همه چیز در مورد افسردگی بعد از زایمان و درمان آن

درحالی که بعضی زنان افسردگی و تغییرات خلق و خو در بارداری را تجربه میکنند بعضی دچار افسردگی پس از زایمان میشوند. افسردگی بعد از زایمان اتفاقی است که تقریبا همه خانم‌های تازه فارغ شده آن را تجربه کرده‌اند؛ این رویداد در همه خانم‌ها شدت و حدت یکسانی ندارد؛ در واقع ممکن است خانمی به صورت حاد و شدید به افسردگی بعد از زایمان دچار شود، در حالی که خانم دیگری شکل سبک‌تر و کمتری از افسردگی بعد از زایمان را تجربه کند. مهم این است که این پدید شناسایی شود و در مورد کنترل و مدیریت آن اقدامات درست و به موقع انجام شود.

افسردگی پس از زایمان چیست؟

برای اکثر زنان، بچه دار شدن اتفاقی بسیار هیجان انگیز، شاد و اغلب مضطرب‌کننده است؛ کنار آمدن با این رویداد زیبا و موقعیت جدید ممکن است برای زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان دشوار باشد. بارداری و دوره پس از زایمان می‌تواند زمان آسیب پذیری خاصی برای زنان باشد. مادران اغلب در این دوران تغییرات بیولوژیکی، عاطفی، مالی و اجتماعی عظیمی را تجربه می کنند. برخی از زنان ممکن است در معرض خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان، به ویژه افسردگی بارداری و اضطراب باشند.

تا 70 درصد از تمام مادران تازه متولد شده،  baby blues یا افسردگی بعد از زایمان و یا گرفتگی خلق پس از زایمان را تجربه می‌کنند؛ این یک بیماری کوتاه‌مدت  است که با فعالیت‌های روزانه تداخلی ندارد و در موارد غیر حاد نیز نیازی به مراقبت پزشکی ندارد. علائم این وضعیت عاطفی ممکن است شامل گریه بی دلیل، تحریک پذیری، بی قراری و اضطراب باشد. این علائم یک یا دو هفته طول می‌کشد و به طور کلی بدون درمان خود به خود برطرف می‌شود.

انواع افسردگی پس از زایمان

سه اصطلاح برای توصیف تغییرات خلقی زنان پس از زایمان وجود دارد:

• baby blues

baby blues (افسردگی خفیف) برای 70 درصد از زنان در روزهای پس از زایمان اتفاق می‌افتد. ممکن است نوسانات خلقی ناگهانی رخ دهد؛ مانند احساس شادی بسیار و سپس احساس غم و اندوه. مادرانی که دچار baby blues می‌شوند ممکن است بی دلیل گریه کنند و احساس بی حوصلگی، بداخلاقی، بی‌قراری، اضطراب، تنهایی و غمگینی داشته باشند. baby blues ممکن است تنها چند ساعت یا تا 1 تا 2 هفته پس از زایمان ادامه یابد. معمولا برای درمان baby blues نیازی به مداخله پزشک نیست و معمولا با حمایت‌های عاطفی از طرف اطرافیان و به خصوص همسر برطرف خواهد شد.

• PPD

PPD یا Postpartum depression ممکن است چند روز یا حتی چند ماه پس از زایمان اتفاق بیفتد. PPD می‌تواند پس از تولد هر کودکی اتفاق بیفتد، نه فقط فرزند اول. مادران مبتلا به این عارضه ممکن است احساساتی شبیه به baby blues داشته باشند؛ یعنی غم و اندوه، ناامیدی، اضطراب، بداخلاقی؛ اما شدت این احساسات بسیار بیشتر و قوی‌تر است. PPD اغلب فرد را از انجام کارهایی که باید هر روز انجام دهد، باز می‌دارد. هنگامی که توانایی فرد برای عملکرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد، حتما لازم است که به یک پزشک مراجعه داشته باشد. پزشک می‌تواند فرد را از نظر علائم افسردگی غربالگری کند و یک برنامه درمانی ارائه دهد. در حالی که PPD یک بیماری جدی است، اما می توان آن را با دارو و مشاوره درمان کرد و چنانچه درمان PPD را به تعویق بیفتد و جدی گرفته نشود، علائم آن ممکن است بدتر شوند.

