روانشناسی خانواده چیست و چه فوایدی دارد؟
همانطور که به سرعت به مشکلات جسمی خود رسیدگی می‌‌‌کنیم باید مشکلات روحی را نیز جدی بگیریم. بعلاوه همه‌ی ما نیاز داریم به طور دائمی از متخصصین حرفه‌ای در مورد روابط مختلف زندگی‌مان مشاوره بگیریم تا بتوانیم ارتباطات بهتر و موثرتری برقرار کنیم. روانشناس خانواده، شاخه‌ای از روانشناسی و روانپزشکی است که به موضوع روابط درون خانوادگی، زن و شوهری و والدین و فرزند می‌‌‌پردازد که میتواند تاثیر زیادی بر استحکام بنای خانواده داشته باشد. در ادامه بیشتر در مورد این شاخه‌ی روانشناسی و کمک‌هایی که میتواند به شما کند توضیح خواهیم داد.
وظایف اولیه روانشناس خانواده چیست؟
مشاوره خانواده یا خانواده درمانی، روشی برای ایجاد و حفظ روابط خانوادگی سالم و کاربردی است. هدف شناسایی و رفع مشکلات خانواده است. این مسائل میتواند عاطفی، روانی یا رفتاری باشد. بسیاری از رویکردهای خانواده درمانی از نظریه‌ی سیستم‌های خانواده سرچشمه می‌‌‌گیرد. این نشان میدهد که خانواده‌ها به جای گروه‌هایی از افراد که مستقل از یکدیگر عمل میکنند، در سیستم‌هایی کار میکنند. بر اساس نظریه‌ی سیستم‌های خانواده، تغییر در یکی از اعضا بر سایر بخش‌های خانواده تأثیر میگذارد. تفاوت این شاخه‌ی روانشناسی با روانشناسی ازدواج این است که تنها روی روابط زن و شوهری تمرکز ندارد و همه‌ی روابط از جمله فرزند و والدین، و فرزندان با یکدیگر و حتی رابطه با اعضای فامیل بسیار نزدیک را تحت بررسی قرار میدهد. روانشناسان خانواده را می‌‌‌توان در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، مطب‌های خصوصی، مدارس و دانشگاه‌ها، کارگاه‌های درمانی، کنگره‌ها، مراکز تحقیقاتی و سازمان‌های دولتی و غیره پیدا کرد.
مزایای روانشناسی خانواده درمانی
روانشناسی خانواده موفق میتواند مزایای زیادی برای شما داشته باشد. اما این مزایا تحت‌تاثیر سه فاکتور کلیدی هستند:
اول، مشاوری که انتخاب می‌‌‌کنید. در این زمینه شما قبل از هر چیز به روانشناسی خانواده ایرانی نیاز دارید. زیرا آنها میتوانند براساس فرهنگ‌ها و سنت‌های کشور خودمان به شما مشاوره بدهند. برای مثال دکتر فیل یکی از بهترین‌ها در زمینه‌ی روانشناسی خانواده و ازدواج است. اما او ایرانی نیست و از این رو ممکن است بسیاری از مشاوره‌هایش برای یک خانواده‌ی ایرانی مناسب نباشد و با فرهنگ و دین ما در تضاد باشد. بعد از آن باید به دنبال یک متخصص حرفه‌ای و باسابقه در زمینه روانشناسی خانواده و همسر (با مدرک ارشد روانشناسی خانواده یا دکترا) باشید. به هر نسبت که سابقه‌ی بیشتری داشته باشد میتواند بهتر به شما کمک کند.
دوم، خود شما نیز در موفقیت روانشناسی خانواده و کودک موثرید. حتی اگر بهترین مشاور را پیدا کنید این خود شما هستید که باید به مشاوره‌های او عمل کرده و آنها را به کار بگیرید. برای این کار اولاً باید مشاوری که برای روانشناسی در مورد خانواده انتخاب می‌‌‌کنید را قبول داشته باشید، دوماً اراده به خرج داده و نکات آموزشی را با دقت و حوصله به کار بگیرید.
سوم در زمینه روانشناسی و خانواده (به خصوصو در روانشناسی خانواده پرجمعیت) همکاری همه‌ی اعضای خانواده اهمیت بسیار زیادی دارد. بنابراین ابتدا همگی باید به این جمع‌بندی کلی برسید که به کمک یک متخصص نیاز دارید و سپس به صورت دسته جمعی در انتخاب درمانگر نقش داشته باشید.
بر این اساس روانشناسی خانواده و نقش تربیتی آن میتواند برای هر فردی متفاوت باشد اما به طور کلی به شرح زیر است:
- کمک به ایجاد مرزهای سالم در روابط درون و بیرون خانوادگی (این بخش شامل روانشناسی خانواده همسر میشود.)
