بالا آوردن و استفراغ در کودکان | درمان خانگی و دارویی استفراغ کودکان

درمان بالا آوردن و استفراغ در کودکان در بیشتر موارد نیاز به مداخلات پزشکی ندارد، مثل همراهی سرماخوردگی و استفراغ در کودکان. اما در برخی موارد می‌تواند نشان از یک بیماری جدی داشته باشد. درمان استفراغ بر اساس علت آن انجام می‌شود. علت استفراغ در کودکان معمولا یک بیماری خفیف، کوتاه مدت و با علت ویروسی است. اما والدین کودک باید ازعواقب استفراغ مکرر آگاه باشند. همچنین باید اصول تغذیه بعد از استفراغ در کودکان را بدانند. درمان اسهال و استفراغ در کودکان در مقاله جداگانه بررسی شده است.

با نصب اپلیکیشن گهواره می‌توانید به ابزارهای بسیار کاربردی فرزند پروری از جمله مشاوره با پزشک و معرفی داروها و دوز مجاز دسترسی پیدا کرده و با دیگر مادران تبادل نظر داشته باشید. همچنین ابزارهای دیگر، مقالات و ویدئوهای آموزشی زیادی وجود دارد که می‌توانید از آنها بهره‌مند شوید.

استفراغ در کودکان چیست؟

قبل از پرداختن به موضوع درمان بالا آوردن و استفراغ در کودکانلازم است بدانید استفراغ به خروج با فشار محتوای معده از دهان گفته می‌شود که با انقباض عضلات شکم و دیواره قفسه سینه همراهی دارد. محتویات معده گاهی با یک رنگ زرد جزئی نیز همراه است. این رنگ زرد ناشی از برگشت مقداری صفرا به معده است. استفراغ صفراوی به استفراغی اطلاق می‌شود که دارای مقادیر بالاتری صفرا باشد. این استفراغ رنگ زرد روشن یا سبز دارد. استفراغ صفراوی معمولا نشان از وضعیتی جدی مانند انسداد روده دارد. پس درمان استفراغ زرد نوزاد با توجه به علت آن و توسط پزشک انتخاب می‌شود.

*علائم و روشهای درمان رفلاکس پنهان در کودکان

مکانیسم وقوع استفراغ در کودکان 

استفراغ به‌دلیل تشخیص شرایط غیرطبیعی توسط گیرنده‌های عصبی در بدن رخ می‌دهد. تهوع و استفراغ نشان‌دهنده وجود مشکلی در دستگاه‌ گوارش، اعصاب، کلیه‌ها و یا وضعیت روان فرد است. معمولا استفراغ بعد از تهوع اتفاق می‌افتد. کودکان با سن کمتر در بیشتر مواقع نمی‌توانند تهوع را توصیف کنند. ولی تهوع و استفراغ در این کودکان ممکن است در شرایطی نشان از یک مشکل جدی مثل انسداد روده و یا افزایش فشار مایع مغزی نخاعی داشته باشد. 

نصب اپلیکیشن گهواره

علت استفراغ در کودکان

استفراغ می‌تواند دلایل متنوع بسیاری داشته باشد. علل شایع استفراغ با توجه به سن کودک متفاوت است. اما شایع‌ترین علت استفراغ کودکان در تمامی سنین گاستروانتریت است. در این موراد استفراغ به نفع کودک است. زیرا مواد سمی که ممکن است زیان‌آور باشند، از این طریق از بدن کودک خارج می‌شوند. در ادامه علل شایع دیگر ایجاد استفراغ برای هر سنی آورده شده است.

علت استفراغ در نوزادان و کودکان زیر سه ماه

در نوزادان و کودکان زیر سه ماه استفراغ جهنده نشان از یک مشکل جدی دارد و حتما باید توسط پزشک بررسی شود. علت این استفراغ می‌تواند مواردی مثل تنگی پیلور، ولولوس معده یا انسداد روده باشد.

