علت کمبود هورمون رشد در کودکان

کمبود هورمون رشد درکودکان یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که در ارتباط با هورمون‌های هیپوفیزی رخ می‌دهد. کمبود هورمون رشد در کودکان می‌تواند به تنهایی اتفاق بیفتد و همچنین می‌تواند همراه با کمبود سایر هورمون‌های هیپوفیزی باشد. از راه‌های تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان اندازه‌گیری سطح این هورمون در خون است و درمان کمبود هورمون رشد شامل هورمون‌درمانی است. در ادامه به تفضیل به بحث کمبود هورمون رشد در کودکان می‌پردازیم.

نقش هورمون رشد در کودکان چیست؟

کمبود هورمون رشد در کودکان، هرچند باعث عارضه‌های خطرناک‌تری می‌شود، اما عوارض آزاردهنده ناشی از کمبود هورمون رشد در بزرگسالی نیز کم نیست و حاکی از اهمیت این هورمون در تمام سنین است. هورمون رشد، هورمونی است که از بخش قدامی غده هیپوفیز در سر ترشح می‌شود. نام دیگر هورمون رشد، هورمون سوماتوتروپین است. این هورمون پروتئینی، باعث القای رشد در سلول‌ها (مثل سلول‌های استخوانی و عضلات) می‌شود. ‌کمبود هورمون رشد یک اختلال پیچیده است که علائمش می‌تواند در هر بیمار متفاوت باشد. اگر غده هیپوفیز به غیر از ترشح ناکافی هورمون رشد، در ترشح سایر هورمون‌ها مشکل داشته باشد، با مشکلی بزرگ‌تر به نام hypopituitarism یا همان کم‌کاری غده هیپوفیز روبه‌رو هستیم.

با اپلیکیشن گهواره، هر هفته در جریان تغییرات و نیازهای کودکت قرار بگیر.هر روز یک پیام مشاور متناسب با سن کودکت دریافت کن. قد و وزن کودکت رو هر ماه وارد کن تا بهت بگیم رشد کودکت مناسب هست یا نه.

نصب اپلیکیشن گهواره

رشد طبیعی کودکان چگونه تعریف می‌شود؟

کمبود هورمون رشد در کودکان، باعث رشد کند و آهسته در آن‌ها می‌شود. بااین‌حال میزان رشد در هر کودکی متفاوت است و هر کوتاهی قد در کودک به معنای کمبود هورمون رشد در او نیست. معمولا میزان قابل انتظار از رشد قدی کودک، طبق معیارهای زیر تعریف می‌شود:

• از زمان تولد تا یک‌سالگی: 25.4 سانتی‌متر
• از یک تا دوسالگی: 12.7 سانتی‌متر
• از دو تا سه‌سالگی: 8.9 سانتی‌متر
• از سه‌سالگی تا بلوغ: 5 الی 7 سانتی‌متر در هر سال

البته جملات بالا تنها تخمینی از میزان مورد انتظار رشد کودک را در سال‌های کودکی نشان داده‌است. برای درک بهتر از روند رشد قدی کودک خود، لازم است که وضعیت او را روی نمودار رشد قدی و وزنی چک کنید. 

نشانه‌های کمبود هورمون رشد در کودکان چیست؟

علائم کمبود هورمون رشد در کودکان، ممکن است در هر کودک به شکل متفاوتی بروز کند. مهم‌ترین علامت کمبود هورمون رشد در کودکان، رشد کُند و آهسته در کودکی است که ظاهر فیزیکی طبیعی دارد. (یعنی کودک درگیر با بیماری و یا سندرم دیگری که بر رشد قدی وی اثر بگذارد، نباشد.) دیگر علائم کمبود هورمون رشد در کودکان عبارت‌اند از:

• چهره‌ی نابالغ؛ کودک کم‌سن‌تر و جوان‌تر از دیگر هم‌سن‌هایش یه نظر می‌رسد.
• هیکل چاق
• اختلال در رشد موها
• پیشانی برجسته
• پل بینی تشکیل‌نشده (به قسمت استخوانی بالای بینی، پل بینی گفته می‌شود.)
• تاخیر در بلوغ
• بی‌حالی و کمبود انرژی

به یاد داشته‌باشید که کمبود هورمون رشد بر هوش کودک تاثیری نخواهد‌گذاشت.

