تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری و 10 علت اصلی

اوتیسم نوعی اختلال سیستم عصبی مرکزی است که در توانایی ارتباطی فرد اختلال ایجاد می‌کند. علت بروز این بیماری مادرزادی، نامشخص است و عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو دخیل‌اند. این بیماری در دوران کودکی قابل تشخیص و به کمک آموزش برخی مهارت‌ها قابل کنترل است. در ادامه بیشتر در مورد تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری و درمان آن توضیح خواهیم داد.

پادکست خلاصه مقاله تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری:

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

اوتیسم چه بیماری است؟

برای توضیح تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری، ابتدا به اختلالات طیف اوتیسم با نام کامل Autism Spectrum Disorder(ASD)  می‌پردازیم. اوتیسم مجموعه‌ای از اختلالات تکاملی در سیستم اعصاب مغزی است که سبب ایجاد مشکل در نحوه رفتار فرد، توانایی برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی با افراد دیگر و معاشرت با جامعه می‌گردد. اوتیسم دارای شدت‌های خفیف، متوسط و شدید بوده و معمولاً در سنین 2 تا 3 سال شناسایی می‌گردد. یکی از نگرانی‌های جهانی در زمینه سلامت، مربوط به افزایش تعداد کودکان مبتلا به اوتیسم در جهان، در سال‌های اخیر است به نحوی که تخمین زده می‌شود در سال 2020، از هر 54 نفر، یک نفر مبتلا به اوتیسم باشد. 

* مقاله چند درصد جواب آمنیوسنتز مثبت است را مطالعه کنید.

علت ایجاد اوتیسم

علت اصلی بروز اوتیسم نامشخص است اما مطالعات نشان می‌دهند که اوتیسم یک اختلال چند عاملی است؛ یعنی در بروز آن دلایل ژنتیکی و علل محیطی به صورت همزمان دخیل هستند و قسمت‌های خاصی را در مغز مثل مرکز کنترل عواطف را تحت تاثیر قرار می‌دهند. تحقیقات، موارد زیر را به عنوان عواملی که در بروز اتیسم دخیلند، معرفی کردند:

1. ژنتیک، محققین چندین ژن را برای وقوع اختلال اتیسم شناسایی کردند که به نظر میرسد مسئولیت تکامل طبیعی مغز را برعهده دارند.
2.  سن بالای والدین، پدران بیشتر از 40 سال و مادران بیشتر از 35 سال
3. عوامل محیطی و شرایط دوران بارداری شامل:
4. مواجهه با برخی مواد سمی مثل سرب، کادمیوم و جیوه
5. ابتلا مادر به برخی از عفونت‌ها مثل واژینوزباکتریال در بادراری
6. زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، ورود مدفوع جنین به ریه‌اش
7. دیابت، چاقی، فشار خون بالا در بارداری و مسمومیت بارداری در مادر و احتمالا افسردگی 
8. مصرف مواد و داروهای اعتیادآور از 3 ماه پیش از بارداری و دوران حاملگی
9. مصرف برخی از داروها (مثل برخی از انواع داروهای اعصاب : سیتالوپرام، فلوکستین، پاروکستین، سرترالین و..)
10. تعداد زیادی از موارد اتیسم در همراهی با سایر بیماری‌های سیستم عصبی(مثل سندرم بیش فعالی/عدم توجه و صرع) یا مشکلات ژنتیک(مثل: سندرم آنژلمن، سندرمx شکننده، نوروفیبروماتوز، سندرم داون) رخ می‌دهند.

مطالعات نشان دادند که واکسیناسیون بر علیه بیماری‌های مختلف در نوزاد، ارتباطی با بروز اختلال اتیسم در او ندارد.

علائم و نشانه‌های اتیسم کدامند؟

علائم و نشانه‌های اوتیسم را می‌توان در دو دسته کلی قرار داد:

1. کاستی و محدودیت در مهارت‌های اجتماعی و رفتارهای متقابل فردی
2. بروز رفتارها، واکنش‌ها و علایق محدود و تکراری

هرکدام از افراد اتیستیک، توانایی ارتباطی متفاوتی با دیگری دارند؛ برای مثال: برخی به راحتی و خوب صحبت می‌کنند، برخی خیلی کم حرف می‌زنند و حدود 40 درصد از کودکان اوتیسمی، به هیچ وجه صحبت نمی‌کنند. از جمله مشکلاتی که این کودکان با آن مواجه هستند، به شرح زیر است:

