واکسن دو ماهگی نوزاد و مراقبت‌های لازم
واکسن دو ماهگی، به‌عنوان دومین مرحله از واکسیناسیون کودک پس از واکسن بدو تولد، هم برای مادر و هم برای کودک، رخدادی پر از تنش و سختی است. واکسن دو ماهگی گاهی با عوارضی نیز همراه است که باعث نگرانی بیشتر والدین می-شود. در ادامه توضیح میدهیم واکسن دوماهگی نوزاد برای چیست و عوارض بعد از آن خصوصاً تب بعد از واکسن درا چطور باید کنترل کرد. همچنین میتوانید برای آشنایی بیشتر با جدول زمانبندی واکسیناسیون کودکان در ایران به این مقاله مراجعه کنید.
خلاصه مقاله را بصورت صوتی هم میتوانید گوش بدهید.
همه چیز درباره واکسن دو ماهگی
واکسن دو ماهگی نوزاد چیست و علیه کدام بیماری‌ها ایمنی ایجاد میکند؟ واکسن ۲ماهگی نوزاد بر طبق جدول زمانبندی واکسیناسیون کودکان در ایران، شامل واکسن فلج اطفال خوراکی و واکسن تزریقی پنج گانه است که پنتاوالان نیز نامیده میشود.
جز اول واکسن دو ماهگی: واکسن تزریقی پنج گانه
واکسن پنج گانه شامل چیست؟ واکسن پنج گانه شامل واکسن سه گانه (یا واکسن ثلاث) به انضمام واکسن هپاتیت ب (HepB) و واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب (Hib) است. واکسن سه گانه خود شامل موارد زیر است:
- کزاز
- دیفتری
- سیاه سرفه
واکسن پنج گانه؛ موارد ممنوعیت و احتیاط؟
1- دوماهگی اولین دوره از دریافت واکسن پنج گانه است. از اجزای تشکیل دهنده‌ی واکسن سه گانه، واکسن سیاه‌سرفه است که بعضی کودکان نسبت به آن واکنش‌های زیر را نشان می‌دهند:
- تب بالای 40 درجه در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- تشنج نوزادان در طی 72 ساعت بعد از تزریق واکسن
- گریه شدید نوزاد بعد از واکسن دو ماهگی بیش از 3 ساعت در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن
- واکنش کلاپس هیپوتونیک در طی 48 ساعت بعد از تزریق واکسن، کلاپس هیپوتونیک، شامل کاهش قدرت عضلانی، کاهش سطح هوشیاری، رنگ‌پریدگی و یا کبود شدن صورت کودک در طی 48 ساعت بعد از واکسیناسیون است.
توجه! بر طبق دستور‌عمل کشوری واکسیناسیون، موارد فوق ممنوعیتی برای دریافت نوبت‌های بعدی واکسن‌های حاوی واکسن سیاه سرفه یعنی واکسن‌های سه گانه و واکسن پنج گانه، ایجاد نمی‌کند. تنها نیاز است که اقداماتی حمایتی مانند دادن مایعات کافی یعنی شیر، دادن استامینوفن برای کاهش تب و مصرف داروی مناسب درصورت بروز احتمالی تشنج صورت گیرد. برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی دارو‌های تب‌بر مانند مصرف دوز قطره استامینوفن قبل و بعد از واکسن به مقاله آن مراجعه کنید.
2- امّا! درصورت بروز کما و کاهش سطح هوشیاری در طی 7 روز پس از تزریق واکسن (خصوصاً اگر علت مشخص دیگری برای آن پیدا نشود.)، دریافت دوز بعدی واکسن‌های سه گانه و پنج گانه ممنوع است. باید با مشورت پزشک متخصص به‌جای آن‌ها واکسن دوگانه تزریق شود.
