بیماری دست و پا و دهان در کودک

بیماری دست و پا و دهان در کودک با زخم‌ها و تاول‌های کف دست، پا، دهان، باسن و گاهی ناحیه‌ی تناسلی کودک شناخته می‌شود. اگرچه افراد در هر سنی درگیر این بیماری می‌شوند اما کودکان زیر 10سال بیش از سایرین در معرض ابتلا هستند. علائم این بیماری اذیت‌کننده است اما خوشبختانه جدی و خطرناک نیست. شایع‌ترین عوامل ایجادکننده‌ی این بیماری ویروس کوکساکی و انتروویروس‌ها هستند. بیماری دست پا و دهان اغلب در تابستان و اوایل پاییز شیوع پیدا می‌کند.

علائم بیماری دست و پا و دهان

در کودکان کوچکی که قادر به صحبت کردن نیستند، شروع علائم بیماری دست و پا و دهان در کودک با کاهش تمایل کودک به خوردن و آشامیدن است. زیرا تاول و زخم‌های دردناکی در داخل گونه‌ها یا روی زبان کودک به وجود آمده است. ممکن است تب خفیف و کم‌تر از 38.3 درجه‌ی سانتی‌گراد هم دیده شود. کودکان بزرگ‌تر ابتدا از گلودرد و سوزش دهان شکایت می‌کنند. یک یا دو روز پس از علائم اولیه، ضایعات پوستی می‌توانند هرجایی ازجمله کف دست‌ها ، پاها، ناحیه‌ی تناسلی و خط پوشک را درگیر کنند. 

در 75 درصد کودکان ضایعات دهانی و غیردهانی همزمان وجود دارند. اما در 25 درصد آن‌ها ممکن است یکی از این دو محل درگیر شود. ضایعات پوستی ابتدا به‌صورت یک لکه‌ی قرمزرنگ به اندازه‌ی دو تا چهار میلی‌متر هستند. آن‌ها کم‌کم به تاول آب‌دار با حاشیه‌ی قرمز تغییر شکل می‌دهد. تاول‌ها خیلی سریع پاره‌شده و زخمی با سطح زردرنگ ایجاد می‌شود. اطراف زخم نیز قرمز رنگ است. اندازه این زخم‌ها می‌تواند از یک تا ده میلی‌متر متفاوت باشد. این ضایعات معمولا دردناک نبوده و خارش ندارند. کودک ممکن است همه‌ی این تظاهرات را با هم داشته باشد یا فقط یکی از آن‌ها را بروز دهد. 

راه انتقال بیماری دست پا و دهان

بیماری دست پا و دهان یک بیماری کودکان نوپا است که مسری بوده و از طریق تماس مستقیم با فرد مبتلا به بیماری منتقل می‌شود. ویروس عامل بیماری دست پا و دهان از طریق مایعات بدن منتقل می‌شود. برای مثال این ویروس در موارد زیر دیده می‌شود.

• ترشحات بینی
• ترشحات ناشی از زخم
• مواد موجود در مدفوع
• بزاق

بیش‌ترین میزان انتقال بیماری دست پا دهان در هفته‌ی اول بیماری است. اما ویروس تا هفته‌ها و ماه‌ها بعد می‌تواند در بدن باقی بماند. 

تشخیص بیماری دست، پا و دهان

بیماری دست و پا و دهان در کودک توسط پزشک و باتوجه به علائم و سن کودک تشخیص داده می‌شود. ایجاد تاول و زخم‌های متعدد در بدن مهم‌ترین علامت بیماری است. اما با این وجود تست‌های تشخیصی هم وجود دارد. آزمایش‌های تشخیصی بیماری دست پا دهان شامل نمونه‌ی حلق، نمونه‌ی مدفوع و نمونه‌ی خون است.