عوارض کمبود هورمون رشد در کودکان چیست؟

کمبود هورمون رشد در کودکان، در صورت عدم درمان و پیگیری، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری از خود به‌جا گذارد. برخی از عوارض کمبود هورمون رشد در کودکان عبارت‌اند از:

• کوتاهی قد شدید
• کاهش تراکم استخوان
• افزایش احتمال خطر بیماری‌های قلبی‌-عروقی
• کاهش سطح انرژی در سنین یادگیری مهارت‌ها

علت کمبود هورمون رشد در کودکان کدام‌اند؟

کمبود هورمون رشد در کودکان، تنها دلیل کُندی رشد و کوتاهی قد در کودکان نیست. توجه کنید که عوامل دیگری مانند رژیم غذایی نادرست و ناکافی، اختلالات دستگاه گوارش، کم‌کاری تیروئید، اختلالات متابولیسمی، بیماری‌ها و عفونت‌های مزمن و طولانی‌شده، سندرم‌ها و بیماری‌های مادرزادی دیگر نیز می‌توانند دلیل قد کوتاهی و رشد آهسته کودک باشند.

کمبود هورمون رشد در نوزادان و کودکان، می‌تواند ناشی از نقص در شکل‌گیری اولیه غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس در دوران جنینی باشد. در این موارد کودک با کمبود هورمون رشد مادرزادی متولد می‌شود. بیشتر علل کمبود مادرزادی هورمون رشد در کودکان، ناشناخته‌اند اما احتمال می‌رود که جهش در ژن‌های مسئول ساخت غده هیپوفیز و هیپوتالاموس، گیرنده‌های آن‌ها و یا هورمون‌های مترشحه از آن‌ها عامل این کمبود است. همچنین کمبود هورمون رشد در کودکان می‌تواند در طول زندگی کودک و پس از تولد او ایجاد شود یا به قولی اکتسابی باشد.

برخی دلایل کمبود هورمون رشد اکتسابی در کودکان عبارت‌اند از:

1. تومور مغزی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز و یا در جایی دیگر از مغز با اثر فشاری بر این دو ناحیه
2. ضربه و آسیب سر
3. پرتودرمانی‌هایی که برای درمان سرطان‌هایی در زمینه هیپوتالاموس و هیپوفیز صورت می‌گیرد.
4. بیماری‌هایی که غده هیپوتالاموس یا ارتباط آن با غده هیپوفیز را درگیر می‌کنند. مانند هیستوسیتوز (نوعی بیماری نادر که موجب تجمع سلول‌های بیگانه‌خوار یا همان ماکروفاژ می‌شود.)
5. بیماری‌های خودایمنی درگیر‌کننده هیپوفیز و هیپوتالاموس مثل هیپوفیزیت لنفوسیتی

تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان

تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان، ابتدا با معاینه، بررسی قد و وزن و توجه به ظاهر کودک شروع می‌شود. مراحل بعدی تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان، با عکس‌برداری از استخوان با اشعه ایکس و اندازه‌گیری سطح هورمون رشد در خون اتفاق می‌افتد. توجه کنید که با یک‌بار اندازه‌گیری هورمون رشد، نمی‌توان کمبود یا عدم کمبود هورمون رشد در بدن را مشخص کرد؛ زیرا هورمون رشد به صورت ضربانی ترشح می‌شود و میزان آن در خون، در طول روز بالا و پایین می‌رود. بنابراین تفسیر آزمایش هورمون رشد در کودکان نیاز به دقت بالایی دارد. تصویربرداری با روش MRI نیز کمک بسیاری در تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان می‌کند.