• Postpartum psychosis

Postpartum psychosis یا روان پریشی پس از زایمان یک بیماری روانی بسیار جدی است که می‌تواند مادران تازه فارغ‌شده را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری می‌تواند به سرعت اتفاق بیفتد، اغلب در 3 ماه اول پس از زایمان. زنان ممکن است ارتباط خود را با واقعیت از دست بدهند، دچار توهمات شنیداری (شنیدن چیزهایی که واقعا اتفاق نمی‌افتند، مانند صحبت کردن شخصی) و هذیان‌ها (به شدت به چیزهایی که به وضوح غیرمنطقی هستند، اعتقاد داشته باشند) شوند. بی خوابی (ناتوانی در خواب)، احساس تحریک و عصبانیت، قدم زدن، بی قراری و احساسات و رفتارهای عجیب از دیگر عوارض Postpartum psychosis هستند. زنانی که روان پریشی پس از زایمان دارند، نیاز به درمان فوری دارند و تقریبا همیشه به دارو نیاز دارند. گاهی اوقات زنان را در بیمارستان بستری می کنند، زیرا در معرض خطر آسیب رساندن به خود یا شخص دیگری هستند.

علائم افسردگی بعد از زایمان چیست؟

علائم و نشانه‌های افسردگی پس از زایمان متفاوت است و می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.

علائم خفیف افسردگی بعد از زایمان (baby blues)

این علائم فقط چند روز تا یک یا دو هفته پس از تولد کودک ادامه خواهند داشت:

• نوسانات خلقی
• اضطراب
• غمگینی
• تحریک پذیری
• احساس غرق شدن
• گریان
• کاهش تمرکز
• مشکلات اشتها
• مشکل خواب

علائم  شدید افسردگی پس از زایمان (PPD یا Postpartum depression)

اگر افسردگی پس از زایمان از نوع شدید باشد، طولانی‌تر است و می‌تواند در توانایی و قدرت مادر برای مراقبت از کودک و انجام سایر کارهای روزانه اختلال ایجاد کند. علائم معمولا در چند هفته اول پس از زایمان ایجاد می‌شوند؛ حتی این امکان نیز وجود دارد که علائم از دوران بارداری شروع شود و تا یک سال پس از تولد نوزاد نیز ادامه داشته باشند.

• خلق افسرده یا نوسانات خلقی شدید
• گریه زیاد
• مشکل در برقراری ارتباط با کودک
• کناره گیری از خانواده و دوستان
• از دست دادن اشتها یا خوردن بسیار بیشتر از حد معمول
• ناتوانی در خواب (بی خوابی) یا خواب زیاد
• خستگی شدید یا از دست دادن انرژی
• کاهش علاقه و لذت به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می بردید
• تحریک پذیری و عصبانیت شدید
• ترس از اینکه مادر خوبی نیستید
• ناامیدی
• احساس بی ارزشی، شرم، گناه یا بی کفایتی
• کاهش توانایی در تفکر واضح، تمرکز یا تصمیم گیری
• بی قراری
• اضطراب شدید و حملات پانیک
• افکار آسیب رساندن به خود یا کودک
• افکار مکرر مرگ یا خودکشی

چنانچه افسردگی پس از زایمان درمان نشود، ممکن است برای چندین ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد.

علائم روان پریشی پس از زایمان (Postpartum psychosis)

روان‌پریشی پس از زایمان نیز شکل دیگری از افسردگی بعد از زایمان است؛ البته این عارضه یک وضعیت نادر است که به طور معمول در هفته اول پس از زایمان ایجاد می شود و علائم و نشانه‌های آن بسیار شدیدتر هستند. علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرگمی
• افکار وسواسی در مورد کودک
• توهم و هذیان
• اختلالات خواب
• انرژی و تحریک بیش از حد
• پارانویا
• تلاش برای آسیب رساندن به خود یا کودک
• روان پریشی پس از زایمان ممکن است منجر به افکار یا رفتارهای تهدید کننده زندگی شود و نیاز به درمان فوری دارد.