چه‌موقع حتما باید به پزشک مراجعه کنید

پس از تشخیص بیماری دست پا دهان توسط پزشک، می‌توانید در خانه از فرزند خود مراقبت کنید. به یاد داشته باشید علی‌رغم خطرناک نبودن بیماری، به علت درد و سوزش دهان، کودک را از مصرف کافی آب و غذا منع می‌کند. در این موارد کودک باید در بیمارستان بستری شود تا از طریق وریدی مایعات کافی را دریافت کند. پس اگر کودک شما کمتر از همیشه آب می‌خورد، پوشک او برای چهار تا شش ساعت خیس نشده یا برای شش تا هشت ساعت به دستشویی نرفته است، به اورژانس مراجعه کنید. همچنین اگر کودکتان بعد از چندروز بهتر نشد یا بدتر شد، تب شدیدتر شد یا سردرد، بی‌قراری و خواب‌آلودگی ایجاد شد، به پزشک مراجعه کنید.

عوارض نادر بیماری دست پا دهان

افتادن ناخن

یکی از عوارض بسیار نادر بیماری دست پا دهان، افتادن ناخن است. این عارضه حدود چندهفته پس از بیماری آشکار می‌شود. در نهایت ناخن خودبه‌خود بهبود می‌یابد. 

کم‌‍آبی بدن

در کودکان کم‌سن و سال‌تر که به‌دلیل گلودرد توانایی بلع کم شده است، ممکن است کم‌آبی رخ دهد. 

مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی یکی از عوارض بسیار بسیار نادر بیماری دست پا و دهان است. مننژیت می‌تواند سردرد، سفتی گردن، تب یا درد کمر بدهد. کودک مبتلا ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته ‌باشد.

آنسفالیت ویروسی

نادرترین عارضه‌ی بیماری دست پا و دهان آنسفالیت است.

پیشگیری از بیماری دست پا دهان

بیماری دست پا و دهان بسیار مسری است. راه‌های زیادی برای مقابله با انتقال بیماری دست پا و دهان وجوددارد. یکسری از موارد در ادامه اشاره شده‌اند. یک‌بار ابتلا به بیماری دست‌ پا و دهان مصونیت ایجاد نمی‌کند و ممکن است کودک باز مبتلا شود.

• شستن دست‌ها: کودکان و مراقبان کودک باید دست‌هایشان را برای حداقل بیست ثانیه با آب و صابون بشورند. دست‌ها را باید بعد از اقدامات زیر شست؛ 
• عوض‌کردن پوشک
• دستشویی رفتن
• گرفتن آب بینی، عطسه‌کردن، سرفه‌کردن

شستن دست‌ها به طور صحیح را یادبگیرید و به کودکان خود آموزش دهید.

• شستن وسایل: وسایلی که تماس زیادی با دست‌ها دارند را مرتب بشورید. مثل دستگیره‌ی در و اسباب‌بازی‌های دم‌دستی.
• اجتناب از دست‌زدن به چشم‌ها: کودکان دست‌های آلوده را به دهان، بینی و چشم‌های خود نزنند.
• اجتناب از تماس نزدیک با افراد آلوده: از دست زدن و تماس با کسی که بیماری دست پا و دهان دارد خودداری کنید (مانند در آغوش‌کشیدن یا بوسیدن) 
• اگر کودکتان بیمار است، او را از خانه خارج نکنید. از پزشک درمورد تاریخ بازگشت کودکتان به مهدکودک یا مدرسه سوال کنید.

درمان بیماری دست پا دهان

بیماری دست و پا و دهان در کودک درمان خاصی ندارد و خودبه‌خود بعد از یک هفته تا ده روز بهبود می‌یابد. این بیماری واکسن ندارد و برای کاهش علائم می‌توان اقداماتی را انجام داد. برای کاهش درد می‌توانید با تجویز پزشک از استامینوفن ساده کمک گرفت. هرگز در کودکان زیر 18ماه از آسپرین استفاده نکنید. زیرا باعث ایجاد سندروم خطرناک ری می‌شود.

