باروری در مردان هیپوگنادیسم و درمان کم کاری غدد جنسی

اینکه بازگشت قدرت یا توان باروری در مردان هیپوگنادیسم امکانپذیر است یا خیر برای مردانی که دچار این عارضه و بیماری هستند، موضوع بسیار مهمی است. عارضه یا بیماری هیپوگنادیسم به عملکرد نادرست و ناکافی تولید هورمون‌های جنسی مردانه مربوط می‌شود. هیپوگنادیسم زمانی اتفاق می‌افتد که غدد جنسی، هورمون‌های جنسی کمی تولید کنند یا به طور کلی هورمونی تولید نکنند.

هیپوگنادیسم چیست؟

برای اینکه بهتر درک کنید هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک چیست، باید بتوانید این مشکل را با جزئیات بیشتر بشناسید.

هیپوگنادیسم مردانه وضعیتی است که در آن بدن به اندازه کافی هورمونی که نقش کلیدی در رشد و تکامل صفات مردانه در دوران بلوغ ایفا می‌کند (تستوسترون) یا اسپرم کافی یا تعداد اسپرم نرمال یا هر دو را تولید نمی‌کند. در واقع هیپوگنادیسم زمانی اتفاق می‌افتد که غدد جنسی، هورمون‌های جنسی کمی تولید می‌کنند.

بیضه‌ها (بیضه‌ها) در دستگاه تناسلی مردانه تستوسترون یا هورمون اصلی مردانه را تولید می کنند. آنها در دوران بچگی در کیسه بیضه قرار میگیرند ( درمورد بیضه نزول نکرده در این مقاله بیشتر بخوانید) هیپوگنادیسم در مردان در نتیجه تستوسترون پایین است.

هیپوگنادیسم مردانه هم می‌تواند مادرزادی باشد و هم اینکه در اواخر زندگی اغلب به دلیل آسیب یا عفونت ایجاد شود.

اینکه هیپوگنادیسم در چه دوره‌ای از زندگی یک مرد و به چه علت ایجاد شده است، در اثرات این عارضه در زندگی و مشکلات احتمالی که ایجاد خواهد کرد، تاثیر مستقیم دارد. برخی از انواع هیپوگنادیسم مردانه را می‌توان با درمان جایگزینی تستوسترون درمان کرد. هیپوگنادیسم در اثر نارسایی بیضه‌ها، یا در اثر اختلال و بی نظمی در یک یا سطوح متعددِ محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد ایجاد می‌شود.

بد نیست بدانید که به غدد جنسی، "گناد" هم گفته می‌شود. گناد یا غدد جنسی در مردان شامل بیضه و در زنان شامل تخمدان می‌شود. هورمون‌های جنسی در کنترل خصوصیات و صفات ثانویه جنسی نقش تعیین‌کننده دارند.

هیپوگنادیسم یا کمبود گناد در مردان زمانی اتفاق می‌افتد که تستوسترون پایین سرمی یا آندروپوز رخ داده باشد.

هیپوگنادیسم بیشتر در مردان مسن، مردان چاق، مردانی که همزمان به بیماری‌های دیگر مبتلا شده‌اند و مردانی که به هر دلیل وضعیت سلامتی خوبی ندارند، شایع است.

انواع هیپوگنادیسم چیست؟

هیپوگنادیسم مردانه یعنی بیضه‌ها به اندازه کافی هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) تولید نمی‌کنند. دو غده در مغز با نام‌های هیپوتالاموس و هیپوفیز، سیگنال‌هایی را به غدد جنسی ارسال می‌کنند؛ این سیگنال ها به بدن می‌گویند که هورمون‌های جنسی بسازد. هنگامی که فرد به هیپوگنادیسم دچار است، چیزی در مغز یا غدد جنسی در تولید هورمون اختلال ایجاد می‌کند. دو نوع اساسی هیپوگنادیسم وجود دارد:

• هیپوگنادیسم اولیه:

  یک مشکل در غدد جنسی، تولید هورمون را کند یا متوقف می‌کند. این نوع هیپوگنادیسم همچنین به عنوان نارسایی اولیه بیضه شناخته می‌شود و از مشکل در بیضه‌ها منشا می‌گیرد.

• هیپوگنادیسم ثانویه (مرکزی):

مشکلی در سیگنال‌های مغزی بر هورمون تاثیر می‌گذارد. این نوع هیپوگنادیسم نشان‌دهنده مشکلی در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز است. اینها بخش‌هایی از مغز هستند که به بیضه‌ها سیگنال می‌دهند تا تستوسترون تولید کنند. هیپوتالاموس هورمون آزادکننده گنادوتروپین را تولید می‌کند و به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهد تا هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئین کننده (LH) بسازد. سپس هورمون لوتئینیزه کننده به بیضه‌ها سیگنال می‌دهد که تستوسترون تولید کنند. هر یک از انواع هیپوگنادیسم می‌تواند ناشی از یک ویژگی ارثی (مادرزادی) یا اتفاقی باشد که بعداً در زندگی اتفاق می‌افتد (اکتسابی)، مانند آسیب یا عفونت. گاهی هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه با هم اتفاق می‌افتد.

