اضطراب جدایی در کودک | علت، علائم و راه‌های درمان

طبیعی است که فرزند کوچک شما هنگام خداحافظی از شما، مضطرب شود. در اوایل کودکی، گریه، احساس خشم یا چسبیدن کودک به والدین خود، واکنش‌هایی سالم نسبت به جدایی و مرحله‌ای از رشد طبیعی هستند. اضطراب جدایی کودک می‌تواند قبل از اولین تولد کودک شروع شود، بعد از رفع علائم، دوباره ظاهر شود و تا چهارسالگی کودک ادامه پیدا کند. با این حال، شدت و زمان اضطراب جدایی در هر کودکی متفاوتی است. حتی وقتی فرزندتان بزرگ‌تر می‌شود کمی نگرانی در مورد ترک والدین طبیعی است. با صبر و تعیین محدودیت‌هایی، می‌توانید اضطراب جدایی فرزندتان را کاهش دهید.

با این حال در برخی موارد حتی با وجود همه تلاش‌های والدین، اضطراب جدایی کودکان از بین نمی‌رود. این کودکان در طول سال‌های دبستان نیز اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند و علائمشان دائما عود می‌کند. اگر اضطراب جدایی آن‌قدر زیاد باشد که در فعالیت‌های عادی کودک در مدرسه و با دوستان مشکل ایجاد کند و ماه‌ها ادامه داشته باشد ممکن است نشانه یک مشکل بزرگ‌تر یعنی اختلال اضطراب جدایی باشد. در ادامه با اضطراب جدایی در کودک بیشتر آشنا می‌شوید.

اضطراب جدایی چیست؟

اضطراب جدایی در کودک به معنای ترس از دوری از مراقب اصلی تعریف می‌شود. علائم اضطراب جدایی در نوزادان و رایج‌ترین راهی که کودکان این ترس خود را نشان می‌دهند قشقرق به پا کردن و چسبندگی به مراقب است. اضطراب غریبگی در کودکان و اضطراب جدایی بخشی سالم و طبیعی از رشد کودک شما در سنین 8 تا 14 ماهگی است. از طرف دیگر، اختلال اضطراب جدایی تشخیصی برای کودکانی است که از مرزهای این مرحله رشد طبیعی خارج می‌شوند.

چه عواملی باعث اضطراب جدایی در کودک می‌شوند؟

اضطراب جدایی در کودک، علت دقیقی ندارد. این اضطراب یک سازگاری کاملا طبیعی و مهم از رشد عاطفی و ذهنی کودک است. هیچ کاری از سوی والدین باعث اضطراب جدایی در فرزندان یا پیشگیری از اتفاق افتادن آن نمی‌شود. با این حال، برخی از اقدامات مراقبتی والدین می‌تواند این اضطراب طبیعی را کاهش یا افزایش دهد.

موارد بسیاری می‌توانند به کودک کمک کنند که به دنیای اطراف خود اعتماد کند و به رابطه با مراقبینش به احساس امنیت برسد. در این صورت او می‌تواند آن‌قدر اعتماد به نفس پیدا کند که بتواند دوری از والدینش را تحمل کند. این مرحله، مانند بسیاری از مراحل دیگر کودکی می‌گذرد. با گذشت زمان فرزندتان متوجه خواهد شد که می‌تواند از شما جدا شود و شما برمی‌گردید.

عوامل موثر بر شدت علائم اضطراب جدایی در کودک 

علائم، شدت و زمان اضطراب جدایی در هر کودکی متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله:

• در دسترس بودن یک مراقب ثانویه که کودک با او آشناست و رابطه‌ای نزدیک دارد
• آشنایی کودک با موقعیتی که در آن کودک را ترک می‌کنید
• تعداد و چگونگی تجربیات قبلی جدایی
• هنجارهای فرهنگی
• روال خانوادگی
• خلق و خو و شخصیت کودک
• شخصیت و سبک فرزندپروری والدین

چگونه اضطراب جدایی طبیعی را کاهش دهیم؟

سوال برخی از والدین این است که چگونه اضطراب جدایی کودک از مادر را کاهش دهیم؟ برای کودکانی که در مرحله اضطراب جدایی طبیعی هستند می‌توانید با انجام برخی راه‌حل‌ها این اضطراب را کاهش دهید که در ادامه به این راهکارها اشاره شده است.

