خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس چیست؟ علائم و درمان

همانطور که می‌دانید بیما‌ری‌ها را می‌توان در دو گروه بیماری‌های جسمی و روحی دسته‌بندی کرد. در شرایطی که بسیاری از افراد با انواعی از بیماری‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کنند، بعضی تنها در ذهنشان به این بیماری‌ها مبتلا هستند! خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس (hypochondriasis) که امروزه با نام اختلال اضطراب بیماری شناخته می‌شود. یکی از بیماری‌های مزمنی ست که در آن فرد با مشاهده کوچکترین علائم یا حتی بدون آن احساس می‌کند دچار بیماری شده و در نتیجه دچار استرس و ترس شدیدی می‌شود. در این مقاله گهواره قصد داریم بیشتر در مورد این بیماری توضیح داده و بگوییم چطور می‌توان آن را درمان کنید. 

خود بیمار پنداری چگونه است؟

این بیماری در واقع ترسی غیرواقعی از بیماری است. فرد مبتلا به خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس یا گمان می‌کند به یک بیماری مبتلاست یا ترس شدیدی از ابتلا به آن دارد به طوری که تصمیمات و شرایط زندگی‌اش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این حتی بعد از اینکه با انجام آزمایش و بررسی‌های پزشکی، وجود بیماری رد شد باز هم فرد مبتلا به خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس به ابتلا به بیماری اصرار دارد و مدام نگرانی‌هایی در مورد علائم آن دارد. بروز این بیماری بسیار نادر است و معمولاً در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. با این حال اختلال اضطراب بیماری می‌تواند در تمام سنین و جنسیت‌ها تاثیر بگذارد.

علت دقیق هیپوکندریازیس مشخص نیست. با این حال برخی از علل شایع آن عبارتند از: 

• اختلال ادراکی به طوری که احساساتِ طبیعی بزرگتر از چیزی که هستند به نظر می‌رسند.
• اطلاع از فواید بیمار بودن مثل جلب توجه
• ممکن است این شرایط به اختلال روانپزشکی دیگری مانند اضطراب یا اختلال وسواس فکری اجباری مرتبط باشد.

بعضی از شایع‌ترین موارد خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس شامل خود بیمار انگاری ایدز، خود بیمار انگاری ام اس (در مورد علت بیماری ام اس در زنان در این مقاله بیشتر بخوانید) ، خود بیمار پنداری سرطان و .... است. 

انواع هیپوکندریازیس

افراد مبتلا به خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس را به طور کلی در دو دسته قرار می‌دهند:

• افرادی که به دنبال مراقبت‌های درمانی می‌گردند: این گروه از افراد زمان زیادی را در محیط مراقبت‌های بهداشتی می‌گذرانند که می‌تواند منجر به هدر رفت بخش زیادی از سرمایه‌شان شده و حتی مانع از اشتغال یا تحصیلشان شود. همچنین وقتی یک آزمایش نتایج منفی دهد به آن اکتفا نمی‌کنند و با عوض کردن پزشک مدام آزمایش را تکرار می‌کنند.
• افرادی که از مراقبت‌های درمانی اجتناب می‌کنند: در مقابل گروه دیگری از افراد مبتلا به این بیماری از پزشکان و مراقبت‌های پزشکی اجتناب می‌کنند. این گروه ممکن است به پزشکان اعتماد نداشته باشند یا فکر کنند آنها علائمشان را جدی نمی‌گیرند. که خود می‌تواند ترس و اضطراب بیشتری ایجاد کند.

گروه‌های پرخطر برای خود بیمار پنداری

چه کسی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند؟ 

• افراد بین 20 تا 30 سال
• افرادی که در کودکی بیماری جدی را پشت سر گذراندن 
• افراد مبتلا به اختلالات روانی مانند اضطراب، اختلال وسواس فکری-اجباری، اختلالات شخصیت و افسردگی
• آسیب‌های دوران کودکی، مانند کودک آزاری یا بی‌توجهی.

بیماری‌های همراه هیپوکندریازیس

هیپوکندریازیس اغلب با بعضی اختلالات روانی دیگر همراه است که از جمله مهمترینشان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلال وسواس فکری و عملی و اضطراب 
• سوء مصرف و وابستگی به مواد 

یک مطالعه در یک کلینیک سرپایی پزشکی عمومی نشان داد که 88٪ از بیماران مبتلا به هیپوکندریازیس یک یا چند اختلال روانپزشکی دیگر نیز دارند. این اختلالات شامل اختلال اضطراب عمومی، اختلال دیس تایمی (اختلال خلقی مزمن)، افسردگی شدید، اختلال جسمانی سازی و اختلال هراس بود. همچنین این مطالعه نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به اختلال شخصیتی در بیماران این گروه، 3 برابر بیشتر از جمعیت عمومی است.