تنگی دریچه پیلور

دریچه پیلور، دریچه‌ای است که معده را به روده باریک متصل می‌کند. در تنگی دریچه پیلور، این دریچه شروع به ضخیم شدن می‌کند. این تنگی می‌تواند تا انسداد خروجی معده پیش برود. نوزاد درست پس از خوردن شیر استفراغ غیرصفراوی و جهنده دارد. بعد از استفراغ نیز، نوزاد سریعا به خوردن شیر نیاز پیدا می‌کند. استنوز پیلور به کمک سونوگرافی شکم نوزاد تشخیص داده می‌شود.

انسداد روده

انسداد روده معمولا با استفراغ صفراوی نوزاد تظاهر پیدا می‌کند. استفراغ صفراوی ممکن است برای نوزاد بسیار تهدیدکننده باشد و باید سریعا مداخلات پزشکی صورت پذیرد. انسداد روده نوزاد معمولا با کمک شرح‌حال و معاینه فیزیکی پزشک و رادیوگرافی ساده شکم تشخیص داده می‌شود. علل بسیاری برای انسداد روده نوزادان وجود دارد. برخی از این علل عبارتند از:

• آترزی روده (intestinal atresia)
• بیماری هیرشپرونگ (hirschsprung disease)
• پیچش روده(intestinal volvulus)
• درهم‌روی روده یا اینتوساسپشن (intussusceptions)

علل دیگر استفراغ نوزادان در این سن می‌تواند موارد زیر نیز باشد:

عفونت‌ها

عفونت‌های روده و یا سایر قسمت‌های بدن کودک نیز از علل شایع استفراغ در این سن است. تب همراه با استفراغ کودکان (مخصوصا بالای 38 درجه سانتی‌گراد) حتما باید درکودکان مورد بررسی قرار گیرد. گاهی سرماخوردگی یا آنفولانزا در کودکان با استفراغ، همراه می‌شوند. بهتر است برای معاینه گلو و تشخیص گلودرد چرکی یا عفونت گوش میانی به پزشک مراجعه کنید.

• خوردن حجم زیاد شیر
•  هیدروسفالی
•  عدم تحمل پروتئین شیر
• نارسایی غده فوق ‌کلیه
•  برخی مشکلات متابولیسم مادرزادی 

باید توجه داشت که رفلاکس نیز در نوزادان این سن شایع است و نباید با استفراغ اشتباه گرفته شود:

تفاوت استفراغ و رفلاکس

• رفلاکس به برگشت محتویات معده به مری در نوزادان سرحال، که بدون فشار انجام می‌پذیرد، گفته می-شود. رفلاکس در نوزادان تازه متولد شده شایع است و امری طبیعی است. والدین اغلب رفلاکس را با استفراغ اشتباه می‌گیرند. این مشکل معمولا در سال اول زندگی کودک بهبود می‌یابد. 
• اما رفلاکس در درصد کمی از نوزادان نشان از شرایط غیرطبیعی دارد. این نوزادان مبتلا به بیماری رفلاکس (GERD) و یا رفلاکس پنهان نوزاد هستند. این نوزادان معمولا تحریک‌پذیر و پر سروصدا هستند و از خوردن خودداری می‌کنند. این حالات در نوزاد به دلیل درد ناشی از تماس اسید معده با مری بروز می‌کند. گاهی کاهش ضربان قلب و سیاه شدن نوزاد نیز دیده می‌شود. وزن‌گیری کم علی‌رغم تغذیه کافی نوزاد از موارد مهمی است که در این نوزادان باید مورد توجه قرار گیرد. 
• حجم استفراغ معمولا بیشتر از رفلاکس است. همچنین استفراغ با قدرت بیشتری از معده خارج می‌شود. رفلاکس معمولا همراه با آروق زدن بعد از خوردن شیر اتفاق می‌افتد. 