علت افسردگی بعد از زایمان 

به طور کلی علت افسردگی بعد از زایمان سزارین یا زایمان طبیعی خیلی با هم متفاوت نیستند؛ مگر اینکه در حین انجام هر یک از روش‌های معمول زایمان، اتفاق خاصی رخ داده باشد که به شدت در روحیه و روان خانم تاثیر گذاشته باشد؛ در غیر این صورت علل و عوامل خطر افسردگی پس از زایمان در هر شکلی از زایمان یکسان است؛ اما این علل از فردی به فرد دیگر می‌تواند متفاوت و متغیر باشد. برخی از مواردی که می توانند شانس افسردگی پس از زایمان را افزایش دهند عبارتند از:

• سابقه افسردگی قبل از باردار شدن یا در دوران بارداری
• سن در زمان بارداری (هرچه جوانتر ، شانس افسردگی پس از زایمان بیشتر)
• ابهام در مورد بارداری
• تعداد فرزندان (معمولا زنان با تعداد فرزندان بیشتر، شانس بالاتر و بیشتری برای ابتلا به افسردگی پس از زایمان  دارند)
• سابقه خانوادگی اختلالات خلقی
• گذراندن یک رویداد بسیار استرس زا، مانند از دست دادن شغل یا بحران سلامت
• داشتن فرزندی با نیازهای خاص یا مشکلات سلامتی
• داشتن دوقلو یا سه قلو
• داشتن سابقه افسردگی یا اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD)
• حمایت اجتماعی محدود
• تنها زندگی کردن
• تعارض زناشویی
• هورمون‌ها؛ (کاهش چشمگیر استروژن و پروژسترون پس از زایمان ممکن است در افسردگی پس از زایمان نقش داشته باشد. سایر هورمون‌های تولید شده توسط غده تیروئید نیز ممکن است به شدت کاهش پیدا کند و باعث شود احساس خستگی، تنبلی و افسردگی ایجاد شود.)
• کمبود خواب؛ ( کمبود خواب با خستگی ارتباط مستقیم دارد؛ کمبود خواب و خستگی ناشی از آن اجازه نمی‌دهد که به مشکلات و مسائل جزئی زندگی خود رسیدگی داشته باشید.)
• اضطراب؛ (ممکن است در مورد توانایی خود در مراقبت از نوزاد مضطرب باشید؛ یا این که در مورد خود احساس جذابیت کمتری داشته باشید و با احساس هویت خود مبارزه کنید و یا اینکه احساس کنید کنترل زندگی خود را از دست داده‌اید؛ این افکار در وقوع افسردگی پس از زایمان موثرند.)

باید به این نکته همین جا اشاره کنیم که به طور کلی هیچ دلیلی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد، اما همه این مسائل فیزیکی و عاطفی می‌توانند در وقوع این پدید دخیل باشند.

درمان افسردگی پس از زایمان

احتمالا در مورد درمان گیاهی افسردگی بعد از زایمان یا درمان افسردگی بعد از زایمان در طب سنتی چیزهایی شنیده‌اید. در وهله اول باید بدانید که برای درمان این عارضه حتما باید علت‌یابی درست و دقیقی انجام شود. بعد از علت یابی درست و حذف عامل افسردگی، به خودی خود افسردگی بعد از زایمان درمان خواهد شد. به یاد داشته باشید که علت‌یابی برای درمان افسردگی بعد از زایمان سزارین یا زایمان طبیعی در هر صورت مهمترین مرحله است.

پس به طور کلی باید بگوییم که درمان افسردگی پس از زایمان بسته به نوع علائم و شدت آنها متفاوت است. گزینه‌های درمانی شامل داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی، روان درمانی و شرکت در یک گروه حمایتی برای حمایت عاطفی و آموزش است. برای موارد شدیدتر افسردگی، اقدامات خاص دیگری بنابر تشخیص پزشک انجام خواهد شد.

در مورد روان پریشی پس از زایمان، معمولا داروهایی که برای درمان روان پریشی استفاده می‌شوند، اضافه می‌شوند. روان‌پریشی بعد از زایمان اغلب به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارد.

چنانچه در حال شیردهی هستید، تصور نکنید که نمی‌توانید داروهای افسردگی، اضطراب یا حتی روان پریشی مصرف کنید. با پزشک خود صحبت کنید؛ بسیاری از زنان در دوران شیردهی تحت نظر پزشک دارو مصرف می کنند. این تصمیمی است که باید بین شما و پزشکتان گرفته شود.

*در مورد روش تهیه انواع دمنوش نشاط آور و انرژی زا در این مقاله بیشتر بخوانید

افسردگی بعد از زایمان چقدر طول میکشد؟

بسته به نوع افسردگی بعد از زایمان مدت زمانی که مادر به این عارضه دچار است، متغیر خواهد بود. این زمان از چند روز تا یک سال و حتی بیشتر متغیر است.

به یاد داشته باشید که بسیاری از زنان ممکن است در سکوت رنج ببرند و موضوع افسردگی و احساسات ناخوشایند خود را با کسی در میان نگذارند.

