دیابت در کودکان | علائم دیابت در کودکان زیر 2 سال

دیابت در کودکان بسیاری از جنبه‌های زندگی آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده و با نگرانی‌هایی برای والدین همراه است. مسائل مختلفی از قبیل علائم دیابت در کودکان، نحوه برخورد با کودک دیابتی، تشخیص دیابت در کودکان و درمان آن‌ها، از جمله این نگرانی‌ها هستند. به همین دلیل داشتن اطلاعات کافی در زمینۀ دیابت در کودکان امری ضروری محسوب می‌شود. ما نیز در این مقاله به مسائلی همچون پیشگیری از دیابت در کودکان، علائم قند خون در کودکان و علت دیابت نوزادی پرداخته و سپس مسائلی مانند کیفیت زندگی کودکان دیابتی و درمان دیابت را بررسی می‌کنیم.

دیابت چیست و به چه کودکانی دیابتی می‌گوییم؟

قبل از پرداختن به موضوع دیابت در کودکان لازم است بدانید سوخت اصلی سلول‌های ما نوعی قند به نام گلوکز است که بدن آن را از طریق غذاهای مختلف دریافت می‌کند. پس از دریافت غذا و تبدیل قندهای پیچیده‌تر به گلوکز، بدن ما هورمون‌های خاصی ترشح می‌کند تا به جذب گلوکز توسط سلول‌ها کمک کنند. هورمون اصلی در سوخت‌وساز قند، انسولین است که توسط سلول‌های بتا در پانکراس یا لوزالمعده ترشح شده و از طریق خون به سلول‌ها می‌رسد. انسولین پس از دریافت غذا از لوزالمعده آزاد شده و باعث می‌شود سلول‌ها بتوانند گلوکز را از خون دریافت کرده و به مصرف برسانند. حال ممکن است در مسیر ذکرشده مشکلاتی پیش بیاید که موجب ایجاد بیماری دیابت شود. در بیماری دیابت ممکن است پانکراس نتواند به مقدار کافی هورمون انسولین بسازد. گاهی اوقات نیز مقدار انسولین طبیعی است اما سلول‌ها به انسولین موجود در خون مقاومت نشان می‌دهند. اگر هر یک از این دو حالت در بدن کودک ایجاد شود، اصطلاحا می‌گوییم کودک مبتلا به دیابت شیرین شده است. 

نصب اپلیکیشن گهواره

علت دیابت در نوجوانان و کودکان

دیابت شیرین به نوع یک و نوع دو تقسیم‌بندی می‌شود. در ادامه به تفکیک، به علت ایجاد هریک از انواع دیابت در کودکان و نوجوانان می‌پردازیم.

دیابت نوع یک

در دیابت نوع یک، سلول‌های بتای پانکراس در اثر حملۀ سیستم ایمنی فرد تخریب شده و در نتیجه پانکراس نمی‌تواند انسولین موردنیاز بدن را بسازد. پس قند به سلول‌ها نرسیده و در عوض قند خون بالا می‌رود. دیابت نوع یک فرایندی خودایمنی بوده و یکی از رایج‌ترین بیماری‌های مزمن در کودکی و همچنین شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان محسوب می‌شود. 

دیابت نوع دو

در دیابت نوع دو لوزالمعده سالم بوده و انسولین نیز به مقدار کافی تولید می‌شود اما مشکل اصلی در گیرنده‌های انسولین در سطح سلول‌های بدن است. در این نوع دیابت، سلول‌ها به انسولین موجود در خون مقاوم شده‌اند و انسولین نمی‌تواند آن‌ها را تحریک کرده و موجب جذب قند توسط آن‌ها شود. دیابت نوع دو بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود اما در کودکان نیز ناشایع نیست.

دیابت در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟

دیابت نوع یک می‌تواند از همان ابتدای تولد در کودکان ایجاد شود. دو قله در نمودار ایجاد و تشخیص این بیماری وجود دارد. بازۀ سنی چهار تا شش سالگی و بازۀ 10 تا 14 سالگی. این نوع از دیابت از همان ابتدا با علائم همراه بوده و در اغلب مواقع تا قبل از 10 سالگی تشخیص داده می‌شود. به‌طور کلی سه چهارم از موارد دیابت نوع یک، در کودکی تشخیص داده می‌شوند. 

دیابت نوع دو نیز بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود اما تحقیقات نشان داده‌اند که دیابت نوع دو در کودکان نیز می‌تواند ایجاد شود. این نوع دیابت معمولا دیرتر از دیابت نوع یک تشخیص داده شده و افراد مبتلا، سن بیشتری نسبت به دیابت نوع یک دارند.

