افسردگی بعد از زایمان (همه چیز درباره علائم، علت و روش درمان)

همان‌طور که برخی زنان در طول بارداری افسردگی و تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند، برخی دیگر دچار افسردگی پس از زایمان می‌شوند. این حالت تقریباً در همه مادران تازه فارغ شده رخ می‌دهد، اما شدت آن متفاوت است. برخی به صورت حاد و شدید و برخی دیگر شکل خفیف‌تری از آن را تجربه می‌کنند. این نوع افسردگی معمولاً به دلیل ترکیبی از تغییرات هورمونی سریع پس از زایمان (مانند کاهش ناگهانی استروژن و پروژسترون) و فشارهای روانی و جسمی ناشی از مراقبت از نوزاد ایجاد می‌شود. مهم است که این پدیده به درستی شناسایی شده و اقدامات لازم برای کنترل و مدیریت آن به موقع انجام گیرد.

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

افسردگی پس از زایمان چیست؟

برای اکثر زنان، بچه دار شدن اتفاقی بسیار هیجان انگیز، شاد و اغلب مضطرب‌کننده است؛ کنار آمدن با این رویداد زیبا و موقعیت جدید ممکن است برای زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان دشوار باشد. بارداری و دوره پس از زایمان می‌تواند زمان آسیب پذیری خاصی برای زنان باشد. مادران اغلب در این دوران تغییرات بیولوژیکی، عاطفی، مالی و اجتماعی عظیمی را تجربه می کنند. برخی از زنان ممکن است در معرض خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان، به ویژه افسردگی بارداری و اضطراب باشند.

تا 70 درصد از تمام مادران تازه متولد شده،  baby blues یا افسردگی بعد از زایمان و یا گرفتگی خلق پس از زایمان را تجربه می‌کنند؛ این یک بیماری کوتاه‌مدت  است که با فعالیت‌های روزانه تداخلی ندارد و در موارد غیر حاد نیز نیازی به مراقبت پزشکی ندارد. علائم این وضعیت عاطفی ممکن است شامل گریه بی دلیل، تحریک پذیری، بی قراری و اضطراب باشد. این علائم یک یا دو هفته طول می‌کشد و به طور کلی بدون درمان خود به خود برطرف می‌شود.

به نقل از سایت WHO

Worldwide about 10% of pregnant women and 13% of women who have just given birth experience a mental disorder, primarily depression. In developing countries this is even higher, i.e. 15.6% during pregnancy and 19.8% after child birth. In severe cases mothers’ suffering might be so severe that they may even commit suicide.

در سراسر جهان، حدود ۱۰٪ از زنان باردار و ۱۳٪ از زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، یک اختلال روانی، عمدتاً افسردگی، را تجربه می‌کنند. در کشورهای در حال توسعه این آمار حتی بالاتر است: ۱۵.۶٪ در دوران بارداری و ۱۹.۸٪ پس از زایمان. در موارد شدید، رنج مادران ممکن است به قدری شدید باشد که حتی دست به خودکشی بزنند.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

انواع افسردگی پس از زایمان

سه اصطلاح برای توصیف تغییرات خلقی زنان پس از زایمان وجود دارد:

• baby blues

baby blues (افسردگی خفیف) برای 70 درصد از زنان در روزهای پس از زایمان اتفاق می‌افتد. ممکن است نوسانات خلقی ناگهانی رخ دهد؛ مانند احساس شادی بسیار و سپس احساس غم و اندوه. مادرانی که دچار baby blues می‌شوند ممکن است بی دلیل گریه کنند و احساس بی حوصلگی، بداخلاقی، بی‌قراری، اضطراب، تنهایی و غمگینی داشته باشند. baby blues ممکن است تنها چند ساعت یا تا 1 تا 2 هفته پس از زایمان ادامه یابد. معمولا برای درمان baby blues نیازی به مداخله پزشک نیست و معمولا با حمایت‌های عاطفی از طرف اطرافیان و به خصوص همسر برطرف خواهد شد.