علت استفراغ در کودکان با سن بیشتر از سه ماه

شایع‌ترین علت استفراغ در این کودکان گاستروانتریت عفونی است. گاستروانتریت عفونی یک بیماری کودکان نوپا و به‌معنی عفونت معده یا روده نوزاد است. گاستروانتریت معمولا براثر ویروس‌ها اتفاق می‌افتد. استفراغ در گاستروانتریت معمولا ناگهانی شروع می‌شود. در بیشتر مواقع طی 24 تا 48 ساعت رفع می‌شود. نشانه‌های دیگر گاستروانتریت تهوع، اسهال، تب و درد شکم کودک است.

گاستروانتریت در کودکان معمولا پس از خوردن غذای آلوده و تماس دست یا اشیای آلوده با دهان بروز می‌کند. ویروس‌های ایجاد کننده گاستروانتریت به‌آسانی منتشر می‌شوند. بهداشت فردی مثل شستن منظم دست‌ها از انتشار این ویروس‌ها جلوگیری می‌کند. درمان استفراغ ویروسی بیشتر شامل مراقبت‌های خانگی است که در ادامه آورده شده است.

دیگر علل استفراغ درکودکان با سن بیشتر از سه ماه عبارتند از:

• رفلاکس معده به مری
• شوک آنافیلاکسی (anaphylactic shock)
• عفونت‌های ادراری و تنفسی
• نشانه ابتلا به دیابت نوع اول
• میگرن
• انسداد روده مثل اینتوساسپشن: اینتوساسپشن شایع‌ترین علت انسداد روده در کودکان شش تا 36 ماهه است. این کودکان یک درد شکم ناگهانی و شدید دارند. درد متناوب است یعنی قطع و وصل می‌شود. با گذشت زمان بدتر می‌شود. گریه این کودکان با چیزی تسکین نمی‌یابد. آن‌ها در حین درد، پاهای خود را داخل شکم جمع می-کنند. درهم‌روی روده ممکن است با استفراغ و مدفوع خونی نیز همراهی داشته باشد. 
• زخم‌های گوارشی
• فلج معده (gastroparesis)
• تومورهای مغزی
• سندرم استفراغ دوره‌ای (cyclic vomiting syndrome)

علت استفراغ در نوجوانان

شایع‌ترین علت تهوع و استفراغ در نوجوانان نیز گاستروانتریت عفونی است. استفراغ به علت گاستروانتریت در نوجوانان معمولا پس از 24 تا 48 ساعت رفع می‌شود.

علل کمتر شایع استفراغ در نوجوانان عبارتند از:

• آپاندیسیت: آپاندیسیت به‌طور شایع در دهه دوم زندگی اتفاق می‌افتد. تهوع، استفراغ، درد شکم، بی‌اشتهایی و سوهاضمه از علائم آپاندیسیت است. درد شکم در آپاندیسیت معمولا زیر قفسه سینه یا دور ناف است. این درد شدید است و فرد نمی‌تواند دقیقا مشخص کند که کجای شکمش درد می‌کند. درد شکم در آپاندیسیت نهایتا در سمت راست و پایین شکم متمرکز می‌شود. تهوع و استفراغ معمولا از علائم اولیه در آپاندیسیت نیست.
• القای استفراغ توسط خود فرد (برای‌مثال در بیماری بولمیا )
• مسمومیت با مواد شیمیایی
• زخم معده
• بارداری
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• بیماری‌های التهابی روده 
• بیماری‌های کرون (Crohn's) و کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) ممکن است با تهوع تظاهر پیدا کنند. ولی استفراغ کمتر دیده می‌‌شود. این بیماری‌ها معمولا با درد شکم، اسهال خونی و کم‌خونی تظاهر پیدا می‌کنند.
• بیماری حرکت (motion sickness): یکی دیگر از علل ایجاد تهوع و استفراغ بیماری حرکت است. این وضعیت در کودکان و خانم‌های باردار شایع‌تر از دیگران است. و در هنگام سفر با وسایل نقلیه ایجاد می‌شود. علت ایجاد آن عدم هماهنگی بین اطلاعات دریافتی مغز از عضلات, چشم‌ها و گوش‌هاست. گیجی، حالت تهوع، رنگ‌پریدگی و بی-اشتهایی از تظاهرات بیماری حرکت است.

