علت بالا بودن آهن خون در بدن یا هموکروماتوز، علائم و درمان آن
آهن یکی از مواد معدنی ضروری برای بدن است، اما همانند بسیاری از مواد دیگر در صورتی که مقدار آن در بدن بیشتر از حد نرمال باشد، میتواند دردسرساز باشد. هموکروماتوز یا اضافه بار آهن، وضعیتی است که در آن بدن شما آهن بیش از حد ذخیره میکند. در این بیماری فرد توانایی دفع آهن اضافه در بدن را ندارد. این بیماری اغلب ارثی بوده و میتواند به بدن آسیبهای جدی وارد کند و یا حتی باعث مرگ شود. از این بیماری نمیتوان پیشگیری کرد اما میتوان آن را زود تشخیص داد، درمان کرد و مانع از آسیب رسانده به اعضای بدن شد. در این مطلب از گهواره به بیماری هموکروماتوز میپردازیم.
با نصب اپلیکیشن گهواره، میتوانید به صورت هفتگی روند بارداری خود را پیگیری کرده و به اطلاعات تخصصی در مورد رشد جنین، سلامت مادر و توصیههای تغذیهای دسترسی داشته باشید. این برنامه زمان آزمایشها و غربالگریهای ضروری دوران بارداری را به شما یادآوری میکند و با امکان ثبت و پایش وزن بارداری، میتوانید وضعیت خود را با نمودار استاندارد مقایسه نمایید. همچنین هر روز پیامهای مشاورهای متناسب با سن بارداری دریافت خواهید کرد که به شما کمک میکند دوران بارداری سالم و آگاهانهای را تجربه نمایید.
هموکروماتوز چیست؟
آهن یک ماده معدنی ضروری برای بدن است که در برخی از غذاها یافت میشود. بدن شما به آهن نیاز دارد، زیرا آهن در ساخت مولکول هموگلوبین که در گلبولهای قرمز خونی قرار دارد، نقش مهمی دارد. فاکتور mcv در آزمایش خون میتواند حجم گلبولهای قرمز را به شما نشان دهد. این مولکول وظیفه حمل اکسیژن را به عهده دارد. بطور کلی میتوان گفت که آهن یکی از مهمترین مواد معدنی در بدن است که نقش مهمی در تنفس ما بر عهده دارد. علاوه بر آن آهن در ساخت برخی از هورمونهای خاص، انتقال الکترون، سنتز و فرآیند متابولیکی نقش اساسی دارد. بر خلاف سایر مواد معدنی، سطح آهن مورد نیاز در بدن انسان از طریق روده و از مواد غذایی که مصرف میکنیم جذب میشود. اما در صورتی که فرد به هموکروماتوز مبتلا باشد، بدن آهن اضافی جذب کرده و آن را در اندامهای ویژه مانند قلب، کبد و پانکراس ذخیره میکند.
هموکروماتوز بیماری ارثی است که در آن بدن آهن بیش از حد در بافتهایی مانند پوست، قلب، کبد، پانکراس، غده هیپوفیز و مفاصل ذخیره میکند. آهن بیش از حد در بدن مانند سم عمل کرده و با گذشت زمان میتواند به بافتها و اندامها آسیب برساند و منجربه بیماریهای زیر میشود:
بیماریهای قلبی نظیر: آریتمی قلبی (ضربان قلب نامنظم)، نارسایی قلبی
بیماریهای کبدی نظیر: سیروز کبد، سرطان کبد، نارسایی کبد ( در مورد علائم کبد چرب در این مقاله بیشتر بخوانید.)
همچنین میتواند باعث درد مفاصل، دیابت در کودکان و بزرگسالان، مشکلات طحال، غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز، کیسه صفرا یا تیروئید و مشکلات دستگاه تناسلی مانند اختلال نعوظ در مردان و یائسگی زودرس در زنان نیز شود. در صورتی که این بیماری به موقع تشخیص داده نشده و درمان نشود، میتواند منجر به مرگ شود. از آنجایی که این بیماری در اغلب اوقات ارثی است، بنابراین توصیه میشود اگر سابقه این بیماری را در خانواده خود دارید، به پزشک مراجعه کنید.
ذخیره آهن در بدن چقدر باید باشد؟
آهن یک عنصر ضروری در تولید خون و انتقال اکسیژن است. همانطور که گفته شد آهن در ساخت گلبولهای قرمز خون به نام هموگلوبین نقش مهمی دارد. حدود 70 درصد آهن بدن در هموگلوبین و سلولهای ماهیچهای به نام میوگلوبین یافت میشود. میوگلوبین در سلولهای ماهیچهای، اکسیژن را پذیرفته، ذخیره کرده، انتقال داده و آزاد میکند.
حدود 6 درصد از آهن مختص پروتئینهای خاصی است که برای تنفس و متابولیسم انرژی ضروری است و به عنوان جزئی از آنزیم های دخیل در سنتز کلاژن و برخی انتقال دهنده های عصبی هستند. 25 درصد دیگر از آهن در بدن بصورت فریتین ذخیره میشود که در سلولها و در خون گردش دارد.
بطور میانگین یک مرد بالغ حدود 1000 میلیگرم آهن ذخیره شده در بدن دارد که این مقدار برای حدود 3 سال کافی است، در حالی که میزان آهن در زنان تنها 300 میلیگرم بوده که برای 6 ماه آنها کافیست. در آزمایش خون مقدار آهن 60 الی 170 میکرومگرم در دسی لیتر بوده که این مقدار در زنان کمتر است. در هر اهدا کردن خون، اهداکننده 200 تا 250 میلیگرم آهن از دست میدهد.