علل شایع هیپوگنادیسم اولیه

• سندرم کلاین فلتر (Klinefelter)

این وضعیت ناشی از یک ناهنجاری مادرزادی کروموزوم‌های جنسی X و Y است. یک مرد به طور معمول دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y است. در سندرم کلاین فلتر، دو یا چند کروموزوم X علاوه بر یک کروموزوم Y وجود دارد.

کروموزوم Y حاوی مواد ژنتیکی است که جنسیت کودک و رشد مربوط به آن را تعیین می‌کند. کروموزوم X اضافی که در سندرم کلاین فلتر رخ می‌دهد باعث رشد غیر طبیعی بیضه‌ها می‌شود و به نوبه خود منجر به تولید کم تستوسترون می‌شود.

• بیضه‌های نزول نکرده

قبل از تولد، بیضه‌ها در داخل شکم رشد می کنند و به طور معمول به سمت محل دائمی خود در کیسه بیضه حرکت می‌کنند. گاهی اوقات یک یا هر دو بیضه در بدو تولد نزول نمی‌کنند. این وضعیت اغلب در چند سال اول زندگی بدون درمان خود را اصلاح می کند. اگر در اوایل کودکی اصلاح نشود، می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد بیضه‌ها و کاهش تولید تستوسترون شود.

• اورکیت اوریون

عفونت اوریونی که بیضه‌ها را در دوران نوجوانی یا بزرگسالی درگیر کرده باشد، می‌تواند به بیضه‌ها آسیب برساند و بر عملکرد بیضه‌ها و تولید تستوسترون تاثیر بگذارد.

• هموکروماتوز

آهن بیش از حد در خون می‌تواند باعث نارسایی بیضه یا اختلال در عملکرد غده هیپوفیز شود و بر تولید تستوسترون تأثیر بگذارد.

• آسیب به بیضه ها

از آنجایی که بیضه‌ها خارج از شکم هستند، در معرض آسیب هستند. آسیب به هر دو بیضه می‌تواند باعث هیپوگنادیسم شود. آسیب به یک بیضه ممکن است تولید کل تستوسترون را مختل نکند.

• درمان سرطان

شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان می‌تواند در تولید تستوسترون و اسپرم اختلال ایجاد کند. اثرات هر دو درمان اغلب موقتی است، اما ممکن است ناباروری دائمی رخ دهد.

اگرچه بسیاری از مردان ظرف چند ماه پس از درمان باروری خود را به دست می آورند، اما حفظ اسپرم قبل از شروع درمان سرطان یک گزینه برای مردان است.

علل شایع هیپوگنادیسم ثانویه

در هیپوگنادیسم ثانویه، بیضه‌ها طبیعی هستند، اما به دلیل مشکل در هیپوفیز یا هیپوتالاموس، به درستی عمل نمی‌کنند. تعدادی از شرایط می‌توانند باعث هیپوگنادیسم ثانویه شوند، از جمله:

• سندرم کالمن (Kallmann)

این سندرم رشد غیر طبیعی در ناحیه ای از مغز است که ترشح هورمون‌های هیپوفیز (هیپوتالاموس) را کنترل می‌کند. این ناهنجاری همچنین می‌تواند بر توانایی بویایی (آنوسمی) تأثیر بگذارد و باعث کوررنگی قرمز-سبز شود.

• اختلالات هیپوفیز

یک ناهنجاری در غده هیپوفیز می‌تواند ترشح هورمون‌ها را از غده هیپوفیز به بیضه‌ها مختل کند و بر تولید طبیعی تستوسترون تاثیر بگذارد. تومور هیپوفیز یا نوع دیگری از تومور مغزی واقع در نزدیکی غده هیپوفیز ممکن است باعث کمبود تستوسترون یا سایر هورمون‌ها شود. همچنین، درمان تومور مغزی، مانند جراحی یا پرتودرمانی، می تواند غده هیپوفیز را تحت تاثیر قرار دهد و باعث هیپوگنادیسم شود.

• بیماری التهابی

برخی بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز، هیستوسیتوز و سل، هیپوتالاموس و غده هیپوفیز را درگیر می‌کنند و می‌توانند بر تولید تستوسترون تاثیر بگذارند.

• HIV و AIDS

 HIV و AIDS می‌توانند با تاثیر بر هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه‌ها باعث کاهش سطح تستوسترون شوند.