علائم دیابت در کودکان؛ در چه صورت به دیابت شک کنیم؟ 

دیابت در کودکان با دو دسته علائم همراه است. علائمی که به علت خود بیماری هستند و علائمی که به علت عوارض دیابت ایجاد می‌شوند. 

علائم دیابت در کودکان 

1. پرادراری به صورت افزایش دفعات رفتن به دستشویی یا افزایش دفعات خیس کردن پوشک و افزایش وزن پوشک
2. شب‌ادراری و بی‌اختیاری ادرار 
3. پرنوشی و تشنگی به علت افزایش حجم ادرار
4. کاهش حجم عضله و افزایش حجم چربی
5. کاهش وزن در دیابت نوع یک و افزایش وزن و چاقی در دیابت نوع دو
6. خستگی، ضعف و بی‌حالی

عوارض دیابت در کودکان و نوجوانان و علائم همراه

توجه داشته باشید که عوارض دیابت در کودکان زمانی ایجاد می‌شوند که کنترل دقیق قند خون و دارودرمانی به درستی انجام نشود. برخی از این عوارض حاد بوده و ممکن است در هر زمانی از شروع دیابت ایجاد شوند، در حالی که برخی از آن‌ها چند سال پس از شروع بیماری آغاز می‌شوند.

• افت قند خون: در این شرایط کودک شما علائمی مانند لرز، سرگیجه، ضعف و خستگی، عصبی بودن و تحریک‌پذیری، گرسنگی، کیفیت پایین خواب و دیدن کابوس، تعریق، گیجی، عدم تمرکز و در موارد شدید تشنج و افت هوشیاری را نشان می‌دهد.
• کتواسیدوز دیابتی: در شرایطی که انسولین به مقدار کافی به سلول‌ها نرسد، سلول‌ها شروع به تجزیۀ چربی و تولید انرژی می‌کنند و در این مسیر موادی به نام کتون از چربی‌های شکسته‌شده تولید می‌شود که برای بدن مضر هستند. در این شرایط قند خون بیش‌ازحد بالا رفته و کودک شما دچار کتواسیدوز دیابتی می‌شود. این حالت، علائمی مانند بوی میوه از تنفس، دل درد و تهوع، خستگی و کاهش هوشیاری را به همراه داشته و به‌شدت خطرناک است. کتواسیدوز دیابتی نیاز به بستری و اقدامات درمانی اورژانسی دارد.
• مشکلات کلیوی از قبیل آسیب سلول‌های کلیه و دفع پروئین در ادرار
• مشکلات چشمی مانند کدورت عدسی و مشکلات شبکیه که موجب کاهش بینایی فرد می‌شوند. 
• عفونت کاندیدایی اندام تناسلی به خصوص در دختران که با علائمی مانند خارش و سوزش ناحیه تناسلی همراه است. در این موارد درمان عفونت ادراری در کودکان ضروی است.
• مشکلات عروقی
• مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس، مشکلات شخصیتی و مشکلاتی در غذا خوردن مانند بی‌اشتهایی و آنورکسی
• بیماری‌های خودایمنی مانند التهاب تیروئید یا سلیاک
• مشکلات گوارشی به علت اختلال در عملکرد سلول‌های عصبی دستگاه گوارش

عوامل خطر دیابت در کودکان؛ چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به دیابت هستند؟

برخی از عوامل، احتمال ایجاد دیابت در کودکان را بالا می‌برند.

• عوامل ژنتیکی و سابقۀ خانوادگی مثبت
• محیط زندگی و نژادهایی مانند آفریقایی، لاتین و آسیایی
• عفونت‌های ویروسی مانند عفونت‌های تنفسی در دیابت نوع یک
• وزن زیاد و سن کم هنگام تولد در دیابت نوع یک
• کمبود ویتامین دی
• افزایش وزن و چاقی به‌خصوص در نواحی شکم و پهلو
• وضعیت اقتصادی و اجتماعی بالا
• سابقۀ پرکلامپسی مادر هنگام بارداری
• زردی نوزادی که یک علت زردی چشم در کودکان است
• دیابت بارداری در مادر
• علائم مقاومت انسولینی مانند سندروم پلی‌کیستیک یا لکه‌های قهوه‌ای در ناحیۀ گردن (آکانتوزیس نیگریکانس) 
• افزایش چربی خون یا دیس‌لیپیدمی
• فشار خون بالا

تشخیص دیابت در کودکان

اگر هر یک از علائم ذکرشده را در فرزندتان مشاهده کردید موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا اقدامات تشخیصی و درمانی را انجام دهد. برای تشخیص دیابت در کودکان، پزشک ابتدا کودک را معاینه کرده و سابقۀ خانواگی کودک و علائم او را بررسی می‌کند. همچنین از آزمایش‌های خون و ادرار برای تعیین میزان قند خون و قند موجود در ادرار کمک می‌گیرد. پس از تفسیر آزمایش قند خون کودکان، پزشک می‌تواند تشخیص دیابت را تایید یا رد کند. 