تشخیص علت استفراغ در کودکان توسط پزشک

در بررسی کودکانی که استفراغ طول کشیده دارند (بیشتر از 12 ساعت در نوزادان، بیشتر از 24 ساعت در کودکان زیر دو سال و بیشتر از 48 ساعت در کودکان بزرگتر)، پزشک با توجه به شرح حال و معاینه فیزیکی دقیق تست‌های آزمایشگاهی مربوطه را درخواست می‌کند. همچنین ممکن است نیاز به استفاده از تصویربرداری و تست‌های آزمایشگاهی بیشتر پیدا کند تا بهترین درمان استفراغ در کودکان را انتخاب کند.

درمان خانگی استفراغ نوزدان

همانطور که گفته شد، در بسیاری موارد استفراغ کودکان نیازی به درمان ندارد. پزشک با توصیه به برخی مراقبت‌های خانگی، مادر را راهنمایی می‌کند.

اصل اساسی در درمان استفراغ در کودکان: حواستان به کم آبی بدن کودک باشد

بدن کودکانی که استفراغ مکرر دارند، ممکن است کم آب شود. درجه کم آبی بدن کودک، با توجه به وضعیت جسمی و شدت بیماری هر کودک متفاوت است. به سه دسته کم آبی خفیف، کم آبی متوسط و کم آبی شدید تقسیم بندی می‌شود.

کم آبی خفیف بدن کودک

کودکانی که دارای علائم کم آبی خفیف بدن هستند، نیاز به مداخلات درمانی ندارند. این کودکان باید به دقت زیر نظر باشند تا وضعیت کم آبی بدن آن‌ها بدتر نشود. علائم کم آبی خفیف بدن کودک عبارتند از: خشکی خفیف مخاط دهان، تشنگی

کم آبی متوسط تا شدید بدن کودک

در صورت وجود علائم کم آبی متوسط تا شدید بدن، درمان استفراغ در کودکان توسط پزشک امری ضروریست. علائم کم آبی متوسط تا شدید بدن کودک عبارتند از:

• کاهش تعداد دفعات دفع ادرار: اگر کودک شما بیشتر از شش ساعت دفع ادرار نداشته باشد و یا پوشک خود را مرطوب نکند به کم آبی متوسط تا شدید بدن او شک کنید.
• نداشتن اشک هنگام گریه
• دهان خشک
• چشمان فرورفته
• دست‌ها و پاهای سرد و مرطوب
• بی‌قراری

پیشگیری از گسترش گاستروانتریت عفونی

• اگر کودک شما دو یا بیشتر از دو بار در روز استفراغ می‌کند، می‌تواند مبتلا به بیماری عفونی باشد و عفونت را به بقیه منتقل کند. این کودکان تا 24 ساعت بعد از بهبود استفراغ، نباید به مدرسه یا مهد کودک بروند. 
• شستشوی مرتب دست‌ها برای جلوگیری از انتقال عفونت بسیار موثر است. دست‌های خود را با آب و صابون معمولی یا آنتی‌باکتریال مرطوب کنید و 20 تا 30 ثانیه بشویید. به ناخن‌ها، بین انگشتان و مچ دست توجه ویژه داشته باشید. دست‌های خود را با دستمال کاغذی خشک کرده و آن را دور بیندازید.
• در صورت عدم دسترسی به آب و صابون، می‌توانید از ضد عفونی کننده‌های بر پایه الکل استفاده کنید. تمام سطح دستان خود را با مایع بپوشانید و آنقدر به‌هم بمالید تا خشک شوند. البته اگر دست‌هایتان به وضوح کثیف است، باید حتما با آب و صابون بشویید.