3- یکی از انواع واکنش‌های حساسیتی که پس از تزریق واکسن رخ می‌دهد، واکنش آنافیلاکسی است. این واکنش نسبت به واکسن یا ترکیبات همراه آن رخ می‌دهد. تظاهرات آنافیلاکسی شامل کهیر، خارش، تنگی نفس، تب، ورم صورت یا کل بدن، کاهش فشار خون، شوک یا در موارد کنترل نشده مرگ است. این واکنش معمولاً نیم ساعت بعد از تزریق واکسن رخ می‌دهد. سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن از موارد قطعی منع واکسن است. مثلا این واکنش ممکن است نسبت واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب در واکسن پنج‌گانه باشد که در این مورد در نوبت بعدی دریافت واکسن، تزریق واکسن هموفیلوس آنفولانزا تیپ ب ممنوع است. در صورت بروز علائم فوق، به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
4- اگرچه تشنج ساده به دنبال تب، صرع کنترل شده در سه ماه اخیر، سابقه خانوادگی تشنج، فلج مغزی (CP) و تاخیر تکاملی مانعی برای دریافت واکسن سیاه‌سرفه نیست؛ امّا در مواردی مانند اختلالات عصبی پیش‌رونده، تشنج کنترل نشده، صرع کنترل نشده، اسپاسم شیرخوارگی و یا سابقه تشنجی که مورد ارزیابی قرار نگرفته است، تزریق واکسن‌های سه‌گانه و پنج‌گانه حاوی واکسن سیاه‌سرفه باید تا زمان ارزیابی کانل و نظر دقیق پزشک به تعویق بیافتد.
5- در صورت ابتلا کودک به بیماری شدید (با یا بدون تب)، لازم است واکسیناسیون تا زمان بهبودی حال عمومی به تعویق بیافتد. توجه داشته باشید که عفونت‌های خفیف (با یا بدون تب) مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت-های خفیف دستگاه تنفسی فوقانی و همچنین مصرف شربت آنتی بیوتیک برای نوزاد مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی-کند.
نکته: در تمام مواردی که تزریق یک نوع واکسن ممنوع است، سایر واکسن‌ها باید بر طبق برنامه واکسیناسیون کشوری تزریق شود.
جز دوم واکسن دو ماهگی: واکسن فلج اطفال خوراکی
واکسن فلج اطفال دارای دو شکل خوراکی (OPV ) و تزریقی (IPV) است. شکل خوراکی آن به شکل قطره بوده که در واکسن 2 ماهگی نوزاد هم به کودک خورانده میشود.
نکاتی درباره‌ی واکسن فلج اطفال خوراکی
- تغذیه با هرنوع شیری از جمله شیر مادر ممنوعیتی برای دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی ایجاد نمی‌کند. لازم نیست در انجام اقدامات قبل از واکسن دو ماهگی دریافت شیر قطع شود.
- درصورت استفراغ در کم‌تر از 30 دقیقه پس از دریافت قطره فلج‌اطفال، باید دریافت قطره تجدید شود.
- در کودک مبتلا به اسهال شدید که واکسن فلج اطفال خوراکی دریافت کند، باید به فاصله حداقل یک ماه یک دوز اضافی از واکسن فلج اطفال خوراکی را دریافت کند.
- تجویز واکسن فلج اطفال خوراکی درکودکان مبتلا به عفونت HIV بدون علامت بلامانع است. اما درصورت ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار و یا بیماری نقص ایمنی شدید، باید به جای شکل خوراکی، از شکل تزریقی واکسن فلج اطفال استفاده شود.
موارد ممنوعیت مصرف واکسن فلج اطفال خوراکی
در موارد زیر استفاده از واکسن فلج‌اطفال خوراکی ممنوع بوده و باید به‌جای آن از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود:
- ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار
- بیماری نقص ایمنی شدید
- کودکان تحت درمان با دارو‌های ضعیف‌کننده سیستم ایمنی مانند دارو‌های شیمی‌درمانی و کودتون‌ها
- مبتلایان به لوسمی، لنفوم و یا سایر سرطان‌ها
- کودکان تحت درمان با رادیوتراپی
- حضور فردی با نقص ایمنی در منزل
نکته: اگر کودک دچار آترزی مری باشد و جراحی گاسترستومی انجام داده باشد، بهتر است به جای واکسن فلج اطفال خوراکی، از تزریق واکسن فلج اطفال استفاده شود.
سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن از موارد قطعی منع واکسن است.