علت بالا بودن آهن خون در بدن یا هموکروماتوز چیست؟
هموکروماتوز یا بالا بودن آهن خون در بدن دو نوع دارد. نوع اولیه توسط یک ژن معیوب ایجاد شده و میتواند از طریق والدین به کودک منتقل شود. در بیشتر موارد به نقص ژنی به نام HFE مرتبط است که بر توانایی فرد در جذب آهن غذا تاثیر میگذارد. در نوع ثانویه مشکل ژنتیکی وجود ندارد بلکه این فرآیند اکتسابی بوده و موجب ازدیاد آهن در بدن میشود.
چه چیزی آهن بدن را زیاد میکند؟
همانطور که گفته شد بدن برای انجام بسیاری از فعالیتهای حیاتی مانند تنفس، رشد، تکامل و سنتز هورمونها به آهن نیاز دارد. دریافت آهن از مواد غذایی به پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی و بهبود سلامت عمومی بدن نیز کمک میکند. انتخاب برخی از غذاهای سرشار از آهن میتواند باعث افزایش آهن خون و جلوگیری از فقر آهن شود. علاوه بر آن کاهش در مصرف این مواد غذایی میتواند در درمان افرادی که مبتلا به هموکروماتوز هستند نیز کمک کند. مواد غذایی زیر سرشار از آهن است:
- غذاهای دریایی از جمله صدف
- مرغ
- گوشت قرمز بدون چربی
- غلات غنی شده
- عدس و لوبیا
- توفو
- انواع آجیل و دانهها
- سویا
- تخم مرغ
- میوههای خشک مانند آلو، زردآلو و انجیر
- سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج (انواع غذای رژیمی خوشمزه با اسفناج)، کلم پیچ، جلبک دریایی، کلم بروکلی، شاهی، مارچوبه و جعفری
برای کاهش آهن خون چه بخوریم؟
افراد مبتلا به هموکروماتوز با اصلاح رژیم غذایی خود و رعایت آن میتوانند علائم و عوارض این بیماری را تا حد زیادی کاهش دهند. هدف از درمان این بیماری کاهش میزان آهن در بدن به سطوح طبیعی و مورد نیاز است. برای کاهش میزان سطح آهن خون در بدن علاوه بر اصلاح رژیم غذایی باید به برخی از اجزای مواد غذایی که باعث افزایش جذب آهن میشوند، توجه کنید.
دو نوع آهن وجود دارد، آهن موجود در منابع حیوانی (هم) و آهن موجود در منابع گیاهی (غیر هم). جذب آهن هم در بدن بسیار راحتتر از آهن غیر هم است. بنابراین مصرف منابع حیوانی مانند گوشت، مرغ، ماهی و غیره که دارای آهن هم هستند باید کنترل شده باشد.
مواد غذایی دارای ویتامین C به افزایش جذب آهن در بدن کمک میکند.
بطور کلی هیچ دستورالعمل رسمی برای رژیم غذایی افراد مبتلا به هموکروماتوز وجود ندارد. اما موارد زیر میتواند برای آنها مفید باشد.
- میوهها و سبزیجات
این مواد غذایی سرشار از ویتامین و مواد معدنی بوده و برای سلامتی بسیار مهم هستند. از آنجایی که جذب آهن غیر هم در بدن سختتر است، بنابراین مصرف سبزیجات و میوههای سرشار از آهن بعید است تاثیر قابل توجهی بر روی سطح آهن بدن داشته باشد.
- پروتئین بدون چربی
این مواد غذایی بخش ضروری از یک رژیم غذایی سالم هستند، اما بسیاری از منابع پروتئین بدون چربی حاوی مقدار زیادی آهن هستند. بنابراین توصیه میشود تا از مقادیر کمتری از پروتئین حیوانی مصرف شود. بهتر است از گوشت سفید بیشتر از گوشت قرمز استفاده شود.
- غلات، حبوبات، آجیل و دانهها
این دسته از مواد غذایی حاوی اسید فیتیک یا فیتات بوده که جذب آهن غیر هم را کاهش میدهند. در نتیجه ممکن است سطح کل آهن را در بدن کاهش دهد.
- چای و قهوه
این دو نوشیدنی حاوی تانن بوده و جذب آهن را کاهش میدهند. نوشیدن این دو نوشیدنی راه دیگری برای افراد مبتلا به هموکروماتوز در مدیریت سطح آهن بدن است.
دشمن آهن خون
غذاهای حاوی کلسیم، فیتاتها، تاننها و پلی فنونها به کاهش جذب آهن در بدن کمک میکنند.
آهن بالا و سرطان
بیماران مبتلا به هموکروماتوز در معرض افزایش خطر ابتلا به چندین سرطان از جمله سرطان کبد، سرطان روده بزرگ، سرطان پروستات، سرطان سینه و رکتوم هستند. به دلیل اهمیت کبد در متابولیسم آهن، خطر ابتلا به سرطان کبد نیز بیشتر است.
درمان بالا بودن آهن خون در طب سنتی
تغییر در رژیم غذایی یکی از راهکارهای ابتدایی برای کاهش علائم هموکروماتوز و کمک به درمان آن است. موارد زیر از سایر روشهای درمانی است که میتواند به بهبود این بیماری یا به تاخیر انداختن آسیب بیشتر به اندامهای بدن کمک کند.
خارج کردن آهن اضافی از بدن با استفاده از دارو درمانی
فلوبوتومی درمانی یا خارج کردن خون و آهن موجود در آن از بدن بوسیله سک لوله
درمان فریتین بالا
فریتین در واقع پروتئینی در بدن است که آهن را ذخیره کرده و در زمانی که بدن نیاز دارد، آهن را آزاد میکند. افزایش سطح فریتین در بدن باعث افزایش میزان آهن میشود. برای درمان فریتین بالا از خارج کردن خون از طریق حجامت، اهدای خون یا فلوتومی استفاده میکنند.