• داروها

استفاده از برخی داروها، مانند داروهای ضد درد مخدر و برخی هورمون‌ها، می‌تواند بر تولید تستوسترون تاثیر بگذارد. (در مورد عوارض قرص متادون برای مردان به مقالات دیگر سایت مراجعه کنید.)

• چاقی

اضافه وزن قابل توجه در هر سنی ممکن است با هیپوگنادیسم مرتبط باشد.

• افزایش سن

با افزایش سن مردان، کاهش تدریجی در تولید تستوسترون رخ می‌دهد. نرخ این کاهش بسیار متفاوت است.

عوارض هیپوگنادیسم درمان نشده

عوارض هیپوگنادیسم درمان نشده بسته به زمان ایجاد آن - در دوران رشد جنین، بلوغ یا بزرگسالی - متفاوت است.

عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• دستگاه تناسلی غیر طبیعی
• بزرگ شدن سینه های مردانه (ژنیکوماستی)
• ناباروری
• اختلال در نعوظ
• پوکی استخوان
• تصویر ضعیف از خود

چه کسی ممکن است هیپوگنادیسم داشته باشد؟

از اواخر دهه 40 یا 50 سالگی، همه افراد مقادیر کمتری از هورمون‌های جنسی دارند. در نتیجه میل جنسی کاهش پیدا می‌کند. این تغییرات کاملا طبیعی و مورد انتظار است و لزوما نشانه هیپوگنادیسم نیستند. افراد جوانی که علاقه چندانی به رابطه جنسی ندارند ممکن است دچار هیپوگنادیسم شوند.

شرایط و درمان‌هایی که خطر هیپوگنادیسم اولیه را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• اختلالات غدد درون ریز (غده فوق کلیوی) مانند دیابت یا بیماری آدیسون
• درمان‌های سرطان، از جمله پرتودرمانی و شیمی درمانی
• اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم ترنر (در زنان) یا سندرم کلاین فلتر (در مردان)
• آهن اضافی (هموکروماتوز)
• بیضه‌های نزول نکرده
• بیماری کبد یا بیماری کلیوی
• جراحی در اندام‌های تناسلی
• عوامل خطر برای هیپوگنادیسم ثانویه عبارتند از:
• مصرف استروئیدهای آنابولیک یا مواد افیونی
• جراحی مغز
• درمان‌های سرطان
• اختلالات ژنتیکی که بر رشد مغز تاثیر می گذارد، مانند سندرم پرادر ویلی
• عفونت ها، از جمله HIV
• بیماری‌های التهابی، مانند سارکوئیدوز
• چاقی
• تومورهای هیپوفیز (آدنوم) و اختلالات

چه چیزی باعث هیپوگنادیسم می شود؟

مشخص نیست که چرا برخی افراد دچار هیپوگنادیسم می‌شوند. به دلایل ناشناخته، مشکل در غدد جنسی یا مشکلی در مغز بر تولید هورمون‌های جنسی در بدن تاثیر می‌گذارد.

علائم هیپوگنادیسم چیست؟

علائم هیپوگنادیسم بسته به علت و جنسیت فرد و سن متفاوت است. زمانی که نوجوانان به موقع بلوغ را شروع نکنند، ممکن است هیپوگنادیسم ثانویه تشخیص داده شود.

علائم هیپوگنادیسم در مردان عبارتند از:

• بزرگ شدن سینه‌ها (ژنیکوماستی)
• اختلال در نعوظ و مشکل در امجام عمل زناشویی
• ناباروری به دلیل تعداد کم اسپرم
• از دست دادن عضلات

هیپوگنادیسم چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک با ارزیابی علائم و انجام معاینه بالینی می‌تواند این بیماری را تشخیص دهد. البته ممکن است یک یا چند مورد از این تست‌ها را نیز نسخه کند:

• آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند سطح هورمون‌های جنسی، هورمون‌های تیروئید، پرولاکتین (هورمون غده هیپوفیز) و آهن را بررسی کند. این آزمایش باید هنگام صبح و زمانی که سطح هورمون در بالاترین حد خود است، انجام شود.
• تست‌های تصویربرداری: ام آر آی یا سی تی اسکن می‌تواند تومورها را در غده هیپوفیز یا مغز شناسایی کند. در خانم‌ها نیز سونوگرافی می‌تواند مشکلاتی مانند کیست تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) را بررسی کند.
• تجزیه و تحلیل مایع منی: این آزمایش تعداد اسپرم را اندازه گیری می‌کند.

