سیاه‌سرفه در نوزادان و کودکان خطرناک است؟

دستگاه تنفسی یک دستگاه بسیار مهم و حیاتی ست که اختلال در عملکرد آن حتی در عرض چند دقیقه می‌تواند عوارض بسیار شدیدی داشته باشد. از این رو باید به صورت جدی به دنبال علائم مشکلات ریوی در نوزاد باشید تا در اسرع وقت در جهت رفع آنها اقدام شود. سیاه‌سرفه در کودکان، یک بیماری واگیردار با درگیری شدید دستگاه تنفسی است. این بیماری در صورتی که درمان نشود می‌تواند به درگیری شدید دستگاه تنفسی منجر شود. ما در این مقاله قصد داریم به معرفی بیماری سیاه‌سرفه در کودکان و بررسی مواردی همچون پیشگیری از سیاه‌سرفه، واکسن سیاه‌سرفه و درمان فوری سیاه‌سرفه در نوزادان و کودکان بپردازیم.

سیاه‌سرفه چیست و چطور ایجاد می‌شود؟

بیماری سیاه‌سرفه (whooping cough) توسط یک باکتری به نام بوردتلاپرتوزیس ایجاد می‌شود. این بیماری دستگاه تنفسی را درگیر کرده و موجب علائمی مثل سرفۀ شدید می‌گردد. سیاه‌سرفه مخزن حیوانی نداشته و از انسان به انسان منتقل می‌شود. 

سیاه‌سرفه یک بیماری واگیردار است. تنفس در هوایی که قطرات تنفسی حاوی باکتری در آن وجود دارند، موجب آلودگی افراد به بیماری سیاه‌سرفه می‌شود. بیماری سیاه‌سرفه در کودکان حدود یک تا سه هفته و به‌طور متوسط هفت تا ده روز دورۀ نهفتگی دارد. دورۀ نهفتگی در واقع زمان بین ورود باکتری به بدن تا زمان شروع علائم است. البته دورۀ نهفتگی در درگیری دستگاه تنفسی فوقانی چیزی حدود یک تا سه روز است.

*در مورد شربت لوراتادین برای کودکان چه میدانید.

آیا سیاه‌سرفه خطرناک است؟

بیماری سیاه‌سرفه در کودکان یک بیماری خطرناک بوده و مرگ‌ومیر نسبتا بالایی دارد. طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی، سالیانه حدود 30 تا 50 میلیون نفر به سیاه‌سرفه مبتلا می‌شوند و 90 درصد از این افراد متعلق به کشورهای درحال‌توسعه هستند. سالیانه حدود  300,000مرگ ناشی از این بیماری ثبت می‌شود که اغلب آن‌ها افرادی هستند که واکسن نزده‌اند یا نوزادانی که هنوز به سن دریافت این واکسن نرسیده‌اند. 

پس از افزوده شدن واکسن سیاه‌سرفه به برنامه‌های واکسیناسیون کشوری، میزان ابتلا به سیاه‌سرفه در کودکان و مرگ ناشی از این بیماری نیز کاهش یافته‌است. در حال حاضر، در ایران واکسن ثلاث یا سه-گانه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا باکتری کشته‌شدۀ سیاه‌سرفه موجود در این واکسن بیماری سیاه-سرفه در کودکان را کنترل کند. این واکسن یکی از انواع سخت‌ترین واکسن نوزاد است. این واکسن کودک شما را علیه بیماری‌های سیاه‌سرفه، دیفتری و کزاز ایمن می‌کند.

از همه مهمتر استفاده از واکسن سیاه سرفه در بارداری نیز ممکن می‌باشد. این واکسن، به صورت یک واکسن سه گانه سیاه سرفه، کزاز و دیفتری تحت عنوان نام Tdap می‌تواند به دستور پزشک به صورت یک دوز به زن باردار تزریق شود که نه تنها بدن او را ایمن می‌کند بلکه در جنین او نیز ایمنی ایجاد می‌کند. این واکسن معمولاً در هفته‌ی 27 تا 36 تزریق می‌شود.  

*حتما بخوانید: بهترین شربت تب بر کودکان و دوز مناسب آن 

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سیاه‌سرفه هستند؟ 

• نوزادان کمتر از شش ماه
• افراد واکسینه‌نشده
• افراد بالای 65 سال
• افراد مبتلا به آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) ( زمانی که شاهد علائم آسم در کودکان هستید.)
• افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی
• چاقی
• تماس نزدیک و طولانی با فرد مبتلا به سیاه‌سرفه
• زندگی در محیط‌های غیربهداشتی، شلوغ و عمومی مانند مهدکودک‌ها یا جوامعی که سیاه‌سرفه در آن-ها بیشتر از سایر جوامع وجود دارد.
• احتمال ابتلا به سیاه‌سرفه در کودکان در فصل تابستان و پاییز بیشتر است.