• PPD

PPD یا Postpartum depression ممکن است چند روز یا حتی چند ماه پس از زایمان اتفاق بیفتد. PPD می‌تواند پس از تولد هر کودکی اتفاق بیفتد، نه فقط فرزند اول. مادران مبتلا به این عارضه ممکن است احساساتی شبیه به baby blues داشته باشند؛ یعنی غم و اندوه، ناامیدی، اضطراب، بداخلاقی؛ اما شدت این احساسات بسیار بیشتر و قوی‌تر است. PPD اغلب فرد را از انجام کارهایی که باید هر روز انجام دهد، باز می‌دارد. هنگامی که توانایی فرد برای عملکرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد، حتما لازم است که به یک پزشک مراجعه داشته باشد. پزشک می‌تواند فرد را از نظر علائم افسردگی غربالگری کند و یک برنامه درمانی ارائه دهد. در حالی که PPD یک بیماری جدی است، اما می توان آن را با دارو و مشاوره درمان کرد و چنانچه درمان PPD را به تعویق بیفتد و جدی گرفته نشود، علائم آن ممکن است بدتر شوند.

• Postpartum psychosis

Postpartum psychosis یا روان پریشی پس از زایمان یک بیماری روانی بسیار جدی است که می‌تواند مادران تازه فارغ‌شده را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری می‌تواند به سرعت اتفاق بیفتد، اغلب در 3 ماه اول پس از زایمان. زنان ممکن است ارتباط خود را با واقعیت از دست بدهند، دچار توهمات شنیداری (شنیدن چیزهایی که واقعا اتفاق نمی‌افتند، مانند صحبت کردن شخصی) و هذیان‌ها (به شدت به چیزهایی که به وضوح غیرمنطقی هستند، اعتقاد داشته باشند) شوند. بی خوابی (ناتوانی در خواب)، احساس تحریک و عصبانیت، قدم زدن، بی قراری و احساسات و رفتارهای عجیب از دیگر عوارض Postpartum psychosis هستند. زنانی که روان پریشی پس از زایمان دارند، نیاز به درمان فوری دارند و تقریبا همیشه به دارو نیاز دارند. گاهی اوقات زنان را در بیمارستان بستری می کنند، زیرا در معرض خطر آسیب رساندن به خود یا شخص دیگری هستند.

علائم افسردگی بعد از زایمان چیست؟

علائم و نشانه‌های افسردگی پس از زایمان متفاوت است و می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.

علائم خفیف افسردگی بعد از زایمان (baby blues)

علائم غم زایمان فقط چند روز تا یک یا دو هفته پس از تولد کودک ادامه خواهند داشت:

• نوسانات خلقی
• اضطراب
• غمگینی
• تحریک پذیری
• احساس غرق شدن
• گریان
• کاهش تمرکز
• مشکلات اشتها
• مشکل خواب

علائم  شدید افسردگی پس از زایمان (PPD یا Postpartum depression)

اگر افسردگی پس از زایمان از نوع شدید باشد، طولانی‌تر است و می‌تواند در توانایی و قدرت مادر برای مراقبت از کودک و انجام سایر کارهای روزانه اختلال ایجاد کند. علائم معمولا در چند هفته اول پس از زایمان ایجاد می‌شوند؛ حتی این امکان نیز وجود دارد که علائم از دوران بارداری شروع شود و تا یک سال پس از تولد نوزاد نیز ادامه داشته باشند.

• خلق افسرده یا نوسانات خلقی شدید
• گریه زیاد
• مشکل در برقراری ارتباط با کودک
• کناره گیری از خانواده و دوستان
• از دست دادن اشتها یا خوردن بسیار بیشتر از حد معمول
• ناتوانی در خواب (بی خوابی) یا خواب زیاد
• خستگی شدید یا از دست دادن انرژی
• کاهش علاقه و لذت به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می بردید
• تحریک پذیری و عصبانیت شدید
• ترس از اینکه مادر خوبی نیستید
• ناامیدی
• احساس بی ارزشی، شرم، گناه یا بی کفایتی
• کاهش توانایی در تفکر واضح، تمرکز یا تصمیم گیری
• بی قراری
• اضطراب شدید و حملات پانیک
• افکار آسیب رساندن به خود یا کودک
• افکار مکرر مرگ یا خودکشی

چنانچه افسردگی پس از زایمان درمان نشود، ممکن است برای چندین ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد.

