واکسن دو ماهگی نوزاد و مراقبتهای لازم
واکسن دو ماهگی شامل واکسن پنجگانه یعنی مصنویت در برابر بیماری های کزاز، دیفتری، سیاه سرفه، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب و واکسن پنوموکوک و واکسن های خوراکی فلج اطفال و روتا ویروس است. و عوارضی مانند تب و اسهال دارد. در ادامه بیشتر در مورد عوارض و مراقبتهای واکسن دو ماهگی توضیح خواهیم داد.
پادکست خلاصه مقاله واکسن دو ماهگی:
با نصب اپلیکیشن گهواره، قد و وزن کودک خود را روی نمودار بررسی کنید و از رشد مناسبش اطمینان یابید. روزانه متناسب با سن کودکتان ، پیام‌های مشاوره تخصصی دریافت کنید و با توصیه‌های تغذیه‌ای و دستور پخت‌های مناسب، تغذیه سالم‌تری برای او فراهم کنید. همچنین، با بازی‌های مناسب و آزمون‌های دوره‌ای به تقویت هوش و مهارت‌های فرزندتان کمک کنید.
همه چیز درباره واکسن دو ماهگی
واکسن دو ماهگی نوزاد چیست و علیه کدام بیماری‌ها ایمنی ایجاد میکند؟ واکسن ۲ماهگی نوزاد بر طبق جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان در ایران، شامل واکسن فلج اطفال خوراکی و واکسن پنوموکوک و روتاویروس و واکسن تزریقی پنج گانه است که پنتاوالان نیز نامیده میشود.
جز اول واکسن دو ماهگی: واکسن تزریقی پنج گانه
واکسن پنج گانه شامل چیست؟ واکسن پنج گانه شامل واکسن سه گانه (یا واکسن ثلاث) به انضمام واکسن هپاتیت ب (HepB) و واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب (Hib) است. واکسن سه گانه خود شامل موارد زیر است:
- کزاز
- دیفتری
- سیاه سرفه
واکسن پنج گانه؛ موارد ممنوعیت و احتیاط؟
1- دوماهگی اولین دوره از دریافت واکسن پنج گانه است. از اجزای تشکیل دهنده‌ی واکسن سه گانه، واکسن سیاه‌سرفه است که بعضی کودکان نسبت به آن واکنش‌های زیر را نشان می‌دهند:
- تب بالای 40 درجه در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- تشنج نوزادان در طی 72 ساعت بعد از تزریق واکسن
- گریه شدید نوزاد بعد از واکسن دو ماهگی بیش از 3 ساعت در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- واکنش کلاپس هیپوتونیک در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن، کلاپس هیپوتونیک، شامل کاهش قدرت عضلانی، کاهش سطح هوشیاری، رنگ‌پریدگی و یا کبود شدن صورت کودک در طی 48 ساعت بعد از واکسیناسیون است.
توجه! بر طبق دستور‌عمل کشوری واکسیناسیون، موارد فوق ممنوعیتی برای دریافت نوبت‌های بعدی واکسن‌های حاوی واکسن سیاه سرفه یعنی واکسن‌های سه گانه و واکسن پنج گانه، ایجاد نمی‌کند. تنها نیاز است که اقداماتی حمایتی مانند دادن مایعات کافی یعنی شیر، دادن استامینوفن برای کاهش تب و مصرف داروی مناسب درصورت بروز احتمالی تشنج صورت گیرد. برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی دارو‌های تب‌بر مانند مصرف دوز قطره استامینوفن قبل و بعد از واکسن به مقاله آن مراجعه کنید.
۲- درصورت بروز کما و کاهش سطح هوشیاری در طی 7 روز پس از تزریق واکسن (خصوصاً اگر علت مشخص دیگری برای آن پیدا نشود)، دریافت دوز بعدی واکسن‌های سه‌گانه و پنج گانه ممنوع است. باید با مشورت پزشک متخصص، به‌جای آن‌ها، واکسن دوگانه تزریق شود.