* شربت برم هگزین برای کودکان ، نحوه مصرف و دوز مناسب آن 

سیاه‌سرفه در کودکان چه علائمی ایجاد می‌کند؟

رایج‌ترین علائم بیماری سیاه‌سرفه در کودکان شامل حملات ناگهانی سرفه، صدای دم بلند بعد از سرفه‌ها، تلاش برای نفس‌کشیدن بین حملات سرفه و حالت تهوع پس از سرفه هستند. البته علائم بیمار بسته به این‌ که فرد در چه مرحله‌ای از بیماری قرار دارد متفاوت‌اند. در ادامه به بررسی مراحل مختلف بیماری سیاه‌سرفه در کودکان می‌پردازیم.

مرحله زکامی

نام دیگر این دوره مرحله catarrhal یا شبه‌سرماخوردگی است. در مرحلۀ زکامی، سیاه‌سرفه در کودکان با سرفه‌های خفیف و علائم سرماخوردگی نوزاد یا زکام همراه است. در این مرحله تب رایج نبوده و اگر هم کودک سرما خورده تب داشته باشد، این تب خفیف است. این مرحله حدود یک تا دو هفته طول کشیده و با گذشت زمان سرفه‌ها شدیدتر می‌شوند. 

مرحله حمله ناگهانی بیماری

در این مرحله، حملات سرفه شدید و طولانی هستند. این سرفه‌ها می‌توانند خودبه‌خودی یا با یک محرک اولیه شروع شوند. سرفه‌ها به‌صورت سرفه‌های طولانی و پشت‌سرهم (سرفه قطاری) بوده و کودک قادر به تنفس بین سرفه‌ها نیست. سرفه‌ها ممکن است در نهایت به بالا آوردن و استفراغ در کودکان ختم شوند. همچنین ممکن است در بین سرفه‌ها صدایی شبیه دم بلند شنیده شود که در راستای تلاش برای تنفس بین سرفه‌ها است؛ به این صدا  whoopهم می‌گویند. سرفه‌ها معمولاً در شب آزاردهنده‌تر هستند. در این مرحله از بیماری ممکن است کودک دچار علائمی مانند تهوع، کبودی، تلاش مضاعف برای تنفس و دوره‌های تعریق بین دوره‌های سرفه شود.

طول دورۀ حمله‌ای سیاه‌سرفه در کودکان بین دو تا هشت هفته است. حملات سرفه در یک تا دو هفتۀ اول زیاد بوده و سپس بین دو تا سه هفته در حد متوسط باقی می‌مانند. بعد از این مدت نیز شدت و مدت سرفه‌ها کاهش می‌یابد. البته نوزادان در سنین کمتر از یک سال معمولا قدرت عضلانی کافی جهت سرفه‌های شدید و طولانی را ندارند اما سرفه‌های آن‌ها گاهی تا مدت طولانی ادامه دارد.

مرحله نقاهت

در این دوره، سرفه‌ها طی چند هفته تا چند ماه کاهش می‌یابند. البته گاهی سرفه‌ها به صورت دوره‌ای عود می‌کنند. 

سایر علائم

از سایر علائم کمتردیده‌شده سیاه‌سرفه در کودکان در مراحل مختلف بیماری می‌توان به گلودرد، زکام آبکی، عطسه، تهوع و استفراغ، نفس‌نفس‌زدن، کبودی، بیرون‌زدگی چشم، افزایش یا کاهش ضربان قلب، تشنج، قطع تنفس، عفونت ذات‌الریه، نارسایی تنفسی، افزایش فشار خون ریوی، افت فشارخون و شوک، نارسایی کلیه و مرگ اشاره کرد.

علائم سیاه‌سرفه در افراد واکسینه‌شده علیه این بیماری شدت کمتری داشته و حتی ممکن است برخی از افراد مبتلا، بی‌علامت و تنها ناقل باشند. 

چطور بیماری سیاه‌سرفه در کودکان را تشخیص دهیم؟

• اگر علائم ذکرشده را در نوزاد خود دیدید یا احساس کردید وزن‌گیری او طبق نمودار استاندارد پیش نمی‌رود، موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
• اگر فرد مشکوک یا مبتلا به سیاه‌سرفه یا فردی با سرفه‌های طولانی‌مدت در تماس با کودک شما بوده است، حتما با پزشک در این زمینه مشورت کنید.
• پزشک وضعیت سلامت، رشد کودک، وضعیت دستگاه تنفسی او و سایر علائم را بررسی کرده و در صورت لزوم آزمایشات لازم را درخواست می‌دهد. 
• جهت تشخیص بیماری سیاه‌سرفه در کن می‌توان از بررسی نمونۀ حلق و بینی کمک گرفت. 
• در آزمایش خون مواردی مانند افزایش پلاکت و افزایش گلبول‌های سفید خون و به‌خصوص لنفوسیت‌ها دیده می‌شود. 
• جهت بررسی ریۀ کودک، پزشک ممکن است عکس رادیوگرافی از قفسۀ سینۀ بیمار را درخواست داده و تغییراتی را در آن تشخیص دهد.