علائم خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

ترس مدام و غیرواقعی از ابتلا به بعضی بیماری‌ها اصلی‌ترین نشانه ابتلا به وسواس‌ خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس است. نکته مهم این است که خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس تنها در مورد یک بیماری نیست و مدام می‌تواند در حال تغییر باشد. البته همیشه اینطور نیست که هیچ بیماری وجود نداشته باشد. فرد مبتلا به این وسواس ذهنی، می‌تواند واقعاً به بیماری خاصی نیز مبتلا باشد اما شدت علائم در نظرش چندین برابر بیشتر می‌شود و حتی ممکن است گمان کند در شرف مرگ است. 

سایر علائم خود بیمار انگاری عبارتند از:

• دوری از جمع و محیط‌های اجتماعی به دلیل نگرانی در مورد ابتلا به بیماری
• تحقیق مداوم در مورد ابتلا به بیماری‌ها و علائم آن
• عدم تناسب بین علائم و شدت بیماری (مثلاً یک سرفه ساده در نظرشان علت سرطان ریه است)
• اضطراب زیاد به خاطر سلامت شخصی.
• وسواسی شدن نسبت به عملکردهای طبیعی بدن، مثل تپش قلب.
• صحبت و توضیح بیش از حد علائم و وضعیت سلامتی خود به دیگران.
• بررسی مکرر علائم بیماری، مانند اندازه‌گیری فشار خون یا درجه حرارت.
• ناراحتی از عملکردهای طبیعی بدن مانند نفخ یا تعریق

تشخیص خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

برای تشخیص این بیماری روش‌های مختلفی وجود دارد. اگر متوجه شدید خودتان یا یکی از اعضای خانواده‌تان علائم بالا را دارید، مدام در ترس از بیماری هستید و برای آزمایش و تست به بیمارستان مراجعه می‌کنید وقت آن است که در مورد وجود این بیماری مورد بررسی قرار بگیرید و به روانشناس مراجعه کنید. در وجه اول یک روانشناس شما را ویزیت می‌کند تا ببینید آیا مشکل رفتاری خاصی در فرد می‌بیند. چیزی به عنوان یک تست خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس واحد وجود ندارد. برای تشخیص اختلال اضطراب بیماری، پزشک به معیارهای فهرست شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی مراجعه می‌کنند..

• ترس مداوم از ابتلا به یک بیماری جدی یا ابتلا به آن، از علائم اصلی خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس است. اگر علائم زیر را داشته باشید این بیماری برایتان تشخیص داده می‌شود:
• مشغله ذهنی داشتن یا ابتلا به یک بیماری جدی پزشکی
• مشغله ی بیماری که تا شش ماه یا بیشتر طول بکشد. وضعیت پزشکی مورد نظر ممکن است در این مدت تغییر کند.
• وقتی خیلی سریع و راحت نگران سلامتی خود می‌شوید.
• فقدان علائم فیزیکی یا داشتن علائم خفیف
• رفتارهای اغراق شده مرتبط با سلامتی مانند بررسی مکرر علائم یک بیماری، یا اجتناب از معاینه پزشکی به دلیل ترس از تشخیص یک بیماری جدی
• مشغولیت بیش از حد به یک وضعیت پزشکی فعلی، یا سابقه خانوادگی یک بیماری 

را‌ه‌های درمان خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

پزشک ممکن است با یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا روانپزشک همکاری کند تا در مدیریت این اختلال به فرد کمک کند. درمان قطعی خود بیمار انگاری یک درمان ثابت نیست. اهداف درمانی برای مبارزه با خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس، بر بهبود کیفیت زندگی با به حداقل رساندن علائم این عارضه تمرکز دارد. درمان‌ها شامل:

داروهای ضد افسردگی که در کنترل اضطراب و افسردگی به فرد کمک می‌کنند.

درمان شناختی رفتاری (CBT) که در این روند در مورد ترس‌ها و اضطراب‌های فرد صحبت شده و پزشک تلاش می‌کند راه‌های سالمی برای مقابله با این ترس‌ها ارائه دهد.

فرد مبتلا باید پزشک را به صورت عادی و منظم (هر سه تا شش ماه یکبار) ببیند تا هرگونه نگرانی مداوم از بین برود. بهتر است بیمار دکتری را پیدا کند که با او راحت باشد و بتواند به صحبت‌ها و جلساتش پایبند باشد. تغییر پزشک در وسط کار می‌تواند روند درمان را با اختلال رو به رو کند.

توصیه‌های روان درمانی برای خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

در مورد خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس روانشناس به طور ویژه درمان شناختی رفتاری (CTB) را پیشنهاد می‌کند که می‌تواند در هنگام برخورد با اضطراب مفید باشد. CTB یک نوع رایج گفتار درمانی است که به بیماران کمک می‌کند تا با ترس و اضطراب رایج این بیماری کنار بیایند. همچنین می‌تواند راه مؤثری برای یادگیری استراتژی‌هایی داشتن سبک زندگی پربارتر و عملکرد مستقل روزانه باشد.