• جدایی را تمرین کنید. ابتدا کودک را به مدتی کوتاه و مختصر با یک مراقب تنها بگذارید. در این صورت، کودک کم‌کم می‌تواند به جدایی از شما عادت کند.
• جدایی را بعد از چرت روزانه و غذا دادن به نوزادتان برنامه‌ریزی کنید. نوزادان در هنگام خستگی یا گرسنگی، بیشتر مستعد اضطراب جدایی هستند.
• برای خداحافظی روالی همیشگی داشته باشید. روال‌ها اطمینان بخشند. می‌توانید فرزندتان را در هنگام جدایی ببوسید یا برای او دست تکان دهید. آن را تا حدی سریع انجام دهید تا بدون قشقرق فرزندتان، موقعیت را ترک کنید. به کودک بگویید می‌روید و بر خواهید گشت.
• به قول خود عمل کنید. سر همان زمانی که به فرزندتان گفته‌اید برگردید تا او بتواند به شما اعتماد کند.
• تا جایی که می‌توانید فرزندتان را در محیطی آشنا بگذارید. بهتر است کودک در هنگام جدایی از شما در خانه باشد اما اگر لازم است در محیطی غریبه بماند یا شیء آشنا در کنار او بگذارید.
• یک مراقب اولیه ثابت برای فرزندتان در نظر بگیرید. اگر برای فرزندتان پرستار استخدام کردید سعی کنید او را به مدتی طولانی‌تر به عنوان پرستار کودک خود نگه دارید تا از ناسازگاری فرزندتان پیشگیری کنید.
• برنامه‌های ترسناک تلویزیون را کاهش دهید. اگر برنامه‌هایی که کودک نگاه می‌کند ترسناک نباشند او کمتر دچار اضطراب می‌شود.
• تسلیم نشوید. به فرزندتان اطمینان دهید که او حالش بهتر خواهد شد. اگر محدودیت‌های ثابتی تنظیم کنید کودک بهتر می‌تواند با اضطراب جدایی روبرو شود.

تفاوت اضطراب جدایی با اختلال اضطراب جدایی در کودک

طبیعی است که برای برخی از کودکان بزرگ‌تر از جمله کودکان خجالتی، جدایی از والدین دشوار باشد. با این حال، والدین می‌توانند کودک را به انجام فعالیت‌های گروهی هدایت کنند. کودکان بزرگ‌تر از دو سال که علائم اضطراب جدایی آن‌ها کاهش نمی‌یابد و حتی تشدید می‌شود ممکن است دچار اختلال اضطراب جدایی باشند. اختلال اضطراب جدایی شامل علائم زیر است:

• اضطراب جدایی نامتناسب با سن در کودکان بزرگ‌تر
• ترس بیش از حد یا نگرانی از اینکه در هنگام جدایی، اتفاقی برای والدین بیفتد
• امتناع کودک از شرکت در فعالیت‌هایی که مستلزم جدایی از والدین است و گریه‌های شدید در این موقعیت‌ها
• سردرد
• ناراحتی معده

علل اختلال اضطراب جدایی در کودک

در حالی که متخصصان علل اساسی اختلال اضطراب جدایی در کودک را شناسایی نکرده‌اند، چندین عامل وجود دارد که باعث تشدید اضطراب می‌شود، از جمله:

• موقعیت‌های جدیدی که کودک را از روال عادی زندگی خارج می‌کنند مثل یک مراقب جدید، جابجایی محل زندگی، به دنیا آمدن خواهر یا برادر
• مشکلات خانوادگی مانند مشکلات میان زوجین یا مسائل مالی که باعث استرس در والدین و در نتیجه استرس فرزندان می‌شود.
• سابقه خانوادگی اضطراب یا مشکلات روانشناختی