درمان فوری سیاه‌سرفه در نوزادان و کودکان

1. جهت درمان سیاه‌سرفه در کودکان ممکن است بستری در بیمارستان و بخش ایزوله ضروری باشد. همچنین مواردی مانند ابتلا به بیماری سیاه‌سرفه باید به مراکز بالاتر کشوری اطلاع داده شوند تا از شروع اپیدمی این بیماری جلوگیری شود.
2. اگر کودک بستری نشود نیز باید تا درمان سرفه و بهبود کامل در قرنطینه باشد. 
3. جهت درمان بیماری سیاه‌سرفه در کودکان از آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص این بیماری استفاده می‌شود. بهتر است از هفتۀ اول شروع علائم، داروها نیز شروع شوند. از آنتی‌بیوتیک‌های رایج در درمان سیاه-سرفه در کودکان می‌توان به آزیترومایسین، اریترومایسین و کلاریترومایسین اشاره کرد. این داروها بسته به نظر پزشک بین 5 تا 14 روز مصرف می‌گردند. اگر کودک شرایط خاصی داشته باشد یا بدحال باشد، رژیم دارویی متفاوتی خواهد داشت. 
4. مصرف سرخود داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان سیاه‌سرفه می‌تواند موجب طولانی‌شدن بیماری و عدم درمان آن گردد. پس از داروهای آنتی‌بیوتیک بدون نسخه استفاده نکنید و جهت بررسی‌ کامل حتما به پزشک مراجعه کنید.
5. جبران مایعات از‌دست‌رفته و رفع کم‌آبی اهمیت زیادی در بهبود حال عمومی آن‌ها دارد.
6. به بیماری سیاه‌سرفه بیماری فراموش‌شده می‌گویند چراکه بسیاری تصور می‌کنند به علت واکسیناسیون، این بیماری ریشه‌کن شده است. وجود واکسن علیه بیماری سیاه‌سرفه به معنای از بین رفتن این بیماری نیست. در حال حاضر نیز در جوامع مختلف همچنان بیماری سیاه‌سرفه در کودکان دیده می‌شود. به همین دلیل مشاهدۀ علائم سیاه‌سرفه نیاز به بررسی سریع‌تر توسط پزشک دارد.
7. درمان سرماخوردگی و سرفه در کودکان مبتلا به سیاه‌سرفه
8. مواردی مانند بخور سرد و گرم می‌توانند به بهبود و تسکین سرفه کودک شما کمک کنند.
9. داروهای ضدسرفه مانند شربت بلتیل می‌توانند تا حدی به کاهش سرفه در کودکان کمک کنند اما استفاده از این داروها باید حتما تحت نظر پزشک باشد. توجه داشته باشید که به علت وجود عوارض فراوان، استفاده از داروهای ضدسرفه در کودکان زیر شش سال ممنوع است. 
10. بهتر است هنگام حملات سرفه کودک نشسته باشد و رو به جلو خم شود. از آنجایی که سیاه سرفه یک بیماری خلط آور است باید خلط خارج شده هنگام سرفه باید به روش بهداشتی دفع شود.
11. مواردی مانند دود سیگار، هوای آلوده و فعالیت سنگین ممکن است موجب عود سرفه در کودکان شوند. 
12. استفاده از داروی گیاهی برای درمان سیاه سرفه نیز ممکن است. نوعی گیاه دارویی به نام گیاه دیوخار، که خواص خواب آوری، ضد خلط و ضدتشنج دارد می‌تواند زیر نظر متخصص طب سنتی برای درمان این عارضه استفاده شود. 

جهت اطلاعات بیشتر در زمینۀ درمان سرفه می‌توانید به مقالۀ شربت سرفه کودکان مراجعه کنید.

چطور می‌توان ازابتلا به سیاه‌سرفه در کودکان کرد؟

مهم‌ترین اقدام در جهت جلوگیری از سیاه‌سرفه در کودکان، دریافت واکسن مختص بیماری سیاه‌سرفه در زمان مقرر است. جهت دریافت اطلاع از زمان دریافت واکسن سیاه‌سرفه می‌توانید به مقالۀ جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان مراجعه کنید.