علائم روان پریشی پس از زایمان (Postpartum psychosis)

روان‌پریشی پس از زایمان نیز شکل دیگری از افسردگی بعد از زایمان است؛ البته این عارضه یک وضعیت نادر است که به طور معمول در هفته اول پس از زایمان ایجاد می شود و علائم و نشانه‌های آن بسیار شدیدتر هستند. علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرگمی
• افکار وسواسی در مورد کودک
• توهم و هذیان
• اختلالات خواب
• انرژی و تحریک بیش از حد
• پارانویا
• تلاش برای آسیب رساندن به خود یا کودک
• روان پریشی پس از زایمان ممکن است منجر به افکار یا رفتارهای تهدید کننده زندگی شود و نیاز به درمان فوری دارد.

علت افسردگی بعد از زایمان 

علت افسردگی پس از زایمان می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در ادامه به برخی از این عوامل اشاره می‌کنیم:

1. تغییرات هورمونی: بعد از زایمان، سطح هورمون‌هایی مثل استروژن و پروژسترون به شدت کاهش پیدا می‌کند. این افت ناگهانی می‌تواند در ایجاد افسردگی نقش داشته باشد. همچنین، تغییرات در سطح هورمون‌هایی مانند پرولاکتین نیز ممکن است تأثیرگذار باشد.

2. ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر سابقه افسردگی یا اختلالات خلقی در خانواده شما وجود دارد، احتمال ابتلای شما به افسردگی پس از زایمان بیشتر است.

3. حمایت عاطفی خانواده و همسر: کمبود حمایت از طرف خانواده و همسر می‌تواند این شرایط را دشوارتر کند و به افزایش خطر افسردگی منجر شود.

4. کمبود خواب و خستگی: مراقبت از نوزاد تازه متولد شده اغلب با کمبود خواب همراه است که می‌تواند خستگی شدید و کاهش توانایی برای مقابله با مشکلات روزمره را به دنبال داشته باشد.

5. سابقه افسردگی: افرادی که قبل از بارداری یا در حین آن دچار افسردگی بوده‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند.

6. استرس و اضطراب: رویدادهای استرس‌زا مانند مشکلات مالی یا سلامت، و همچنین نگرانی درباره توانایی مراقبت از نوزاد می‌تواند از عوامل مؤثر باشد.

7. تعداد فرزندان و بارداری‌های چندقلویی: هرچه تعداد فرزندان بیشتر باشد یا بارداری چندقلویی باشد، احتمال افسردگی پس از زایمان نیز افزایش می‌یابد.

باید به این نکته همین جا اشاره کنیم که به طور کلی هیچ دلیلی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد، اما همه این مسائل فیزیکی و عاطفی می‌توانند در وقوع این پدید دخیل باشند.

درمان افسردگی پس از زایمان

درمان افسردگی پس از زایمان به نوع علائم، شدت و شرایط فردی هر مادر بستگی دارد. گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که ممکن است به صورت ترکیبی یا جداگانه توسط پزشک توصیه شوند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. روان‌درمانی: این روش یکی از موثرترین درمان‌هاست که در آن روان‌درمانگر با استفاده از تکنیک‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، به مادر کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و تغییر دهد و به این ترتیب خلق و خوی او بهبود یابد.

2. دارودرمانی: در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب تجویز کند. چنانچه در حال شیردهی هستید، لازم است حتماً با پزشک خود مشورت کنید، زیرا بسیاری از زنان می‌توانند تحت نظر پزشک و با احتیاط، داروهای مناسب را مصرف کنند. در موارد روان‌پریشی پس از زایمان، داروهای ضدروان‌پریشی نیز به برنامه درمانی اضافه می‌شود.