درمان گیاهی استفراغ کودکان

محققان بر این باورند که مواد موجود در زنجبیل بر روی معده، روده‌ها و گیرنده‌های عصبی موثر است. اما تا به امروز تحقیقی در این مورد که زنجبیل چقدر برای درمانبالا آوردن و استفراغ در کودکان تاثیرگذار است، انجام نشده است. زنجبیل را می‌توانید برای رفع حالت تهوع در کودکان بالای دو سال با توصیه پزشک استفاده کنید. 

درمان استفراغ کودکان در طب سنتی

طب فشاری شبیه طب سوزنی چینی‌هاست. با انگشت اشاره و میانی خود، فرورفتگی بین دو تاندون اصلی پشت مچ دست کودک خود را بفشارید. دیده شده است این روش برای کاهش تهوع و درمان استفراغ در کودکان اثرگذار بوده است.

تغذیه بعد از استفراغ در کودکان

کودکانی که استفراغ دارند ولی بدن آن‌ها کم آب نشده، می‌توانند رژیم غذایی معمولی داشته باشند. اما کودکانی که بعد از استفراغ علائم کم آبی پیدا می‌کنند، نیاز به جبران آب ازدست‌رفته بدنشان دارند. در ادامه مطالبی آورده شده است که به شما نشان می‌دهد با توجه به سن بعد از استفراغ کودک چه کنیم.

*آیا بعد از استفراغ نوزاد شیر بدهیم؟

تغذیه بعد از استفراغ در کودکان و نوزادان با سن کمتر از سه ماه

در صورت تغذیه نوزاد با شیر مادر

این نوزادان باید تغذیه با شیر مادر را ادامه دهند. مگراینکه پزشک توصیه‌های تغذیه‌ای دیگری بکند.

اگر نوزاد شما درست بعد از خوردن شیر استفراغ می‌کند، سعی کنید در وعده‌های زیاد با حجم کم به او شیر بدهید. برای مثال می‌توانید هر نیم ساعت به مدت پنج تا ده دقیقه به نوزاد شیر بدهید. اگر استفراغ نوزاد بعد از دو تا سه ساعت بهتر شد، می‌توانید به‌طور معمول به او شیر بدهید. ولی اگر استفراغ نوزاد پس از 24 ساعت تغییری نکرد و یا بدتر شد، نیاز است که با یک پزشک مشورت کنید. برخی مواد خوراکی، که با نام ORS شناخته می‌شوند، بازجذب کننده آب بدن هستند. نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند، معمولا نیازی به استفاده از این مواد ندارند. زیرا شیر مادر با سرعت بیشتری جذب بدن کودک می‌شود.

در صورت تغذیه نوزاد با شیر خشک

در صورتی که نوزاد شما با شیر خشک تغذیه می‌کند، به‌مدت دو تا سه ساعت هر 15 دقیقه یک بار به او حدود 15 تا 30 گرم ORS بدهید. اگر نوزاد پس از مصرف  ORSاستفراغ کرد، 30 دقیقه صبر کنید و دوباره امتحان کنید. در صورتی که استفراغ نوزاد بهبود یافت، می‌توانید تغذیه با شیر خشک را ادامه دهید. اما اگر وضعیت نوزادتان بهبود نیافت یا بدتر شد، به پزشک مراجعه کنید. دقت کنید که مصرف بیش‌ازحد او آر اس می‌تواند موجب کاهش افت هوشیاری و حتی کما در کودک شما شود.