1. در شروع حرف زدن و برقراری ارتباط کلامی دچار تاخیر هستند؛
2. به جای صحبت کردن به صورت عادی، کلمات و عبارات را مکررا تکرار می‌کند؛
3. حرکات و رفتارهایی تکراری انجام می‌دهد؛
4. از برقراری ارتباط چشمی پرهیز کرده و ترجیح می‌دهد تنها باشد؛
5. در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارد و علاقه‌ای به بودن با دیگران یا حضور در جمع ندارد؛
6. در درک احساسات دیگران یا بیان احساسات خود دچار مشکل است؛
7. دوست ندارد به آغوش گرفته شده و حتی نوازش شود؛
8. هنگام حرف زدن مانند ربات صحبت می‌کند؛
9. هنگام بازی، نقش‌های خیالی را اجرا نمی‌کند، مانند غذا دادن به عروسک؛
10. واکنش‌های غیرمعمولی به طعم، نگاه، صدا، احساس، بو و محیط نشان می‌دهد؛
11. برای کنار آمدن با تغییر مشکل دارد؛
12. علاقه شدیدی به برخی موضوعات خاص دارد؛
13. پرفعالیتی، پرخاشگری، آسیب به خود، خلق غیرعادی نیز از سایر نشانه‌هایی است که کودک مبتلا به اوتیسم می‌تواند از خود نشان دهد.

*‌مقاله تفسیر جنسیت در سل فری را مطالعه کنید.

چه افرادی بیشتر ممکن است به اتیسم دچار شوند؟

• جنس پسر، این بیماری در پسربچه‌ها 3 تا 4 برابر بیشتر از دختربچه‌ها بروز می‌کند. 
• خواهر و برادر فرد مبتلا به اتیسم 
• کودکانی که عمه، عمو، خاله یا دایی دچار اتیسم دارند.
• کودکانی که نارس متولد شدند.
• کودکانی که پدر و مادرشان در سنین بالا آنها را به دنیا آورند.
• کودکان دارای مشکلات ژنتیکی مثل: سندرم Xشکننده، سندرم داون 

نحوه تشخیص اتیسم در فرد

از آن‌جایی که هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص اختلالات طیف اوتیسم وجود ندارد و برخی از بیماری‌ها مثل کم شنوایی، می‌تواند علائمی مشابه به اوتیسم در فرد ایجاد کنند، شناسایی این بیماری ممکن است برای پزشک سخت باشد. به همین خاطر، برای تشخیص اتیستیک بودن کودک، نیاز به یک تیم پزشکی شامل روانشناس کودک، روانپزشک، متخصص تکامل، متخصص مغز و اعصاب، گفتاردرمانگر و گاه تخصص‌های دیگر وجود دارد.

 تیم پزشکی به کمک بررسی سوابق تکاملی و رفتاری کودک، ابزارهای بررسی رفتار و تکامل (مثل انواع آزمون‌ها)، سنجش شنوایی و گفتاری، بررسی سطح سرب در خون و برحسب تجربیات علمی به تشخیص اتیسم می‌رسند. از سنین زیر 18 ماهگی، امکان شناسایی اختلالات طیف اوتیسم در کودک وجود دارد اما عموماً از سن دو سالگی، با قاطعیت می‌توان اوتیسم را تشخیص داد. 

• غربالگری اتیسم نیز در مراکز بهداشتی و مهدکودک‌ها از سن 2 سالگی شروع می‌شود.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

آیا اوتیسم در زمان بارداری قابل تشخیص است؟

خیر. از آن‌جایی که هنوز مشخص نیست که اتیسم دقیقاً در چه زمانی‌ از بارداری، زایمان یا نوزادی ایجاد می‌گردد، امکان تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری وجود ندارد. متاسفانه در جریان انجام تست‌های غربالگری سلامت جنین و آزمایش‌های تشخیصی چون آمنیوسنتز و NIPT نیز نمی‌توان وجود این اختلال را پیش‌بینی کرد.

آیا سونوگرافی قدرت شناسایی اتیسم را در جنین دارد؟

در رابطه با تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری به کمک سونوگرافی‌های بارداری باید گفت، درست است که دور سر کودکان مبتلا به اوتیسم بزرگتر از کودکان غیر مبتلا است اما هنوز شواهدی کافی برای اثبات ارتباط بزرگی دورسر جنین یا سایر مشکلات در سونوگرافی جنینی با اوتیسم وجود ندارد. به علاوه بزرگی غیرعادی دور سر جنین، در بیماری‌ها و ناهنجاری‌های عصبی دیگر نیز ممکن است دیده شود، با در نظر گرفتن این دلایل، انجام سونوگرافی‌های دقیق در بارداری نیز نمی‌تواند راهی برای تشخیص قطعی اوتیسم در جنین باشد.

 اقدامات پیشگیرانه برای ابتلای جنین و نوزاد به اتیسم

باید  دانست نمی‌توان از وقوع اختلالات طیف اتیسم در جنین و نوزاد به صورت قطعی پیشگیری کرد اما می‌توان با رعایت نکات زیر، شانس تولد فرزندی سالم را افزایش داد. 

