سندرم مرگ ناگهانی نوزاد | علت SIDS در کودکان

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد یا Sudden Infant Death Syndrome به مرگ ناگهانی، بدون علت و غیرقابل توضیح نوزادان سالم گفته می‌شود. مرگ خاموش نوزادان یا سندرم مرگ نوزادان ناشی از عدم توجه، بیشتر در نوزادان یک ماهه تا یک ساله رخ می‌دهد. در این سندرم نوزادان در‌حالی‌که خوابیده‌اند و هیچ مشکلی ندارند، فوت می‌کنند. بیشترین خطر وقوع سندرم مرگ ناگهانی نوزاد از دوازده شب تا شش صبح است. حتی در سوابق پزشکی، کالبد‌شکافی و بررسی محل مرگ این نوزادان نیز هیچ علتی برای مرگ یافت نمی‌شود.

سندرم مرگ ناگهانی نوزادان، علت عمده مرگ نوزادان یک تا دوازده ماهه در آمریکا است. به طوری که سالانه 2500 نوزاد با این سندرم جان خود را از دست می‌دهند. پس بهتر است بیشتر با این حادثه ناگوار آشنا شویم.

احتمال سندرم مرگ ناگهانی نوزاد تا چه زمانی ادامه دارد؟

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد و مرگ خاموش نوزادان، ممکن است در نوزادان یک تا دوازده ماهه اتفاق بیفتد.90 درصد نوزادانی که با سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار می‌میرند، سن آنها زیر شش ماه است و بیشتر این نوزادان دو تا چهار ماهه هستند.

علت سندرم مرگ ناگهانی نوزاد

دلایل قطعی سندرم مرگ ناگهانی نوزاد ناشناخته است. در مطالعات انجام شده، عوامل بسیاری برای افزایش خطر سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار شناخته‌ شده ‌است. برخی عوامل مربوط به مادر و برخی مربوط به نوزاد و محیط نگهداری نوزاد هستند. بر اساس این مطالعات، معمولا نوزادان فوت‌شده، یک بیماری زمینه‌ای داشته‌اند. این مشکل می‌تواند یک نقص ژنتیکی یا یک نقص ناشناخته در بصل‌النخاع باشد که مسئول تنفس یا بیدار شدن حین خواب است. در این زمینه بررسی تنفس کودک هنگام خواب ضروری است.

عوامل افزایش‌دهنده خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد

عوامل افزایش خطر مربوط به مادر 

• سن پایین مادر در بارداری (زیر 20 سال)
• اعتیاد مادر به سیگار، مواد مخدر و الکل: خطر بروز این سندرم با مقدار سیگار مصرفی مادر حین بارداری، رابطه مستقیم دارد. خوشبختانه سیگاری بودن مادر یکی از عوامل خطر قابل‌پیشگیری است. قرار گرفتن نوزاد در معرض دود سیگار نیز، یک عامل خطر جداگانه محسوب می‌شود. در مطالعه‌ای دیده‌شده‌است که مصرف مواد مخدر توسط مادر می‌تواند خطر سندرم ناگهانی مرگ نوزاد را تا پنج برابر افزایش دهد. همراهی دو عامل سیگاری بودن و سن پایین مادر خطر سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار را دو تا چهار برابر افزایش می‌دهد.
• عدم دریافت مراقبت‌های پزشکی حین بارداری
• برخی مشکلات دوره بارداری نظیر جفت سرراهی،کنده‌شدن جفت، پارگی زودرس کیسه آب (پرده آمنیون) و سطح بالای آلفافیتوپروتئین خون مادر (سطح این پروتئین در غربالگری‌های دوران بارداری اندازه‌گیری می‌شود).