از پارامترهای اندازه‌گیری شده در آزمایش خون می‌توان به قند خون ناشتا، هموگلوبین A1C و قند خون دو ساعته اشاره کرد. قند خون نرمال ناشتا برای کودکان بین 70 تا 100 است.( همچنین در مورد میزان قند خون نرمال در سن 40 سالگی در این مقاله بیشتر بخوانید) پیش‌دیابت در کودکان، حالتی است که قند ناشتا بین 100 تا 125 باشد. قند خون ناشتای 126 به بالا نیز دیابت را تایید می‌کند. حد نرمال قند خون برای کودکان زیر شش سال تفاوتی با کودکان بزرگ‌تر ندارد و همین اعداد برای آن‌ها کاربرد دارد. قند خون دو ساعته نیز پس از مصرف میزان استاندارد گلوکز، در افراد دیابتی بالای 200 میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر خون است. همچنین میزان هموگلوبین A1C در این افراد بیشتر از 6.5 است.

آیا دیابت در کودکان قابل‌درمان است؟

در حال حاضر پیشرفت‌های فراوانی در زمینۀ درمان دیابت در کودکان صورت گرفته و موجب شده است که کودکان دیابتی بتوانند همانند سایر کودکان به فعالیت‌های روزمره پرداخته و مشکلی برای آن‌ها ایجاد نشود. درمان قطعی دیابت در کودکان وجود ندارد و درمان‌های مرتبط با دیابت در واقع موجب کنترل بیماری می‌شوند. 

• یکی از مهم‌ترین موارد جهت پیشگیری از دیابت در کودکان و کنترل دیابت، رژیم غذایی مناسب است. در صورتی که رژیم غذایی فرد مناسب باشد و میزان قند دریافتی او کنترل شود، اثر داروهای کنترل-کنندۀ قند خون نیز افزایش یافته و به بهبود بیماری کمک شایانی می‌کنند. 
• درمان دیابت نوع یک در کودکان از همان ابتدای تشخیص، تزریق روزانۀ انسولین است زیرا بدن این دسته از بیماران انسولین کافی تولید نمی‌کند. استفادۀ به‌موقع از دوز درمانی انسولین، موجب پایین آوردن قند خون کودکان تا محدودۀ طبیعی می‌شود. اما در مواردی مانند افزایش فعالیت و ورزش، رشد جسمی کودک، تغییر محل زندگی، سفر و بیماری‌ها ممکن است نیاز باشد دوز انسولین تغییر کرده یا افزایش یابد. 
• جهت درمان دیابت نوع دو نیز می‌توان از انسولین تزریقی استفاده کرد اما ممکن است پزشکان ابتدا انواع دیگری از داروها و قرص‌های کاهندۀ قند خون را برای این دسته از کودکان تجویز کنند. 
• در مواردی که قند خون کودک شما افت کند مواردی مانند مصرف قند، دریافت گلوکز خوراکی یا تزریقی یا در موارد شدیدتر، دریافت هورمون گلوکاگون جهت افزایش قند خون کاربرد دارند. جهت کنترل سایر عوارض دیابت نیز ممکن است از داروها و درمان‌های دیگر استفاده شود. 

دیابت در کودکان و کیفیت زندگی

کودکان دیابتی اگر به موقع شناسایی شده و تحت درمان مناسب قرار بگیرند می‌توانند زندگی طبیعی و مشابه سایر هم‌سن‌وسالان خود داشته باشند. این موضوع منوط به رعایت نکاتی است که در ادامه ذکر می‌کنیم.