۳- یکی از انواع واکنش‌های حساسیتی که پس از تزریق واکسن رخ می‌دهد، واکنش آنافیلاکسی است. این واکنش نسبت به واکسن یا ترکیبات همراه آن رخ می‌دهد. تظاهرات آنافیلاکسی شامل کهیر، خارش، تنگی نفس، تب، ورم صورت یا کل بدن، کاهش فشار خون، شوک یا در موارد کنترل نشده مرگ است. این واکنش معمولاً نیم ساعت بعد از تزریق واکسن رخ می‌دهد. سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن، از موارد قطعی منع واکسن است. مثلاً این واکنش ممکن است نسبت واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب در واکسن پنجگانه باشد که در این مورد، در نوبت بعدی دریافت واکسن، تزریق واکسن هموفیلوس آنفولانزا تیپ ب ممنوع است. لازم است سی دقیقه بعد از دریافت واکسن، در همان مرکز درمانی بمانید تا در صورت بروز آنافیلاکسی، اقدامات درمانی به سرعت انجام شود.
4- اگرچه تشنج ساده به دنبال تب، صرع کنترل شده در سه ماه اخیر، سابقه خانوادگی تشنج، فلج مغزی (CP) و تاخیر تکاملی مانعی برای دریافت واکسن سیاه‌سرفه نیست؛ امّا در مواردی مانند اختلالات عصبی پیش‌رونده، صرع کنترل نشده و یا سابقه تشنجی که مورد ارزیابی قرار نگرفته است، تزریق واکسن‌های سه‌گانه و پنجگانه حاوی واکسن سیاه‌سرفهt باید تا زمان ارزیابی کامل و نظر دقیق پزشک به تعویق بیفتد.
5- در صورت ابتلا کودک به بیماری شدید (با یا بدون تب)، لازم است واکسیناسیون تا زمان بهبودی حال عمومی به تعویق بیفتد. توجه داشته باشید که عفونت‌های خفیف (با یا بدون تب) مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت‌های خفیف دستگاه تنفسی فوقانی و همچنین مصرف شربت آنتی بیوتیک برای نوزاد، مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی‌کند.
نکته: در تمام مواردی که تزریق یک نوع واکسن ممنوع است، سایر واکسن‌ها باید بر اساس برنامه واکسیناسیون کشوری تزریق شود.
* برای ثبت نام در کاملترین دوره مراقبت از نوزاد و کسب اطلاعات بیشتر کلیک نمایید:
جز دوم واکسن دو ماهگی: واکسن فلج اطفال خوراکی
واکسن فلج اطفال دارای دو شکل خوراکی (OPV) و تزریقی (IPV) است. شکل خوراکی آن به شکل قطره بوده که در واکسن 2 ماهگی نوزاد هم به کودک خورانده میشود.
نکاتی درباره‌ی واکسن فلج اطفال خوراکی
- تغذیه با هرنوع شیری از جمله شیر مادر، ممنوعیتی برای دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی ایجاد نمی‌کند. لازم نیست در انجام اقدامات قبل از واکسن دو ماهگی، دریافت شیر قطع شود.
- درصورت استفراغ در کم‌تر از 30 دقیقه پس از دریافت قطره فلج‌اطفال، باید دوباره قطره دریافت شود.
- کودکانی که به اسهال شدید مبتلا هستند و واکسن فلج اطفال خوراکی دریافت کرده‌اند، باید حداقل یک ماه بعد، یک دوز اضافی از واکسن فلج اطفال خوراکی را دریافت کنند.
- تجویز واکسن فلج اطفال خوراکی درکودکان مبتلا به عفونت HIV بدون علامت، بلامانع است؛ اما درصورت ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار و یا بیماری نقص ایمنی شدید، باید به جای شکل خوراکی، از شکل تزریقی واکسن فلج اطفال استفاده شود.
موارد ممنوعیت مصرف واکسن فلج اطفال خوراکی
در موارد زیر، استفاده از واکسن فلج‌اطفال خوراکی ممنوع بوده و باید به‌جای آن از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود:
- ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار؛
- بیماری نقص ایمنی شدید؛
- کودکان تحت درمان با دارو‌های ضعیف‌کننده سیستم ایمنی مانند دارو‌های شیمی‌درمانی و کورتون‌ها؛
- مبتلایان به لوسمی، لنفوم یا سایر سرطان‌ها؛
- کودکان تحت درمان با رادیوتراپی؛
- حضور فردی با نقص ایمنی در منزل.
سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن، از موارد قطعی منع واکسن است. در صورت ابتلا کودک به بیماری متوسط تا شدید (با یا بدون تب)، لازم است واکسیناسیون تا زمان بهبودی حال عمومی به تعویق بیفتد. توجه داشته باشید که عفونت‌های خفیفی همراه یا بدون تب هستند مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت‌های خفیف دستگاه تنفسی فوقانی و همچنین مصرف آنتی‌بیوتیک، مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی‌کند.