عوامل افزایش خطر مربوط به نوزاد و محیط نگهداری او 

• تولد زودتر از موعد (نارس بودن نوزاد) و وزن کم نوزاد هنگام تولد: نوزادانی که چهار تا شش هفته زودتر متولد شده‌اند یا وزن کمتر از 2500 گرم داشته‌اند، پنج برابر بیشتر در معرض سندرم مرگ ناگهانی نوزاد قرار دارند. وضعیت خوابیدن به پشت، خطر این سندرم را در نوزادان نارس می‌کاهد.
• خوابیدن نوزاد روی شکم: این مورد مهم‌ترین عامل قابل‌کنترل در سندرم مرگ ناگهانی نوزاد است. یکی از نکات مهم در حفظ ایمنی خواب نوزاد این است که وقتی نوزاد روی شکم می‌خوابد، احتمال انسداد مسیر تنفسی نوزاد بالا می‌رود. همچنین نوزاد به دلیل استنشاق مجدد دی-اکسید‌کربن ناشی از بازدم، با کمبود اکسیژن مواجه می‌شود. پوشاندن سر نوزاد هنگام خواب و یک‌طرفه خوابیدن نوزاد (روی پهلو خوابیدن) نیز خطرناک است. 
• محیط خواب نامناسب نوزاد: بیش ‌از ‌اندازه نرم بودن سطح خواب نوزاد، وجود بالش و پتوی زیاد در محل خواب نوزاد یا هرچیز اضافی که راه تنفس نوزاد را ببندد، از عوامل افزایش خطر است. خوابیدن نوزاد کنار افراد دیگر نیز، از عوامل افزایش خطر مرگ ناگهانی نوزاد است. گرم بودن بیش‌از‌اندازه محیط خواب نوزاد، پوشاندن لباس زیاد یا پیچاندن چند پتو نیز خطر را افزایش می‌دهند. بنابراین، لازم است به درجه حرارت مناسب اتاق برای خوابیدن نوزاد توجه شود.
• جنسیت نوزاد: نوزادان پسر نسبت به نوزادان دختر بیشتر در معرض مرگ خاموش نوزادان قرار دارند.
• خطر این سندرم در تولدهای چندقلویی نیز زیاد است.
• نژاد: به دلایل ناشناخته، نوزادان سیاه‌پوست آمریکایی و هندی در خطر بالاتری از این سندرم هستند.

ارتباط قنداق کردن یا پیچیدن نوزاد با سندرم مرگ ناگهانی نوزاد چیست؟

قنداق کردن نوزاد، خطر بروز سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد. این اتفاق در نوزادان بزرگ‌تر بیشتر دیده می‌شود. همچنین نوزادان قنداق شده‌ای که روی شکم یا پهلو می‌خوابند، در خطر بالاتری قرار دارند.

رابطه واکسیناسیون و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد

هیچ شواهدی مبنی‌بر افزایش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزادان بر اثر واکسن سه‌گانه (DTP) و دیگر واکسن‌ها وجود ندارد. مطالعات آماری روی تعداد زیادی از نوزادان، این گفته را تایید می‌کند. البته برخی گزارش‌ها، از مرگ ناگهانی نوزادان چند روز تا چند هفته بعد از واکسیناسیون خبر می‌دهند. احتمالا همزمان بودن واکسن‌های معمول نوزادان با سن شیوع این سندرم در آن‌ها عامل این اتفاق است. بنابراین تمام واکسن‌های نوزاد را به موقع و درست بزنید. 

راهکار‌های کاهش خطر وقوع سندرم مرگ ناگهانی نوزاد چیست؟

برای تشخیص و یا غربالگری خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، هیچ معاینه و یا تست آزمایشگاهی وجود ندارد. با این وجود با رعایت چند نکته در دوران بارداری و بعد از تولد می‌توان خطر این سندرم را کاهش داد. 

دوران بارداری

• در دوران بارداری باید معاینات پزشکی دوره ای به‌طور مرتب انجام شود.
• در صورت اعتیاد مادر به سیگار یا مواد مخدر یا الکل، مصرف این مواد در دوران بارداری باید قطع شود. 

بعد از تولد

• نوزاد نباید در کنار پدر و مادر بخوابد. زیرا باعث خفگی و گیرکردن نوزاد بین دست و پای والدین می‌شود. توصیه می‌شود که نوزاد در شش ماه اول، در یک گهواره جدا در اتاق پدر و مادر بخوابد. همچنین نوزادان دوقلو نیز در کنار هم نخوابند.
• محل خواب نوزاد نباید خیلی نرم و یا پر از بالش و پتو باشد. 
• دمای اتاق نوزاد باید معتدل و در حد 18 درجه سانتی‌گراد باشد. همچنین نوزاد نباید نزدیک وسایل گرمایشی بخوابد. 
• لباس خواب نوزاد باید سبک باشد. بهتر است از کلاه استفاده نشود.
• نوزاد نباید در معرض دود سیگار قرار گیرد.
• بهترین حالت خوابیدن نوزاد به پشت و طاق‌باز است. این حالت ایمنی نوزاد در خواب را بالا می‌برد.
• استفاده نوزاد از پستانک هنگام خواب، عامل محافظت‌کننده در برابر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد است.
• از پوشاندن صورت نوزاد خود با پتو خودداری کنید.
• استفاده از دستگاه تهویه هوا در اتاق نوزاد نیز کمک‌کننده است.