یکی دیگر از آزمایشاتی که برای تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان صورت می‌گیرد، آزمایش تحریک ترشح هورمون رشد است. قبل از انجام این آزمایش از کودک خون گرفته می‌شود و میزان هورمون رشد در خون وی سنجیده می‌شود. سپس کودک داروهای تحریک‌کننده و افزایش‌دهنده‌ی تولید هورمون رشد را دریافت می‌کند و دوباره میزان هورمون رشد کودک را اندازه می‌گیرند. انجام و نتایج این آزمایش تا حد زیادی پیچیده است و باید به دست متخصص غدد کودکان صورت گیرد. این آزمایشات از این جهت ارزشمند هستند که می‌توانند به طور دقیق-تری دلیل مشکل کمبود هورمون رشد در کودکان را مشخص کنند. بااین‌حال آزمایش تحریک تولید هورمون رشد، هنوز در دست تحقیق و بررسی است و به اندازه‌ی آزمایشات دیگر متداول نیست. 

آیا کمبود هورمون رشد در کودکان قابل درمان است؟

راه‌های درمان کمبود هورمون رشد در کودکان را بررسی می‌کنیم:

درمان کمبود هورمون رشد در کودکان، هورمون‌درمانی است؛ به این معنا که کودک دچار کمبود هورمون رشد، باید به طور منظم و روزانه، هورمون رشد انسانی مصنوعی را به صورت تزریقی دریافت کند. اغلب نتایج درمان، سه تا چهار ماه پس از اولین تزریق، مشاهده می‌شوند. این درمان، چندین سال زمان می‌برد. هرچند برخی از کودکان پاسخ خوبی به این درمان نمی‌دهند. هرچه زودتر تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان صورت گیرد و هرچه زودتر درمان برای آن‌ها آغاز شود، کودک با احتمال بیشتری در بزرگسالی به قدی طبیعی می‌رسد. 

اگر هم‌زمان با کمبود هورمون رشد در کودکان، کمبود سایر هورمون‌های هیپوفیزی را نیز داشته‌باشیم، هورمون-درمانی برای دیگر هورمون‌ها را نیز آغاز می‌کنیم. مانند کمبود هورمون محرک تیروئیدی (TSH) که باید به طور مادام‌العمر به فرد داده‌شود. برای جلوگیری از دیابت بی‌مزه، لازم است کودک به طور مادام‌العمر داروی دسموپرسین (جایگزین وازوپرسین، هورمون ضدادراری مترشحه از هیپوفیز خلفی) را دریافت کند. برای القای بلوغ در کودکی با تاخیر در بلوغ، از هورمون‌های جنسی مصنوعی استفاده می‌کنند.

عوارض جانبی درمان کمبود هورمون رشد در کودکان 

عوارض هورمون رشد کدام‌اند؟ هورمون‌درمانی با هورمون رشد مانند بیشتر درمان‌های شیمیایی، یک‌سری عوارض جانبی دارد. برخی از عوارض جانبی هورمون رشد در کودکان عبارت‌اند از:

• حساسیت و واکنش آلرژیک مانند تورم در محل تزریق هورمون رشد مصنوعی، ایجاد بثورات پوستی و کهیر
• تب گذرا
• ژنیکوماستی قبل از بلوغ (رشد پستان در جنس مذکر یا در زمان نامناسب)
• افزایش خوش‌خیم فشارخون داخل جمجمه
• درد مفاصل ران، زانو و دیگر مفاصل
• لغزش صفحه‌ی رشد استخوان ران
• درد عضلات
• سردرد
• تشدید انحنای ستون فقرات در کودکان مبتلا به اسکولیوز (انحنای جانبی ستون فقرات)
• در ابتدا افزایش موقتی سطح قند خون، افزایش تدریجی مقاومت به انسولین و درنتیجه افزایش ریسک ابتلا به دیابت 
• همچنین به‌تازگی نگرانی‌هایی درباره افزایش بروز سرطان در افرادی که تحت هورمون‌درمانی با هورمون رشد مصنوعی هستند، وجود دارد.

در نهایت...

کمبود هورمون رشد در کودکان، تنها یک دلیل از هزاران دلیل رشد آهسته و کوتاهی قد کودکان است؛ پس برای یافتن دلیل کوتاهی قد فرزند خود، باید همه دلایل را در نظر داشت و در صورت نگرانی به یک پزشک متخصص مراجعه نمود. همچنین توجه کنید که کمبود هورمون رشد تاثیری بر هوش کودک شما نخواهدگذاشت.