواهدبود و فرد خون‌ریزی کم‌تری خواهدداشت.  اکثر زنان هیچ مشکل ثانویه‌‌ای را بعد از سقط جنین گزارش نکرده‌اند.اما عده اندکی نیز ممکن است بعد از سقط جنین دچار عارضه‌هایی شوند. از جمله عوارض زیر:

• عفونت رحم
• باقی‌ماندن قسمت‌های باقیمانده از جفت یا جنین در رحم
• آسیب رحم و دهانه رحم
• خون‌ریزی بیش از حد و کم خونی

در صورت بروز هر یک از عوارض بالا، نیاز به اقدامات درمانی است. سقط جنین تاثیری در احتمال بارداری مجدد و طبیعی در آینده ندارد، مگر اینکه با موارد سقط مکرر جنین روبرو باشیم و سقط‌ها دلیل زمینه‌ای داشته‌باشند.  ممکن‌است به دلیل آمادگی بالای رحم برای باروری دوباره، بعد از سقط جنین دوباره باردار شوید. اگر قصد بارداری ندارید، با دقت روش‌های جلوگیری از بارداری را به کار بگیرید. همچنین در مورد روشهای تقویتی و راهکارهایی برای بروز علائم پاک شدن رحم بعد از سقط در این مقاله بیشتر بخوانید.