جزء سوم واکسن دوماهگی، واکسن پنوموکوک است که در واکسیناسیون کشوری، فرم ۱۰ ظرفیتی آن با نام واکسن پنوموسیل تزریق میشود. این واکسن باعث ایمنی‌زایی علیه ۱۰ نوع خطرناک از انواع باکتری پنوموکوک میشود که عامل بیماری‌هایی مانند مننژیت، سینوزیت، عفونت گوش یا آبسه و عفونت های شدید ریوی در کودکان زیر دوسال هستند. حداقل سن برای دریافت این واکسن، ۶ هفتگی است و حداکثر سن مجاز برای تزریق آن، ۲۴ ماهگی است.
جزء چهارم واکسن دوماهگی، واکسن خوراکی روتاویروس است. باتوجه به این‌که روتاویروس شایع‌ترین عامل اسهال وخیم در کودکان زیر ۵ سال است، این واکسن وارد واکسیناسیون کشوری شد که حاوی ویروس زنده‌ی ضعیف شده است و برخلاف واکسن خوراکی فلج اطفال، اگر حین یا بعد از خوردن واکسن، کودک دچار استفراغ شود، نیاز به تکرار ندارد. این واکسن نباید با دارو یا دیگر واکسن‌های خوراکی مخلوط شود. در صورت تاخیر درانجام واکسیناسیون، حداکثر سن مجاز برای دریافت نوبت اول واکسن روتاویروس، ۱۵ هفتگی است و پس از این سن، دیگر انجام نمی‌شود. همچنین لازم است نوبت دوم و سوم هم زیر ۸ ماهگی دریافت شود. زیرا اگر بعد از این سن مراجعه شود، دوزهای بعدی حذف خواهند شد.
* مقاله واکسن زدن نوزاد هنگام سرماخوردگی را مطالعه کنید.
واکسن دوماهگی نوزاد به کجا زده میشود؟
شایع‌ترین سوال والدین این است که واکسن دو ماهگی نوزاد کجا تزریق میشود؟ واکسن پنجگانه که جزء تزریقی آمپول دو ماهگی نوزاد است، در قسمت جلویی و خارجی ران سمت چپ تزریق میشود. تزریق این واکسن به‌صورت عمیق و داخل عضلانی انجام می‌گیرد. اهمیت تزریق عمیق واکسن در این است که از بروز عوارض پوستی احتمالی پس از تزریق جلوگیری میکند.
زمان تزریق واکسن دو ماهگی
تزریق واکسن دو ماهگی نوزاد، پس از گذشت دو ماه از تولد نوزاد، یعنی در پایان دو ماهگی انجام میشود. بهتر است از تاخیر در واکسن دو ماهگی اجتناب کنید.
عوارض شایع واکسن دو ماهگی
محل تزریق واکنش نشان می‌دهد، به این صورت که ورم، درد، حساسیت در محل تزریق، سفتی عضله محل تزریق و حتی گاهی تخریب اندک بافت محل تزریق رخ می‌دهد. این عارضه نیاز به درمان خاصی نداشته و خود‌به‌خود برطرف میشود. برای کاهش علائم می‌توانید از مسکن و کمپرس سرد استفاده کنید. قرار دادن پارچه سرد و مرطوب (نه کمپرس سرد مثل یخ) نیز می‌تواند از میزان درد کودک بکاهد.
آیا عوارض پس از دریافت واکسن دو ماهگی خطرناک است؟
بسیاری از کودکان بعد از انجام واکسیناسیون، دچار عوارض و علائم واکسن دو ماهگی می‌شوند که برای والدین نگران‌کننده است. بیشتر عوارض بعد از واکسیناسیون که در ادامه مفصلاً به آن‌ها خواهیم پرداخت، بی‌خطر بوده و خود‌به خود برطرف می‌شوند. تب بعد از واکسن گاهی نیاز به درمان با دارو‌های تب‌بر دارد. همچنین در تعداد اندکی از کودکان نیز واکنش‌های حساسیتی شدیدی مانند شوک آنافیلاکسی رخ می‌دهد که نیازمند درمان فوری بوده و از موارد منع مصرف نوبت بعدی همان واکسن است. عفونت جای واکسن دو ماهگی نیز بسیار نادر است.