کمک به کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی

هیچ‌یک از ما دوست نداریم ناراحتی فرزندانمان را ببینیم؛ بنابراین، طبیعی است که بخواهید از مسائلی که فرزندتان را می‌ترساند جلوگیری کنید. با این حال، این کار اضطراب کودک را در طولانی مدت تقویت می‌کند. به جای اینکه از جدا شدن از فرزندتان تلاش کنید سعی کنید به او احساس امنیت لازم برای جدایی را بدهید. در ادامه به چند روش برای کاهش علائم اختلال اضطراب جدایی در کودک اشاره شده است.

• در مورد اختلال اضطراب جدایی، یاد بگیرید. اگر در مورد چگونگی تجربه اضطرابی جدایی در فرزندتان بیاموزید بهتر می‌توانید او را درک کنید و با او همدلی داشته باشید.
• به احساسات فرزندتان گوش دهید و به آن‌ها احترام بگذارید. اگر فرزندتان در هنگام جدایی، احساس انزوا می‌کند تجربه گوش دادن به کودک، می‌تواند اثر درمانی قدرتمندی داشته باشد.
• در مورد موضوع صحبت کنید. بهتر است به فرزند خود کمک کنید که در مورد احساسات خود صحبت کند. فکر نکردن در مورد مسئله، کمکی به او نخواهد کرد. با کودک همدل باشید و به او یادآوری کنید که او می‌تواند از پس این جدایی بربیاید.
• دشوار بودن جدایی را پیش‌بینی کنید. برای درمان اضطراب جدایی در مدرسه و پیدا کردن راهی مناسب برای جدایی کودک از مادر در مهد، برای زمان‌هایی که لازم است فرزندتان از شما جدا شود مثل رفتن به مدرسه یا رفتن پیش دوستان، آماده باشید. اگر فرزندتان از یکی از والدین راحت‌تر جدا می‌شود بهتر است همان والد کودک را به مدرسه ببرد.
• هنگام جدایی، آرامش خود را حفظ کنید. اگر فرزندتان ببیند که شما آرام هستید احتمالا او نیز آرامش خواهد داشت.
• از مشارکت کودک در فعالیت‌ها حمایت کنید. کودکتان را به شرکت در فعالیت‌های بدنی و اجتماعی تشویق کنید. این کار به کاهش اضطراب جدایی در کودک و افزایش توانایی دوست‌یابی او کمک می‌کند.
• تلاش‌های فرزندتان را تحسین کنید. از کوچک‌ترین دستاوردها از جمله به خواب رفتن بی‌سر و صدا، عملکرد خوب در مدرسه و غیره به عنوان دلیل برای تحسین فرزندتان استفاده کنید.

چه زمانی مداخله درمانی لازم است؟

در نهایت لازم به یادآوری است که صبر و دانش والدین کمک زیادی به کاهش اضطراب جدایی در کودک می‌کند. با این حال، در برخی موارد مداخله حرفه‌ای و استفاده از پروتکل درمان اضطراب جدایی توسط روانشناس ضروری است. در این صورت لازم است علائم زیر را در نظر بگیرید:

• چسبندگی یا قشقرق‌های نامتناسب با سن در کودک
• کناره‌گیری از دوستان و اعضای خانواده
• دل‌مشغولی شدید با ترس و احساس گناه
• شکایات جسمی مداوم
• امتناع از رفتن به مدرسه به مدت چند هفته
• ترس بیش از حد از ترک خانه

همان‌طور که مطرح شد اضطراب جدایی در کودک مرحله‌ای طبیعی از رشد اوست. با این حال، اگر این اضطراب طولانی شود و حتی در دوران مدرسه نیز در کودک مشاهده شود ممکن است نشان‌دهنده اختلال اضطراب جدایی کودک باشد که در این صورت راهکارهای کاهش اضطراب در کودک متفاوت است و در برخی موارد مداخله درمانی الزامی است.