چنانچه افسردگی پس از زایمان درمان نشود، می‌تواند ماه‌ها یا بیشتر طول بکشد و حتی به یک اختلال افسردگی مزمن تبدیل شود و توانایی فرد را در برقراری ارتباط با کودک تضعیف کند و بر کل خانواده تاثیر بگذارد.

درمان افسردگی بعد از زایمان چه قدر طول می‌کشد؟

بسته به شدت و حدت افسردگی پس از زایمان، مدت زمان لازم برای بهبودی متغیر خواهد بود. بدیهی است که در موارد شدید افسردگی بعد از زایمان به زمان بیشتری برای بهبودی و بازگشت به حالت عادی زندگی نیاز است.

پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

اگر سابقه افسردگی دارید، به محض اینکه متوجه شدید باردار هستید، یا اگر قصد بارداری دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. در دوران بارداری پزشک می‌تواند شما را از نظر علائم تحت نظر داشته باشد. شما می‌توانید علائم افسردگی خفیف را با گروه‌های حمایتی، مشاوره یا سایر روش‌های درمانی مدیریت کنید. پزشک شما ممکن است داروها را تجویز کند، حتی زمانی که باردار هستید. بعد از تولد نوزاد شما ممکن است پزشک معاینه زودهنگام پس از زایمان را برای بررسی علائم افسردگی توصیه کند و تست افسردگی پس از زایمان را انجام دهد. هر چه زودتر تشخیص داده شود، زودتر می‌توانید درمان را شروع کنید. اگر سابقه افسردگی پس از زایمان دارید، پزشک ممکن است به محض بچه دار شدن، درمان را توصیه کند.

توصیه‌هایی برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی بعد از زایمان

• کمک بخواهید. بگذارید دیگران بدانند چگونه می‌توانند به شما کمک کنند.
• در مورد انتظارات خود از خود و کودک واقع بین باشید.
• در محدوده هر محدودیتی که ممکن است پزشک برای سطح فعالیت شما اعمال کند، ورزش کنید. پیاده روی کنید و برای استراحت از خانه بیرون بروید.
• منتظر روزهای خوب و بد باشید. (خوبی‌ها و سختی‌های بچه داری را در کنار هم ببینید)
• از یک رژیم غذایی معقول پیروی کنید؛ از الکل و کافئین اجتناب کنید. خوردن مواد غذایی نشاط آور را در صدر لیست خود قرار دهید.
• رابطه خود را با شریک زندگی‌تان تقویت کنید و برای یکدیگر وقت بگذارید.
• با خانواده و دوستان در تماس باشید و خود را منزوی نکنید.
• در روزهای اول بعد از زایمان بیشتر با خانواده و همسرتان باشید و برای پذیرش مهمان کمی تعلل کنید.
• با فامیل، دوستان و آشنایان تماس تلفنی داشته باشید.
• خواب نوزاد به معنای خواب و استراحت شما نیز هست.

برای افسردگی بعد از زایمان چه بخوریم؟

به طور کلی باید بدانید بیشتر از اینکه خورد و خوراک در درمان افسردگی بعد از زایمان تاثیر داشته باشد، حمایت‌های عاطفی و بهبود احساسات منفی و انجام اقدامات روحی و روانی برای درمان این عارضه موثر خواهد بود. در عین حال گفته می‌شود که مصرف امگا3 می‌تواند در بهبود این عارضه موثر باشد. در طب سنتی نیز استفاده از آویشن، زعفران، رزماری، کهن دار، بابونه، آشواگاندا، کاوا، ریشه سنبل‌الطیب، روغن اسطوخودوس و گل راعی توصیه می‌شود.

کلام آخر

به یاد داشته باشید که هرگز نباید موضوع افسردگی بعد از زایمان را دست کم بگیرید و به آن بی‌توجه باشید. بی‌توجهی چه از جانب مادر و چه از جانب اطرافیان، منجر به بدتر شدن اوضاع و رویارویی با مشکلات بیشتری خواهد شد. وقوع این عارضه در نوع خفیف  آن در بسیاری از زنان قابل انتظار است؛ بنابراین حتما باید از ابتدای بارداری تا زایمان و پس از زایمان به روحیه خانم توجهات لازم معطوف شود. در شرایط حاد افسردگی پس از زایمان رسیدگی‌ها و انجام اقدامات بیشتری لازم است که شرح آن را دادیم.