1. رفع کمبودهای تغذیه‌ای پیش از بارداری: این نکته بسیار مهم است که مادر پیش از اقدام به بارداری، از لحاظ کمبود و نقص ویتامین‌ها، املاح معدنی و ریز مغزی‌ها بررسی گردد تا با درمان مناسب این موارد، از بروز مشکلات سلامت در طول بارداری برای مادر و جنین  جلوگیری گردد. یکی از مهم‌ترین این ویتامین‌ها، کلسیفرول یا ویتامین D است که رد پای کمبود آن در اکثر بیماری‌ها (حتی در اتیسم) دیده شده است.
2. تا جای ممکن قبل از 35 سالگی اقدام به بارداری نمایید: بارداری در زنان بیشتر از 35 سال، خطر ایجاد پیامدهای نامطلوب بارداری را در فرد افزایش می‌دهد. همچنین شانس تولد جنین‌های دارای مشکلات ژنتیک، در مادران بالای 40 سال به شدت بیشتر از مادران کوچکتر است.
3. اقدام به بارداری در زمان رسیدن به وزن مطلوب: از آن‌جایی که چاقی با بسیاری از مشکلات بارداری و حتی نوزادی در ارتباط است، توصیه می‌گردد تا زنان دارای اضافه وزن و چاقی، پیش از اقدام به حاملگی، به کمک ورزش صحیح و رعایت رژیم غذایی مناسب به وزن ایده‌آل خود برسند تا بارداری ایمن و کم‌خطری را پشت سر بگذارند.
4. اقدام به بارداری بعد از حداقل 3 ماه ترک مصرف مواد و داروهای مخدر: مطالعات نشان می‌دهند که در مادرانی که بلافاصله بعد از ترک مواد اعتیادآور باردار می‌شوند، به احتمال بیشتری فرزند مبتلا به اوتیسم خواهند داشت. 
5. عدم مصرف سرخودانه دارو در بارداری: از آن‌جایی که ساده‌ترین و دم دستی‌ترین داروها نیز برای جنین می‌تواند سبب ایجاد مشکل گردد، مادر باردار به هیچ وجه در دوران بارداری نباید از داروهای شیمیایی یا گیاهی بدون مشورت با پزشک استفاده کند. 
6. پرهیز از استرس در بارداری: استرس شدید، اضطراب و فشار عصبی، بدن فرد را مستعد ابتلا به انواع عفونت‌های بارداری و بیماری‌های بارداری (مثل دیابت بارداری و مسمومیت حاملگی) می‌کند که همگی ممکن است شانس بروز اوتیسم را در جنین افزایش بدهند.
7. پیشگیری از تولد پیش از موقع جنین: نارسی می‌تواند از علل زمینه ساز اتیسم باشد، پزشکان با دارو درمانی و اقدامات تخصصی سعی می‌کنند تا جنین بتواند حداقل 37 هفته زندگی را در داخل رحم مادر تجربه کند. 
8. رعایت رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد غذایی طبیعی و افزایش مصرف سبزیجات.
9. عدم رفت و آمد، زندگی و فعالیت مادر باردار در محیط‌هایی که آلودگی هوا دارند.
10. عدم تماس مادر باردار با مواد شیمیایی، سمی، دود سیگار و قلیان.
11. عدم استفاده از الکل
12. مراجعه مکرر و به موقع برای انجام مراقبت‌های بارداری 

بر اساس مطالعات، تغذیه طولانی مدت شیرخوار با شیر مادر نیز سبب کاهش شانس بروز اختلالات طیف اتیسم در او می‌گردد.

درمان اختلال اوتیسم

متاسفانه همان‌طور که تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری امکان‌پذیر نیست، پس از تشخیص اتیسم در دو تا 3سالگی، این اختلال قابل درمان کامل هم نیست اما پزشکان سعی می‌کنند به کودک مبتلا به اتیسم کمک کنند تا با انجام برنامه‌هایی بتواند از توانایی‌ها و استعدادهای خود استفاده نماید. این برنامه‌ها براساس سن کودک، شدت اتیسم، مشکلات پزشکی همراه، ویژگی‌ها و استعدادهای فردی او تعیین می‌گردد. هرچه این مداخلات از سنین کمتری شروع گردد، تاثیر بهتری در مهارت‌های فرد خواهد داشت. این مداخلات شامل درمان‌های حسی، کاردرمانی، رفتاردرمانی، استفاده از هنر و بازی برای آموزش و درمان، تغذیه و رژیم درمانی، استفاده از دارو (به جهت کنترل رفتارهایی چون پرخاشگری) و غیره هستند. در کل باید گفت با وجود تحقیقات گسترده‌ای که برای کشف و شناسایی بیشتر مکانیسم‌های وقوع اتیسم در دنیا در حال انجام است، متاسفانه تا به امروز روش قطعی برای تشخیص زودهنگام اتیسم در بارداری و پیشگیری از تولد نوزاد دارای اتیسم وجود ندارد و تنها می‌توان با رعایت برخی از اقدامات پیشگیرانه، شانس به دنیا آمدن نوزادی سالم را افزایش داد.