- بهبود ارتباطات
- تعریف نقش هر فرد در خانواده
- بهبود پویایی و روابط خانوادگی
- افزایش قدرت و ابزارهای متقابل در بین اعضای خانواده
- کار کردن روی تعاملات ناکارآمد و مشکل‌دار
- بهبود توانایی حل مسئله در خانواده
تحقیقات انجام شده در سال 2019 نشان میدهد که خانواده درمانی به طور موثر در مورد مسائل مربوط به کودکان، میتواند به شدت برای مشکلات زیر موثر باشد:
- اعتیاد به مواد
- رفتار توهین‌آمیز
- افسردگی
خانواده درمانی میتواند به کاهش خطر برخی از بیماری‌های روانی در نوجوانان نیز کمک کند. خانواده‌ها میتوانند برای موارد زیر به مشاور و روانشناسی خانواده مراجعه کنند:
- مشکل در برقراری ارتباط یا بیان احساسات
- درگیری بین خواهر و برادر
- والدین ناسازگار
- مشکلات زناشویی (روانشناسی خانواده و اختلاف زوجین)
- ایجاد یک رابطه عملکردی و سالم پس از طلاق (روانشناسی خانواده و طلاق عاطفی یا قانونی)
- سازگاری با یک تغییر عمده
- برخورد با یک بیماری مزمن یا مرگ در خانواده
در طول خانواده درمانی چه اتفاقی می‌‌افتد
در طول یک جلسه خانواده درمانی، درمانگر ممکن است با خانواده به صورت گروهی، فردی یا ترکیبی از این دو صحبت کنند. یک جلسه درمانی معمولی حدود 50 دقیقه یک بار در هفته است. ممکن است افراد در ابتدا در مورد نگرانی‌های خود صحبت کنند، و مهم است که خانواده، درمانگری را پیدا کند که با او احساس راحتی کند. خانواده‌ها حتی ممکن است قبل از یافتن درمانی که نیازهای آنها را برآورده می‌‌کند، چندین درمانگر را امتحان کنند. در یک جلسه روانشناسی خانواده عالی باید خدمات زیر ارائه شود:
- تشخیص و درمان سلامت روان و شرایط عاطفی
- برنامه‌ریزی درمانی
- روان درمانی برای افراد، زوج‌ها و کودکان
- زوج درمانی، گروهی و خانواده درمانی
تعداد جلسات مشاوره خانواده به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه چرا خانواده به دنبال کمک هستند و آیا اعضای خانواده همگی در طول درمان شرکت یا همکاری میکنند.
انتخاب بهترین مشاور برای روانشناسی در خانواده
پیدا کردن مشاور مناسب برای روانشناسی خانواده برتر اهمیت زیادی دارد. راحتیِ شخصی در انتخاب روانشناس خانواده عالی بسیار مهم است. نکات کلی وجود دارد که افراد میتوانند هنگام جستجوی یک درمانگر رعایت کنند. اینها ممکن است به یافتن درمانگر خانواده مناسب کمک کند:
- از دوستان یا خانواده بزرگتر برای معرفی کمک بخواهید.
- با پزشک خانواده صحبت کنید
- در امکان مذهبی در این مورد پرس و جو کنید.
بسیاری از درمانگرها ممکن است با یک تماس تلفنی اولیه یا جلسه‌ی معارفه و پرسیدن اولین سوالات روانشناسی خانواده موافقت کند، که طی آن خانواده میتوانند تصمیم بگیرند که آیا این مشاور برای آنها مناسب است یا خیر. همچنین جلسات روانشناسی خانواده رایگان زیادی در سطح شهرها برگزار میشود که میتواند محیطی خوبی برای شناخت نسبی از درمانگر باشد. علاوه بر احساسات شخصی، خانواده باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
- سبک و رویکرد درمانگر
- درمانگر چند وقت یک بار و برای چه مدت درمان را توصیه می‌‌کند
- آیا بیمه خدمات را پوشش میدهد و آیا گزینه‌های کم هزینه‌تری در دسترس است یا خیر
از آنجایی که مشارکت بخش مهمی از روانشناسی برای خانواده است، باید در مورد مشاوری که هر یک از اعضای خانواده را ناراحت یا معذب می‌‌کند، تجدید نظر کنید.