چه کاری انجام دهیم که جای واکسن دو ماهگی سفت نشود؟
برای کاهش احتمال ایجاد سفت شدن جای واکسن و کاهش درد آن، می‌توانید از کمپرس سرد استفاده کنید. کمپرس سرد را هر 2 ساعت، 15 دقیقه در محل تزریق قرار دهید. استفاده از کمپرس سرد تا دو روز بعد از واکسیناسیون، به کاهش سفتی جای واکسن دو ماهگی کمک میکند. معمولاً سفتی جای واکسن تا دوماه بعد از تزریق رفع میشود. البته گاهی اگر سفتی جای واکسن با علائمی مانند تب افزایش‌یابنده، تغییر رنگ زیاد و درد شدید همراه باشد؛ ممکن است نشان‌دهنده‌ی شروع یک آبسه عفونی باشد که باید حتماً توسط پزشک بررسی شود. برای اطلاعات بیشتر درباره سفت شدن جای واکسن به این مقاله مراجعه کنید.
از شایع‌ترین عوارض بعد واکسن دوماهگی، تب است. برای کاهش تب می‌توانید از استامینوفن استفاده کنید. استامینوفن می‌تواند هر4 تا 6 ساعت و حداکثر 5 بار در 24 ساعت مصرف شود. روش‌هایی همچون پایین آوردن تب کودک با گلاب، دریافت مایعات فراوان، پاشویه و پوشیدن لباس‌های خنک نیز به کاهش تب بعد از واکسن دو ماهگی کمک میکند.
علائمی مانند سردرد، کاهش اشتها، عدم تمایل به شیرخوردن، اسهال و درد عضلانی نیز می‌تواند بعد از واکسن دوماهگی رخ دهد که با مصرف مسکن و مایعات اضافی، کاهش می‌یابد. بیشتر این علائم، طی سه تا چهار روز پس از واکسن دو ماهگی کاهش می‌یابد.
* مقاله سفت شدن جای واکسن نوزاد را مطالعه کنید.
درد واکسن دو ماهگی چند روز است؟
معمولاً عوارض و علائم ایجاد شده بعد از واکسن دو ماهگی، 3 تا 4 روز بعد از تزریق، کاهش می‌یابد و رو‌به بهبود می‌رود. اگر علائم کودک شما کاهش نیافت، تشدید شد یا عوارضی مانند اسهال و استفراغ به آن اضافه شد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. اگر تب بعد از واکسن دو ماهگی پس از 3 روز، پایین نیامد یا کودک دچار تشنج شد، مراجعه به پزشک ضروری است.
باور‌هایی غلط درباره واکسن دو ماهگی کودک
بسیاری از مادران تصور می‌کنند که واکسن زدن نوزاد هنگام سرماخوردگی اشتباه است یا واکسن دوماهگی و مصرف آنتی‌بیوتیک با هم تداخل دارند! بهتر است بدانید موارد زیر دلیلی برای تعویق یا ممنوعیت واکسیناسیون نیستند:
- بیماری خفیف مانند ظهور علائم سرماخوردگی نوزاد ، عفونت گوش میانی و اسهال خفیف
- دوره نقاهت یک بیماری
- دریافت آنتی‌بیوتیک
- دریافت داروی ضدویروسی، به‌جز در مورد واکسن آبله‌مرغان و واکسن زنده آنفولانزا ( در این مقاله بخوانید واکسن آبله مرغان در چند ماهگی تزریق می شود)
- نارس بودن شیر‌خوار
- وزن کم هنگام تولد
- تماس خانگی با خانم باردار
- تغذیه با شیر مادر
- سوء تغذیه
- ابتلا به زردی دوران نوزادی
- بیماری‌ها و شرایط پایدار و غیر‌پیش‌رونده عصبی مانند سندرم داون
در نتیجه تزریق واکسن دو ماهگی برای کودکی که تب‌دار و یا کودکی آنتی بیوتیک مصرف میکند، منعی ندارد.
* مقاله استحمام نوزاد بعد از واکسن را مطالعه کنید.
مراقبتهای بعد از واکسن دو ماهگی
مراقبتهای واکسن دو ماهگی، به کاهش درد کمک زیادی میکند که در ادامه ذکر شده‌اند:
- پس از واکسن نوزاد دو ماهه، از پوشاندن لباس تنگ که موجب فشار بر جای واکسن شود، خودداری کنید.
- استحمام بعد از واکسن و شستن محل تزریق پس از واکسیناسیون منعی ندارد.
- استفاده از کمپرس سرد باعث کاهش سفتی جای واکسن میشود.
- تماس پوستی با مادر، به آرام‌سازی کودک بسیار کمک میکند.
- از راه‌های کاهش درد بعد از واکسن دو ماهگی، استفاده از پارچه‌ای سرد و مرطوب در محل تزریق است.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.