مراقبت‌های خانگی از کودک مبتلا به بیماری دست پا دهان 

کودکان مبتلا به بیماری دست پا و دهان به دلیل دردناک بودن زخم‌های دهانی از خوردن و نوشیدن اجتناب می‌کنند. مراقب باشید که کودکتان آب کافی مصرف کند. کاهش آب بدن در کودکان عوارض زیادی را در پی دارد. برخی درمان-های سنتی و گیاهی برای کاهش عوارض ناشی از بیماری وجود دارد که درمورد آن‌ها توضیح می‌دهیم. ذکر این نکته لازم است که مصرف داروهای گیاهی خوراکی در کودکان به خصوص کودکان کمتر از دو سال به دلیل تداخلات زیاد آن‌ها توصیه نمی‌شود.

• نارگیل؛ نارگیل سرشار از مواد معدنی و آلی و املاح مفید است. از روغن نارگیل روی تاول‌هایی که پاره نشده‌اند می‌توان استفاده کرد. همچنین آب نارگیل می‌تواند بی‌آبی بدن کودک را جبران کند و درد داخل دهان را کاهش دهد.
• اکیناسه؛ اکیناسه گیاهی با قدرت ضد میکروبی است و می‌تواند در بهبود تب، سرماخوردگی و عفونت‌هایی چون بیماری دست پا و دهان نقش داشته باشد. همچنین می‌توان برگ‌هایش را دم کرد و با افزودن عسل مثل چای نوشید.
• اسطوخودوس؛ این گیاه خاصیت میکروب‌زدایی دارد. همچنین باعث آرام‌بخشی می‌شود و به کودک شما کمک میکند تا راحت‌تر بخوابد. قطره‌هایی از این گیاه را در بخور اتاق کودکتان بریزید. یا روغنش را در اتاق وی اسپری کنید.
• زنجبیل؛ زنجبیل خاصیت‌های فراوانی دارد. از جمله خاصیت ضدعفونی‌کنندگی و خاصیت ضددردی. ریشه‌ی زنجبیل را دم کنید با عسل ترکیب کنید و هنگامی که خنک شد به کودکتان دهید تا میل کند.
• آلوئه‌ورا؛ آلوئه‌ورا خاصیت ضدالتهابی و ضدمیکروبی دارد. می‌توانید شربت خنک آلوئه‌ورا را به کودکتان دهید تا میل کند.
• برخی درمان‌های ساده که علائم کودک را کاهش می‌دهند: 
• خوردن بستنی و شربت‌های خنک
• مک‌زدن تکه‌های یخ
• از خوراندن غذاهایی که اسیدی هستند به کودک خودداری کنید (مانند کیوی یا نوشابه)
• از خوراندن غذاهای پرنمک یا پر‌ادویه به کودک خودداری کنید.
• برای کودک از غذاهایی استفاده کنید که نیاز به جویدن ندارند.
• بعد از غذاخوردن کودک دهان خود را با آب ولرم بشورد.

درمان خارش در بیماری دست پا دهان

یکی از شکایت‌های اغلب کودکان خارش‌های شدید هنگام بیماری دست پا و دهان است. برای رهایی از این خارش‌ها می‌توانید با مشورت پزشک از شربت‌های آنتی‌هیستامین یا کرم‌های موضعی ضدخارش مانند کالامین، پماد بنادریل یا دیفن هیدرامین استفاده کنید.

تفاوت آبله مرغان و بیماری دست پا دهان

افتراق این دو بیماری توسط پزشک صورت می‌گیرد. زیرا درمان‌ها بسیار متفاوت هستند. بیماری آبله مرغان به علت ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود. تاول‌های قرمز از صورت کودک شروع شده و به‌سرعت به سمت تنه و گاهی اندام‌ها پیش می‌رود. ضایعات آبله مرغان می‌توانند به‌صورت همزمان، به‌شکل جوش‌‍‌های ریز و تاول و زخم دیده شوند. اما در بیماری دست پا دهان ضایعات قسمت‌های محدودی از بدن را درگیر می‌کند. جوش‌ها و دانه‌های قرمز سطح بدن مخصوصا کف دست و پا تبدیل به تاول نمی‌شوند. اما تاول‌های دهانی به سرعت پاره شده و زخم دردناکی ایجاد می‌‌کنند. ضایعات بیماری دست و پا و دهان در کودک معمولا کوچکتر هم هستند.