انواع روانشناسی خانواده
براساس شرایط ارائه‌ی نکات روانشناسی خانواده انواع روانشناسی به دو گروه: آموزش روانشناسی خانواده آنلاین و حضوری تقسیم میشود که می‌توانید بسته به شرایطتان گزینه‌ی مناسب را برای خود انتخاب کنید. اما براساس موضوعات روانشناسی خانواده به گروه‌های مختلفی از جمله زیر تقسیم میشود:
خانواده درمانی عملکردی
این شاخه از تعریف روانشناسی خانواده، معمولاً بر خانواده‌هایی تمرکز دارد که کودک یا نوجوانی در آن با مشکلات عاطفی یا رفتاری پیچیده درگیر شده است. کودک و والدین یا مراقبانش ممکن است در 8 تا 30 جلسه هفتگی با هم برای رفع این مشکل شرکت کنند. این جلسات به خانواده‌ها کمک می‌‌کند تا راهبردهایی را برای مقابله با رفتار کودک و بهبود عملکرد خانواده بیاموزند.
درمان چند سیستمی
هدف از این بخش از روانشناختی خانواده، رفع مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان و نوجوانان است. درمان چند سیستمی بر مسائل گسترده‌تری در مورد رفتار کودک نیز متمرکز است. هدف از این شاخه میتواند بهبود تعامل کودک با سیستم‌های اجتماعی، مانند مدارس یا گروه‌ها باشد.
درمان بین نسلی
این شامل بررسی تعاملات بین نسل‌ها، مانند بین والدین یا مراقبان و فرزندان است. هدف این است که بفهمیم چگونه پاسخ‌های گذشته به چالش‌ها بر تعاملات یا مشکلات فعلی خانواده تأثیر میگذارد.
خانواده درمانی استراتژیکی
هدف این شاخه‌ی درمانی تغییر الگوهای تعامل بین اعضای خانواده است. این یک مداخله با زمان محدود است که مشکلات خانوادگی را هدف قرار میدهد که باعث بروز علائم مشکل‌ساز در افراد میشود. اکثر خانواده درمانی‌های استراتژیک کوتاه و از 12 تا 16 جلسه است. این روش از درمان مزایای طولانی مدت دارد.
روانشناسی خانواده ساختاری
ساختار درمانی مشکلاتی را که به دلیل ساختار خانواده به وجود می‌‌آیند مدیریت می‌‌کند. هدف آن دستیابی به یک سلسله مراتب خانوادگی کارآمد و متعادل با مرزهای مناسب بین اعضا است. در این روش تمرکز بر ساختار به جای رفتارهای خاصی است که باعث ایجاد مشکل می‌‌شوند.
مشاور یا کتاب روانشناسی خانواده
کتابهای روانشناسی خوب زیادی در مورد روانشناسی خانواده در بازار وجود دارد. در بعضی از آنها نکات روانشناسی خانواده به طور کاملاً ریشه‌ای بررسی و حل شده است. به جز انواع کتابهای روانشناسی، انواع مجله روانشناسی خانواده، سایت روانشناسی خانواده، فیلم روانشناسی خانواده، پادکست روانشناسی خانواده، عکس روانشناسی خانواده، جملات روانشناسی خانواده و حتی سخنرانی‌های روانشناسی خانواده در بازار وجود دارد. اما آیا آنها میتوانند در مورد روانشناسی خانواده به اندازه‌ی یک متخصص تحکیم خانواده در روانشناسی موثر باشند؟
این موارد میتوانند موضوع خانواده درمانی در روانشناسی را به خوبی تحت پوشش قرار دهند اما حقیقت این است که جای یک متخصص روانشناسی خانواده خوب را نمی‌گیرند زیرا آنها میتوانند شرایط شما را به صورت تخصصی مورد بررسی قرار داده و شما می‌توانید با آنها تعامل داشته باشید. پیشنهاد میشود در کنار مراجعه به مشاور با مشورت او از منابع مطمئن و معتبر بالا نیز استفاده کنید.
روانشناسی خانواده از دیدگاه اسلام
مانند بسیاری از مسائل اجتماعی روانشناسی خانواده شاد نیز در دین ما مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. خانواده از نظر روانشناسی دینی اهمیت زیادی دارد و نهاد بسیار مهم و حیاتی ست از این رو نکات و نصایح زیادی در آن در مورد تحکیم بنیان خانواده، بهبود روابط بین زن و شوهر و والدین و فرزند در آن آمده است. کتابهای معتبر زیادی در مورد آدم‌سازی و روانشناسی خانواده از نظر اسلام نوشته شده است که پر از نکات و انواع جمله روانشناسی خانواده کلیدی ست که میتواند کمک کننده باشد. با یک سرچ ساده در اینترنت می‌توانید با انواع این کتاب‌ها آشنا شوید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.