3. نوروفیدبک: این روش یک درمان غیرتهاجمی و بدون دارو است که به بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند و می‌تواند برای مادرانی که نگران تأثیر داروها بر شیردهی خود هستند، گزینه مناسبی باشد.

4. درمان‌های گیاهی: استفاده از برخی گیاهان دارویی مانند بابونه و گل راعی نیز ممکن است به کاهش علائم کمک کند، اما استفاده از آن‌ها باید حتماً با مشورت و تأیید پزشک انجام شود، به خصوص در دوران شیردهی.

5. گروه‌های حمایتی: شرکت در یک گروه حمایتی می‌تواند حمایت عاطفی و آموزشی لازم را فراهم کند. این گروه‌ها فضایی را ایجاد می‌کنند که در آن مادران می‌توانند تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و احساس تنهایی نکنند.

6. بستری شدن در بیمارستان: در موارد بسیار شدید، مانند روان‌پریشی پس از زایمان، ممکن است بستری شدن در بیمارستان برای مراقبت و درمان‌های تخصصی‌تر ضروری باشد.

*در مورد روش تهیه انواع دمنوش نشاط آور و انرژی زا در این مقاله بیشتر بخوانید

افسردگی بعد از زایمان چقدر طول می‌کشد؟

بسته به نوع افسردگی بعد از زایمان مدت زمانی که مادر به این عارضه دچار است، متغیر خواهد بود. این زمان از چند روز تا یک سال و حتی بیشتر متغیر است.

به یاد داشته باشید که بسیاری از زنان ممکن است در سکوت رنج ببرند و موضوع افسردگی و احساسات ناخوشایند خود را با کسی در میان نگذارند.

چنانچه افسردگی پس از زایمان درمان نشود، می‌تواند ماه‌ها یا بیشتر طول بکشد و حتی به یک اختلال افسردگی مزمن تبدیل شود و توانایی فرد را در برقراری ارتباط با کودک تضعیف کند و بر کل خانواده تاثیر بگذارد.

درمان افسردگی بعد از زایمان چه قدر طول می‌کشد؟

بسته به شدت و حدت افسردگی پس از زایمان، مدت زمان لازم برای بهبودی متغیر خواهد بود. بدیهی است که در موارد شدید افسردگی بعد از زایمان به زمان بیشتری برای بهبودی و بازگشت به حالت عادی زندگی نیاز است.

پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

پیشگیری از افسردگی پس از زایمان با آگاهی و برنامه‌ریزی قبلی امکان‌پذیر است. چند روش مؤثر برای کاهش خطر ابتلا به این عارضه عبارتند از:

1. برنامه‌ریزی قبل و حین بارداری: اگر سابقه افسردگی دارید، بهتر است به محض تصمیم به بارداری یا با اطلاع از آن، پزشک خود را در جریان بگذارید. پزشک می‌تواند در طول بارداری شما را از نظر علائم تحت نظر داشته باشد و در صورت لزوم، داروهای مناسب را تجویز کند.

2. درمان به موقع: در دوران بارداری، علائم افسردگی خفیف را می‌توان با روش‌هایی مانند شرکت در گروه‌های حمایتی یا جلسات مشاوره مدیریت کرد. هرچه زودتر تشخیص و درمان انجام شود، تأثیر آن در پیشگیری از افسردگی پس از زایمان بیشتر است.

3. بررسی زودهنگام پس از زایمان: بعد از تولد نوزاد، پزشک ممکن است معاینه و تست‌های غربالگری مخصوص افسردگی پس از زایمان را توصیه کند. این کار به تشخیص زودهنگام و شروع سریع‌تر درمان کمک می‌کند.

4. شروع درمان پیشگیرانه: در صورتی که سابقه افسردگی پس از زایمان در بارداری‌های قبلی خود داشته‌اید، پزشک ممکن است به محض تولد نوزاد، درمان پیشگیرانه را برای شما آغاز کند.