عوارض هیپوگنادیسم چیست؟

• اضطراب یا افسردگی
• ناباروری
• پوکی استخوان
• مشکلات رابطه

هیپوگنادیسم چگونه مدیریت یا درمان می شود؟

درمان هیپوگنادیسم بسته به علت آن متفاوت است. برای هیپوگنادیسم اولیه، درمان جایگزین هورمونی می‌تواند سطح هورمون را افزایش دهد. مردان ممکن است تستوسترون درمانی داشته باشند، در حالی که زنان ممکن است هورمون درمانی با استروژن و پروژسترون انجام دهند. این درمان‌ها به صورت ژل، ایمپلنت، قرص، شات و تکه‌های پوستی ارائه می‌شوند. هورمون درمانی زنان ممکن است خطر ابتلا به سرطان رحم (آندومتر)، لخته شدن خون و سکته مغزی را در زنان افزایش دهد. در مورد درمان جدید هیپوگنادیسم از پزشک خود سوال کنید.

اگر مشکل غده هیپوفیز مانند تومور باعث هیپوگنادیسم ثانویه شود، ممکن است به دارو، پرتودرمانی یا جراحی نیاز باشد. در واقع درمان قطعی هیپوگنادیسم ثانویه با دارو، پرتودرمانی و نهایتا جراحی امکانپذیر است.

بد نیست بدانید که هیپوگنادیسم اولیه می‌تواند یک بیماری مزمن باشد که نیاز به درمان مداوم دارد. اگر درمان جایگزینی با هورمون متوقف شود، سطح هورمون می‌تواند به شدت کاهش پیدا کند و باعث بازگشت علائم شود.

اگر یک بیماری قابل درمان مانند تومور غده هیپوفیز باعث هیپوگنادیسم شود، پس از درمان تومور توسط پزشک، سطح هورمون باید به حالت عادی باز گردد.

مردان چه زمانی باید به هیپوگنادیسم خود مشکوک شوند؟

• اختلال نعوظ یا بزرگ شدن سینه ها (در مردان).
• میل جنسی کم

آیا باروری در مردان هیپوگنادیسم تحت تاثیر قرار می‌گیرد؟

بی‌تردید پاسخ این سوال مثبت است؛ اساسا یکی از عوارض هیپوگنادیسم در مردان، روبه رو شدن با مشکلات ناباروری است؛ اما با توجه به اینکه مسیرهای درمانی متنوع و مختلفی برای رفع و کنترل این عارضه وجود دارد، معمولا پس از انجام یک دوره درمان کامل، امکان پدر شدن برای اینگونه مردان فراهم می‌شود. در هر صورت به دلیل اینکه دانش باروری در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های فراوانی داشته است، در اغلب قریب به اتفاق موارد، این عارضه کنترل، رفع و درمان می‌شود و مشکل ناباروری مرد حل خواهد شود.

علت ناباروری مردان چیست؟

بسیاری از عوامل بیولوژیکی و محیطی می‌توانند بر باروری مردان تاثیر بگذارند؛ از جمله این عوامل عبارتند از:

• آزواسپرمی یا ناتوانی در تولید سلول‌های اسپرم
• الیگواسپرمی یا تولید اسپرم کم یا بی کیفیت.
• بیماری های ژنتیکی؛ مثلا سندرم کلاین فلتر، دیستروفی میوتونیک و...
• اسپرم بد شکل؛ اسپرمی که نمی‌تواند به اندازه کافی زنده بماند تا تخمک را بارور کند.
• برخی از شرایط پزشکی؛ به عنوان مثال می‌توان به دیابت، برخی از اختلالات خود ایمنی، فیبروز کیستیک و برخی عفونت‌ها اشاره کرد.
• برخی از داروها و مکمل‌ها.
• واریکوسل؛ این وضعیتی است که در آن وریدهای بیضه بزرگتر از حد طبیعی هستند و باعث گرم شدن بیش از حد آنها می‌شود و نهایتا بر شکل یا تعداد اسپرم تاثیر می‌گذارند.
• درمان‌های سرطان؛ شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا جراحی که بیضه‌ها (یک یا هر دو) را خارج می‌کند.
• عادات ناسالم؛ مصرف زیاد الکل، سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و استروئیدهای آنابولیک.
• ضربه به بیضه ها.
• اختلالات هورمونی؛ اختلالاتی که بر غده هیپوتالاموس یا هیپوفیز تأثیر می‌گذارد.

کلام آخر

در این مقاله سعی کردیم در کنار اینکه به موضوع باروری در مردان هیپوگنادیسم بپردازیم، به اغلب پرسش و پاسخ هیپوگنادیسم مردانه نیز پاسخ دهیم و در مورد اینکه هیپوگنادوتروپیک یعنی چه به طور کامل شرح و تفصیل دهیم. چنانچه به این عارضه به هر دلیلی مبتلا هستید، اجازه دهید پزشک تمام بررسی‌های لازم را انجام دهد و بهترین و موثرترین مسیر درمان را برای شما انتخاب و اجرا کند. به یاد داشته باشید که شما باید مسیر درمان را تا انتها طی کنید و نصفه باقی نگذارید تا به نتیجه مثبت و مطلوب برسید.