در صورت ابتلا کودک به بیماری متوسط تا شدید (با یا بدون تب)، لازم است واکسیناسیون تا زمان بهبودی حال عمومی به تعویق بیافتد. توجه داشته باشید که عفونت‌های خفیف با یا بدون تب مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت‌های خفیف دستگاه تنفسی فوقانی و همچنین مصرف آنتی بیوتیک مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی‌کند.
* برای اطلاع از عوارض واکسن زدن نوزاد هنگام سرماخوردگی کلیک نمایید.
واکسن دوماهگی نوزاد به کجا زده میشود؟
واکسن دوماهگی کجا میزنن ؟ شایع ترین سوال والدین این است که واکسن دو ماهگی نوزاد به کجا تزریق میشود ؟ جزء تزریقی آمپول دوماهگی نوزاد ، واکسن پنج گانه است که در قسمت جلویی - خارجی رانِ سمت چپ تزریق میشود. تزریق واکسن پنج گانه دو ماهگی به صورت عمیق و داخل عضلانی است. تزریق عمیق واکسن بسیار اهمیت داشته و از عوارض پوستی احتمالی بعد تزریق واکسن می‌کاهد.
زمان تزریق واکسن دو ماهگی
اگرچه زمان واکسن دو ماهگی نوزاد از روی اسم آن مشخص است. اما در جواب سوال شما باید بگوییم: تزریق واکسن دو ماهگی نوزاد پس از گذشت دو ماه از تولد نوزاد یعنی در پایان دو ماهگی انجام میشود. بهتر است از تاخیر در واکسن دو ماهگی اجتناب کنید.
عوارض شایع واکسن دو ماهگی
عوارض واکسن دو ماهگی چیست ؟ واکنش محل تزریق: این عارضه یک واکنش حساسیتی است که به صورت ورم، درد، حساسیت در محل تزریق، سفتی عضله محل تزریق و حتی گاهی تخریب اندک بافت محل تزریق رخ می‌دهد. این عارضه نیاز به درمان خاصی نداشته و خود‌به‌خود برطرف میشود. برای کاهش این عارضه میتوانید از مسکن و کمپرس سر استفاده کنید. قرار دادن پارچه سرد و مرطوب (نه کمپرس سرد مثل یخ) نیز می‌تواند از میزان درد کودک بکاهد.
آیا عوارض پس از دریافت واکسن دو ماهگی خطرناک است؟
بسیاری از کودکان بعد از انجام واکسیناسیون دچار عوارض و علائم واکسن دو ماهگی می‌شوند که برای والدین نگران‌کننده است. بیشتر عوارض بعد از واکسیناسیون که در ادامه مفصلاً به آن‌ها خواهیم پرداخت، بی‌خطر بوده و خود‌به خود برطرف می‌شوند. تب بعد از واکسن گاهی نیاز به درمان با دارو‌های تب‌بر دارند؛ همچنین در تعداد اندکی از کودکان نیز واکنش‌های حساسیتی شدیدی مانند شوک آنافیلاکسی رخ می‌دهد که نیازمند درمان فوری بوده و از موارد منع مصرف نوبت بعدی همان واکسن است. عفونت جای واکسن دو ماهگی نیز بسیار نادر است.
چه کاری انجام دهیم که جای واکسن دو ماهگی سفت نشود؟
واکسن دوماهگی درد داره . برای کاهش احتمال ایجاد سفت شدن جای واکسن و همچنین کاهش درد آن میتوانید از کمپرس سرد استفاده کنید. کمپرس سرد را هر 2 ساعت، 15 دقیقه در محل تزریق قرار دهید. استفاده از کمپرس سرد تا دو روز بعد از واکسیناسیون، به کاهش سفتی-شدن جای واکسن دو ماهگی کمک میکند. معمولاً سفتی جای واکسن تا دوماه بعد از واکسن رفع میشود. البته گاهی اگر سفتی جای واکسن با علائمی مانند تب افزایش‌یابنده، تغییر رنگ زیاد و دردی شدید همراه باشد؛ ممکن است نشان‌دهنده‌ی شروع یک آبسه عفونی باشد که باید حتما توسط پزشک بررسی شود. برای اطلاعات بیشتر درباره سفت شدن جای واکسن به این مقاله مراجعه کنید.