تغذیه با شیر مادر و کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد 

تغذیه با شیر مادر یک عامل محافظتی جداگانه در برابر خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزادان محسوب می‌شود. تغذیه با شیر مادر حداقل برای دو ماه، همراه با کنترل سایر عوامل خطر، می‌تواند خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را به نصف برساند. همچنین هرچه طول مدت تغذیه با شیر مادر بیشتر باشد، خطر این سندرم کمتر است.

آیا ابزارهای پزشکی کنترل علائم حیاتی نوزادان در جلوگیری از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد موثر هستند؟

خیر. در مطالعات بسیاری ثابت شده‌است که استفاده از مانیتورهای قلبی ریوی و سایر ابزارهای کنترل علائم حیاتی، هیچ تاثیری در پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد ندارد.

روش تشخیص مرگ ناشی‌از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد توسط پزشک

پزشک ابتدا از والدین سوالاتی در مورد سابقه پزشکی، رفتار، عادات غذایی، وضعیت خواب و همچنین حال عمومی نوزاد می‌پرسد. تخت‌خواب نوزاد، میزان لباسی که نوزاد می‌پوشیده‌است، دما و تهویه اتاق نوزاد نیز توسط پزشک بررسی می‌شود. در برخی موارد علت مرگ با بررسی موارد ذکر شده مشخص می‌گردد.

در بیشتر موارد برای تشخیص سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، می‌توان کالبدشکافی انجام داد. کالبد شکافی وجود نقایص مادرزادی، عفونت‌ها و برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند بیماری متابولیک را مشخص‌می‌کند. والدین کودک به‌سختی می‌توانند با این روش از بررسی کنار بیایند. ولی کالبدشکافی کمک بزرگی به تعیین علت مرگ می‌کند. همچنین باعث می‌شود پدر و مادر در مورد فرزندان بعدی مراقبت بیشتری انجام دهند.

برای تشخیص نهایی سندرم مرگ ناگهانی نوزاد(SIDS)، پزشک باید از طریق شرح‌حال و کالبدشکافی بیماری-های زیر را رد کند:

• پنومونی (عفونت ریه)
• بیماری های قلبی مادرزادی
• پیلونفریت (عفونت کلیه)
• فشار بالای شریان ریوی
• انسداد راه‌های هوایی
• برونشیت (عفونت راه‌های هوایی)
• میوکاردیت (التهاب و عفونت عضله قلب)
• آنمی سلول داسی شکل
• اختلال متابولیسم مادرزادی
• مسمومیت 
• دمای بالای بدن
• آنافیلاکسی
• باکتریمی (ورود باکتری به خون)
• عفونت با باکتری‌های سالمونلا، شیگلا، ای کلای
• هپاتیت
• پانکراتیت (التهاب پانکراس)
• سیستیک فیبروزیس (نوعی بیماری ژنتیکی)
• آسیب فیزیکی یا خونریزی

خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد در فرزندان بعدی

فرزندان بعدی، پنج تا شش برابر بیشتر در معرض مرگ بر اثر این سندرم هستند. هرچند در بیشتر خانواده‌ها احتمال اینکه فرزند بعدی نیز بر اثر این سندرم جان خود را از دست بدهد، کمتر از یک درصد است.

والدینی که نوزاد خود را بر اثر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد از دست داده‌اند، باید در مورد کنترل عوامل خطر این سندرم در فرزندان بعدی دقت بیشتری داشته‌باشند. 

والدین چگونه می‌توانند با از دست دادن نوزاد خود بر اثر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد کنار بیایند؟

مرگ نوزاد احساسات منفی زیادی را بر والدین تحمیل می‌کند. پدر و مادر ممکن است توهم دیدن نوزاد یا شنیدن صدای او را داشته‌باشند. این امر می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد. همچنین ممکن است با از دست دادن نوزاد، علائم افسردگی در والدین بروز کند. این علائم مواردی نظیر کاهش اشتها، احساس غم، احساس بی‌ارزشی و احساس گناه هستند.

بهتر است والدینی که نوزاد خود را از دست داده‌اند، به روانپزشک یا مراکز مشاوره مراجعه کنند. زیرا افسردگی آن‌ها باید درمان شود. همچنین اندوه حاصل از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد و سایر علائم والدین باید با جلسات روان درمانی فردی یا گروهی و مشاوره روانشناسی برطرف گردد. آموزش روش‌های ریلکسیشن نظیر مدیتیشن، یوگا، تلقین به نفس (Self hypnosis) و شل کردن عضلات به والدین کمک‌کننده است.