توصیه‌هایی برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی بعد از زایمان

• کمک بخواهید. بگذارید دیگران بدانند چگونه می‌توانند به شما کمک کنند.
• در مورد انتظارات خود از خود و کودک واقع بین باشید.
• در محدوده هر محدودیتی که ممکن است پزشک برای سطح فعالیت شما اعمال کند، ورزش کنید. پیاده روی کنید و برای استراحت از خانه بیرون بروید.
• منتظر روزهای خوب و بد باشید. (خوبی‌ها و سختی‌های بچه داری را در کنار هم ببینید)
• از یک رژیم غذایی معقول پیروی کنید؛ از الکل و کافئین اجتناب کنید. خوردن مواد غذایی نشاط آور را در صدر لیست خود قرار دهید.
• رابطه خود را با شریک زندگی‌تان تقویت کنید و برای یکدیگر وقت بگذارید.
• با خانواده و دوستان در تماس باشید و خود را منزوی نکنید.
• در روزهای اول بعد از زایمان بیشتر با خانواده و همسرتان باشید و برای پذیرش مهمان کمی تعلل کنید.
• با فامیل، دوستان و آشنایان تماس تلفنی داشته باشید.
• خواب نوزاد به معنای خواب و استراحت شما نیز هست.

برای افسردگی بعد از زایمان چه بخوریم؟

به طور کلی باید بدانید بیشتر از اینکه خورد و خوراک در درمان افسردگی بعد از زایمان تاثیر داشته باشد، حمایت‌های عاطفی و بهبود احساسات منفی و انجام اقدامات روحی و روانی برای درمان این عارضه موثر خواهد بود. در عین حال گفته می‌شود که مصرف امگا3 می‌تواند در بهبود این عارضه موثر باشد. در طب سنتی نیز استفاده از آویشن، زعفران، رزماری، کهن دار، بابونه، آشواگاندا، کاوا، ریشه سنبل‌الطیب، روغن اسطوخودوس و گل راعی توصیه می‌شود.

کلام آخر

به یاد داشته باشید که هرگز نباید موضوع افسردگی بعد از زایمان را دست کم بگیرید و به آن بی‌توجه باشید. بی‌توجهی چه از جانب مادر و چه از جانب اطرافیان، منجر به بدتر شدن اوضاع و رویارویی با مشکلات بیشتری خواهد شد. وقوع این عارضه در نوع خفیف  آن در بسیاری از زنان قابل انتظار است؛ بنابراین حتما باید از ابتدای بارداری تا زایمان و پس از زایمان به روحیه خانم توجهات لازم معطوف شود. در شرایط حاد افسردگی پس از زایمان رسیدگی‌ها و انجام اقدامات بیشتری لازم است که شرح آن را دادیم.

سوالات متداول درباره افسردگی بعد از زایمان و پاسخ متخصص

1. افسردگی بعد از زایمان در مردان چیست؟

افسردگی بعد از زایمان در مردان نیز رخ می‌دهد. پدران هم به دلیل فشارهای جدید مالی، تغییرات در روابط و کمبود خواب، ممکن است دچار علائم افسردگی شوند.

2. آیا می‌توانم در دوران شیردهی داروهای افسردگی مصرف کنم؟

بله، بسیاری از داروها با مشورت پزشک در دوران شیردهی قابل مصرف هستند.

3. آیا هر مادری پس از زایمان دچار افسردگی می‌شود؟

خیر، افسردگی خفیف یا غم زایمان شایع است، اما افسردگی شدید تنها در درصد کمتری از مادران رخ می‌دهد.

4. چگونه افسردگی پس از زایمان را از غم زایمان تشخیص دهیم؟

افسردگی پس از زایمان علائم شدیدتر و طولانی‌تری دارد که در انجام فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد می‌کند.

5. آیا افسردگی پس از زایمان روی نوزاد تأثیر می‌گذارد؟

بله، افسردگی درمان‌نشده ممکن است بر رشد عاطفی و رفتاری نوزاد تأثیر بگذارد.