تب بعد از واکسن دو ماهگی: از شایع‌ترین عوارض بعد واکسن دوماهگی تب است. برای کاهش تب میتوانید از استامینوفن برای کاهش تب بعد ار واکسن دو ماهگی استفاده کنید. استامینوفن می‌تواند هر4 تا 6 ساعت و حداکثر 5 بار در 24 ساعت مصرف شود. روشهایی همچون پایین آوردن تب کودک با گلاب، دریافت مایعات فراوان، پاشویه و پوشیدن لباس‌های خنک نیز به کاهش تب بعد از واکسن دو ماهگی کمک میکند.
علائمی مانند سردرد، کاهش اشتها، عدم تمایل به شیرخوردن، اسهال و دردعضلانی نیز می‌تواند بعد از واکسن دوماهگی رخ دهد که با مصرف مسکن و مایعات اضافی، این علایم کاهش می‌یابد. بیشتر این علائم در طی سه تا چهار روز پس از واکسن دو ماهگی کاهش می‌یاید.
* برای اطلاعات کامل درباره جلوگیری از سفت شدن جای واکسن نوزاد کلیک نمایید.
درد واکسن دو ماهگی چند روز است؟
معمولاً عوارض و علائم ایجاد شده بعد از واکسن دو ماهگی، بعد از گذشت 3 تا 4 روز از تزریق کاهش می‌یابد و رو‌به بهبود می‌رود. اگر علائم کودک شما کاهش نیافت، تشدید شد و یا عوارضی مانند اسهال و استفراغ به آن اضافه شد حتما به پزشک مراجعه کنید. مثلا اگر تب بعد از واکسن دوماهگی پس از 3 روز پایین نیامد و یا کودک دچار تشنج شد، مراجعه به پزشک ضروری است.
باور‌هایی غلط درباره واکسن دو ماهگی کودک
بسیاری از مادران تصور می‌کنند که واکسن زدن نوزاد هنگام سرماخوردگی اشتباه است یا واکسن دوماهگی و مصرف آنتی‌بیوتیک با هم تداخل دارند! بهتر است بدانید موارد زیر دلیلی برای تعویق یا ممنوعیت واکسیناسیون نیستند:
- بیماری خفیف مانند ظهور علائم سرماخوردگی نوزاد ، عفونت گوش میانی و اسهال خفیف
- دوره نقاهت یک بیماری
- دریافت آنتی‌بیوتیک
- دریافت داروی ضدویروسی، به‌جز در مورد واکسن آبله‌مرغان و واکسن زنده آنفولانزا ( در این مقاله بخوانید واکسن آبله مرغان در چند ماهگی تزریق می شود)
- نارس بودن شیر‌خوار
- وزن کم هنگام تولد
- تماس خانگی با خانم باردار
- تغذیه با شیر مادر
- سوء تغذیه
- ابتلا به زردی دوران نوزادی
- بیماری‌ها و شرایط پایدار و غیر‌پیش‌رونده عصبی مانند سندرم داون
در نتیجه تزریق واکسن دو ماهگی برای کودکی که تب‌دار و یا کودکی آنتی بیوتیک مصرف میکند، منعی ندارد.
* استحمام نوزاد بعد از واکسن چند روز بعد مجاز است؟ کلیک نمایید.
مراقبت‌های بعد از واکسن دو ماهگی
مراقبت های واکسن دو ماهگی به کاهش درد کمک زیادی میکند. مراقبت های بعد واکسن دو ماهگی به شرح زیر است:
- پس از واکسن نوزاد دو ماهه از پوشاندن لباس تنگ که موجب فشار بر جای واکسن شود، خودداری کنید.
- استحمام بعد از واکسن و شستن محل تزریق پس از واکسیناسیون منعی ندارد.
- استفاده از کمپرس سرد باعث کاهش سفتی جای واکسن میشود.
- تماس پوستی با مادر به آرام‌سازی کودک بسیار کمک میکند.
- از راه‌های کاهش درد بعد از واکسن دو ماهگی استفاده از پارچه‌ای سرد و مرطوب در محل تزریق است.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.