تغذیه بعد از استفراغ در کودکان با سن بیشتر از سه ماه

• اشتهای کودکان در طول دوره بیماری کم می‌شود. با این وجود کودکان بالای سه ماه در صورت تمایل می‌توانند تغذیه معمول خود را ادامه دهند. درصورتی که کودک شما بیشتر از شش ماه سن دارد، تغذیه کمکی هم شروع شده است وکار راحت‌تر می‌شود. 
• علامت‌های کم ‌آب شدن بدن کودک را زیر نظر داشته باشید. کودک را خصوصا در 24 ساعت اول بیماری برای خوردن غذا تحت فشار قرار ندهید. در عوض او را به مصرف مایعات تشویق کنید. بهترین نوع مایعی که کودک می‌تواند در این دوره مصرف کند، ORS است. مایعات دیگر مانند آب و آبمیوه-های شفاف می‌توانند در حجم کم مصرف شوند.
• آب سیب، گلابی، گیلاس و سایر نوشیدنی‌های حاوی شکر زیاد نباید مصرف شوند. 
• غذاهای توصیه‌شده برای مصرف در طول این دوره شامل ترکیبی از کربوهیدرات‌ها (برنج، گندم، سیب زمینی، نان)، گوشت بدون چربی، ماست، میوه‌ها و سبزیجات است. غذاهای پرچرب به دلیل دشوار بودن هضم آن‌ها، نباید مصرف شوند.
• رژیم BRAT (موز، برنج، پوره سیب، نان) ممکن است برای بهبود اسهال کمک‌کننده باشند، اما تامین کننده مواد غذایی مورد نیاز بدن کودک نیست. لازم نیست که رژیم غذایی کودکتان را به منحصرا مایعات یا رژیم BRAT محدود کنید. 

*بهترین شربت برای استفراغ کودکان چیست 

چه زمانی باید برای درمان استفراغ در کودکان به پزشک مراجعه کرد؟

چه موقع استفراغ نوزاد خطرناک است ؟ در صورت مشاهده هریک از موارد زیر، برای درمان بالا آوردن و استفراغ در کودکان فورا باید به پزشک مراجعه کنید:

• استفراغ صفراوی (سبز رنگ) یا خونی (قهوه‌ای یا قرمز رنگ) 
• استفراغ جهنده در نوزاد تازه متولد شده: استفراغ مکرر با طول دوره بیشتر از 12 ساعت در نوزاد، بیشتر از 24 ساعت در کودکان زیر دو سال و بیشتر از 48 ساعت در کودکان بزرگتر نیاز به بررسی توسط پزشک دارد. زیرا ممکن است ناشی از بیماری زمینه‌ای مثل انسداد، بیماری‌های متابولیک و یا سندرم استفراغ دوره‌ای باشد. همچنین خطر کم آبی بدن در این موارد بالاتر است.
• نخوردن غذا و آب به‌مدت چند ساعت
• وجود علائم کم آبی بدن متوسط تا شدید: دهان خشک، گریه بدون اشک، ادرار نکردن یا خیس نشدن پوشک به‌مدت بیشتر از چهار تا شش ساعت برای نوزادان و کودکان کوچکتر و شش تا هشت ساعت برای کودکان بزرگتر
• درد شکم شدید حتی اگر همراه با دوره‌های بهبود باشد.
• دفع مدفوع خونی ممکن است نشان دهنده درهم‌روی روده (intussusceptions)، کولیت عفونی و یا بیماری‌های التهابی روده باشد و حتما باید بررسی شود.
• مشاهده خون در استفراغ کودک می‌تواند حاکی از مشکل جدی مانند خون ریزی واریس مری، زخم-های گوارشی و یا بر اثر استفراغ مکرر باشد. در این شرایط فورا با پزشک مشورت کنید.
• فونتانل (ملاج) برجسته در نوزاد
• تشنج
• اگر استفراغ کودک متعاقب ضربه به سر شروع شده باشد.
• تب بالای 39 درجه سانتی‌گراد برای یک بار و یا تب بالای 4/38 درجه سانتی‌گراد به‌مدت بیشتر از سه روز
• تغییرات رفتاری مانند بی‌حالی و کاهش پاسخ دهی 
• اگر استفراغ کودک همراه با تب و سردرد باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید. زیرا ممکن است نشان از یک مشکل جدی مانند مننژیت باشد.
• اگر بالا آوردن و استفراغ در کودکان هنگام بیدار شدن از خواب رخ می‌دهد و با سردرد شروع می‌شود، ممکن است ناشی از افزایش فشار مایع مغزی نخاعی باشد. در این شرایط باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. زیرا ممکن است عوارض خطرناکی مثل کاهش بینایی داشته باشد.