مدیریت استرس رفتاری نیز روش دیگری است که مشخص شده برای یادگیری تکنیک‌های آرامش بخشی مفید است. در مورد این عارضه به فرد مبتلا توصیه می‌شود که از نظر بدنی فعال باشند و یک برنامه منظم برای ورزش و همچنین درگیر شدن در فعالیت‌های کاری، اجتماعی و خانوادگی داشته باشند. به این افراد توصیه می‌شود از مصرف الکل و هر گونه مواد مخدر خودداری کنند و همچنین مطالعه کتاب و سایت‌های پزشکی را محدود کنند. سایر منابع احتمالی که می‌تواند در راستای تلاش برای مدیریت علائم فوایدی داشته باشند عبارتند از تغذیه مناسب، طب سوزنی و ماساژ که در ادامه بیشتر در موردشان توضیح می‌دهیم.

تغذیه در بیماری خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

تا کنون در هیچ تحقیق علمی تأثیر تغذیه بر هیپوکندریازیس اثبات نشده است. با این حال، افراد مبتلا به هیپوکندریازیس که دارای اضطراب یا افسردگی هستند بهتر است از مصرف الکل و کافئین خودداری کنند زیرا می‌تواند شرایط را برایشان دشوارتر کند. همچنین پیروی از نکات تغذیه‌ای عمومی زیر نیز می‌تواند به کاهش خطرات و علائم کمک کند:

• خودداری از مصرف کلیه‌ی آلرژن‌های غذایی مشکوک، نگهدارنده‌ها و افزودنی‌های شیمیایی 
• مصرف بیشتر غذاهای حاوی آنتی اکسیدان از جمله میوه‌هایی مانند زغال اخته، گیلاس و گوجه فرنگی و سبزیجاتی مانند کدو حلوایی و فلفل دلمه‌ای
• عدم مصرف غذاهای تصفیه شده مانند نان سفید، پاستا و شکر 
• کاهش قابل توجه در مصرف اسیدهای چرب ترانس یا حذف کامل آنها
• خودداری از مصرف قهوه و سایر محرک‌ها مانند الکل و تنباکو 
• نوشیدن روزانه 6 تا 8 لیوان آب 
• 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط در پنج روز از هفته

همچنین در روند درمانی خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس می‌توانید از مکمل‌های زیر نیز کمک بگیرید:

• یک مولتی ویتامین روزانه، حاوی ویتامین‌های آنتی اکسیدانی A، C، E، D، ویتامین‌های B کمپلکس و مواد معدنی کمیاب مانند منیزیم، کلسیم، روی و سلنیوم.
• اسیدهای چرب امگا 3، مانند روغن ماهی که می‌تواند التهاب را کاهش داده و سیستم ایمنی را بهبود ببخشد. توجه داشته باشید که اسیدهای چرب امگا 3 با داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین (کومادین) و آسپرین تداخل دارند بنابراین بدون مشورت با پزشک مصرف نشود.
• ملاتونین که می‌تواند خواب را بهبود ببخشد. 

استفاده از گیاهان دارویی

هیچ گیاهی به طور خاص برای درمان هیپوکندریازیس استفاده نمی‌شود و هیچ مطالعه ای اثربخشی گیاهان را برای هیپوکندریازیس نشان نمی‌دهد. همچنین از آنجایی که بسیاری از گیاهان دارویی با داروهای ضدافسردگی و اضطراب تداخل می‌کنند، مطمئن شوید که پزشک شما از تمام داروها، گیاهان و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع باشد. در این میان بعضی از گیاهان دارویی که شاید بتواند موثر باشد به شرح زیر است:

• خار مریم که به درمان افسردگی کمک می‌کنند اما با داروهای زیادیی مانند قرص‌های ضد بارداری، داروهای ضد افسردگی، داروهای رقیق کننده خون و غیره تداخل دارد
• فلفل استرالیایی یا کاوا کاوا برای از بین بردن استرس و اضطراب استفاده می‌شود. (می‌تواند منجر به آسیب کبدی شود)
• گیاه ناز باتلاقی که به درمان اضطراب کمک می‌کند. (می‌تواند مشکل انسداد روده را تشدید کرده یا ضربان قلب را کاهش دهد)

طب سوزنی

برخی از مطالعات نشان می‌دهد که طب سوزنی می‌تواند در درمان برخی از علائم خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس مفید باشد. طب سوزنی به کاهش موارد زیر کمک می‌کند:

• اضطراب
• فشار
• درد
• اختلالات خواب

جلوگیری از بروز بیماری خود بیمارانگاری

سوال مهم این است که آیا می‌توان از خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس جلوگیری کرد؟ متأسفانه، هیچ روش پیشگیری خاصی در برابر این اختلال وجود ندارد. با این حال، به هر میزان که زودتر علائم این بیماری را شناسایی کرده و برای دریافت کمک به پزشک مراجعه کنید، سریع‌تر می‌توانید روند درمانی را شروع کرده و برای بهبود خود کاری کنید.