• قند خون کودکان دیابتی باید حداقل روزی چهار مرتبه، قبل از وعده‌های غذایی و قبل از خواب توسط گلوکومتر کنترل شود. همچنین سعی کنید هفته‌ای یکبار در اواسط خواب شب، مثلا ساعت چهار صبح قند خون او را کنترل کنید.
• قبل از ورزش بهتر است قند خون کودک خود را کنترل کرده و درصورت نیاز به او مواد غذایی مناسب بدهید تا حین ورزش دچار افت قند خون نشود.
• مقدار انسولین دریافتی کودک ممکن است در زمان‌ها و شرایط مختلف تغییر کند. لطفا در این زمینه از پزشک خود سوال کنید.
• ممکن است کودکان به روزانه دو تا سه بار تزریق انسولین، از چند نوع انسولین نیاز داشته باشند. مقدار و نوع انسولین تزریقی توسط پزشک تعیین می‌شود. 
• بهتر است پس از یکی دو بار تزریق انسولین، محل تزریق را عوض کنید تا تجمع یا تحلیل بافت چربی در محل تزریق اتفاق نیفتد.
• تزریق انسولین را هرگز قطع نکنید حتی اگر احساس کردید که مدتی است علائم کودک شما از بین رفته‌اند. زیرا با قطع انسولین شرایط بیماری او وخیم‌تر از قبل خواهد شد.
• آموزش و کسب اطلاعات توسط شما والدین عزیز بسیار حائز اهمیت است. در رابطه با دیابت سعی کنید اطلاعات لازم و به‌روز را از منابع معتبر دریافت کرده و مراقبت‌هایی مانند تزریق انسولین و کنترل روزانۀ قند خون را یاد بگیرید.
• کودکان پس از سنین مدرسه می‌توانند کم‌کم مراقبت‌هایی مانند تزریق انسولین و کنترل قند خون را یاد بگیرند. در این سن سعی کنید آموزش آن‌ها را شروع کنید. تا قبل از آن نیز با آرامش برای او توضیح دهید که اگرچه تزریق انسولین اندکی دردناک است اما برای او ضروری بوده و بدن او به آن نیاز دارد.
• مراجعۀ سالیانه به پزشک جهت کنترل وضعیت کلیه، چشم، فشار خون، وضعیت کلسیم و ویتامین دی و بررسی استخون‌ها و مفاصل، دستگاه گوارش، وضعیت بلوغ و عادت ماهیانه، وضعیت رشد و وزن-گیری از اهمیت بسزایی برخوردار است.
• هنگام بروز هر یک از علائم ذکرشده بخصوص علائم کتواسیدوز دیابتی هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کنید.
• سایر مراقبین کودک مثل معلمین و مسئولان مدرسه را در جریان وضعیت کودک خود قرار داده و داروهایی مانند انسولین، گلوکاگون و گلوکز را به آن‌ها بسپارید تا در صورت نیاز، برای کودک شما استفاده کنند. 
• میزان ادرار دفع‌شده توسط کودک را اندازه‌گیری کنید و در صورت وجود تغییر در حجم و دفعات دفع ادرار، موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
• اگر در خانوادۀ شما فرد دیابتی حضور دارد، در رابطه با انجام آزمایش‌های غربالگری برای کودک خود از پزشک سوال کنید.
• فعالیت ورزشی کافی و رژیم غذایی سالم نقش بسیار اساسی در کنترل دیابت در کودکان و پیشگیری از عوارض ایفا می‌کنند. این موضوع را بسیار جدی بگیرید.
• هنگام افت قند خون کودک خود، بهتر است به او مواد غذایی مناسب با رژیم او بدهید تا علائم افت قند خون برطرف شوند. همچنین جهت پیشگیری از این موضوع، میان‌وعده‌های کافی را در طول روز و قبل از خواب در برنامۀ او قرار دهید.
• امروزه انواع مختلف انسولین مانند نوع تزریقی کوتاه‌مدت و بلندمدت، پمپ‌های انسولین و قلم‌های انسولین در بازار موجودند. شما نیز با مشورت با پزشک، بهترین نوع انسولین را برای کودک خود انتخاب کنید.
• درصورت ادرار زیاد کودک و افزایش قند خون او، بهتر است بدن او را هیدراته نگه داشته و آب کافی به او بنوشانید.
• توجه کنید که درصد قابل‌توجهی از موارد دیابت نوع یک یا دو ممکن است بدون علامت باشند. در صورت وجود هر یک از عوامل خطر ذکرشده بهتر است موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
• مراقب آنفولانزا در کودکان مبتلا به دیابت باشید و واکسن آن را برای فرزندتان تزریق کنید.

در این مقاله به موضوع دیابت در کودکان پرداخته شد. در ایام اخیر و باتوجه به شیوع بالای بیماری کرونا، بهتر است بدانید که کرونا در کودکان دیابتی ممکن است علائم غیرشایع و شدیدی را نشان دهد. در صورت بروز هر علامت غیرطبیعی در کودک خود، حتما موضوع را با پزشک او در میان بگذارید.