هفته سیزدهم بارداری - تغییرات مادر و جنین در هفته ۱۳ بارداری

هفته سیزدهم بارداری آغاز سه‌ماهه دوم و شروع دوره‌ای آرام‌تر و لذت‌بخش‌تر برای بسیاری از مادران است. در این مرحله معمولاً شدت حالت تهوع کاهش می‌یابد و اشتها دوباره بازمی‌گردد. از سوی دیگر، جنین نیز وارد دوره رشد سریع‌تر می‌شود؛ اثر انگشت‌های ظریف او شکل می‌گیرد، کلیه‌ها و دستگاه ادراری عملکرد خود را کامل می‌کنند و ارتباطات عصبی میان مغز و عضلات گسترش می‌یابد. حتی ممکن است جنین برای اولین‌بار سکسکه کند یا خمیازه بکشد. در ادامه این مقاله از مجله سلامت گهواره به‌طور دقیق‌تری تغییرات مهم جنین و شرایط بدن مادر در هفته سیزدهم بارداری را بررسی می‌کنیم.

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

تغییرات جنین در هفته سیزدهم بارداری

هفته سیزدهم نقطه رسمی ورود جنین به سه‌ماهه دوم بارداری است؛ دوره‌ای که رشد او با سرعت بیشتری ادامه پیدا می‌کند و حالا بیش از هر زمان دیگری شبیه یک انسان کوچک شده است. در این زمان طول جنین به حدود ۷ تا ۸ سانتی‌متر می‌رسد و وزن او حدود ۲۰ تا ۲۵ گرم (در برخی اندازه‌گیری‌ها حدود ۲۳ گرم) است.

• تکامل استخوان‌ها و ساختار بدنی

در این هفته استخوان‌های نرم جنین شروع به سخت‌تر شدن می‌کنند و اسکلت بدن او کامل‌تر می‌شود. این تقویت استخوان‌ها باعث می‌شود که حرکات او شکل واضح‌تری بگیرد؛ جنین می‌تواند دست‌ها و پاهایش را خم کند، پاهایش را بکشد، دستانش را مشت کند و حتی تغییر وضعیت دهد.

• تشکیل اثر انگشت و ویژگی‌های پوستی

یکی از شگفت‌انگیزترین رویدادهای این هفته، تشکیل اثر انگشت‌ها روی انگشتان کوچک جنین است؛ ویژگی که او را کاملاً منحصر‌به‌فرد می‌کند. پوست هنوز بسیار شفاف و نازک است و به دلیل نداشتن چربی زیرپوستی، رگ‌ها و برخی اندام‌های داخلی از میان آن دیده می‌شوند.

• رشد لانوگو؛ موهای نازک محافظ

بدن جنین با لایه‌ای از موهای بسیار نازک به نام لانوگو (Lanugo) پوشیده می‌شود. این موهای ظریف مانند یک پوشش محافظ عمل می‌کنند و پوست را در برابر مایع آمنیوتیک حفظ می‌کنند.

• پیشرفت در دستگاه گوارش و ادراری

در این هفته دستگاه گوارش تکامل بیشتری پیدا می‌کند و روده‌ها در حال رسیدن به جای نهایی خود در شکم هستند. جنین تمرین‌های اولیه بلعیدن و مکیدن را آغاز می‌کند. کلیه‌ها و دستگاه ادراری نیز کامل شده‌اند و مایع آمنیوتیکی که جنین می‌بلعد، اکنون به شکل ادرار دفع می‌شود.

• رشد اندام‌های داخلی و ارتباطات عصبی

اتصالات عصبی میان مغز و عضلات تقویت می‌شود؛ به همین دلیل جنین می‌تواند آزادانه حرکت کند و واکنش‌های هماهنگ‌تری نشان دهد. طناب‌های صوتی نیز شکل گرفته‌اند، اما هنوز توانایی تولید صدا وجود ندارد. پلک‌ها در این هفته همچنان بسته و به هم چسبیده‌اند تا روند رشد چشم‌ها در محیطی محافظ ادامه یابد.

• مشخص‌تر شدن اجزای چهره

چهره جنین کامل‌تر شده و نسبت به قبل فرم متعادل‌تری پیدا کرده است. سر همچنان از بدن بزرگ‌تر است اما نسبت به هفته‌های گذشته متعادل‌تر شده و به مرور از حالت یک‌ سوم کل بدن خارج می‌شود. همچنین ناخن‌ها در حال رشد هستند و انگشتان فرم مشخص‌تری به خود می‌گیرند.

• رفتارها و حرکات قابل‌توجه

جنین در هفته سیزدهم می‌تواند خمیازه بکشد، سکسکه کند و حتی گاهی انگشت شست خود را به سمت دهان ببرد. عضلات قفسه سینه نیز شروع به حرکت می‌کنند و جنین تمرین‌های اولیه تنفس را انجام می‌دهد، هرچند اکسیژن همچنان از طریق جریان خون مادر تأمین می‌شود.

• رشد ارگان‌های تولیدمثل

اگر جنین دختر باشد، تخمدان‌ها شامل بیش از دو میلیون تخمک اولیه هستند که بعدها با رشد او تکامل خواهند یافت.

• فعالیت قلب و جفت

ضربان قلب جنین قوی‌تر و منظم‌تر می‌شود و در معاینه‌ها به‌وضوح شنیده می‌شود. جفت نیز عملکرد کامل‌تری پیدا کرده و در تولید هورمون‌ها و انتقال مواد مغذی نقش کلیدی دارد.

توصیه می‌کنیم مقاله "بهترین روش وزن‌گیری جنین" را نیز در وب سایت گهواره بخوانید.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

علائم و تغییرات مادر در هفته ۱۳ بارداری

در هفته ۱۳ بارداری بسیاری از علائم آزاردهنده سه‌ماهه اول کاهش می‌یابند و بدن وارد مرحله‌ای پایدارتر می‌شود. با آغاز هفته سیزدهم بارداری کم‌کم خود را برای مهم‌ترین تغییر جسمی خود یعنی انبساط رحم ، آماده کنید. این اتفاق به این علت می‌افتد که فضای کافی برای رشد نوزاد مهیا شود. تغییرات مهم مادر در این هفته شامل موارد زیر است:

کاهش ویار و تهوع

بیشتر زنان کاهش قابل‌توجه تهوع و حساسیت به بوها را تجربه می‌کنند.

افزایش انرژی و بهبود خلق

خستگی و نوسانات خلقی کمتر شده و انرژی روزانه بیشتر می‌شود.

احتمال سردرد یا سرگیجه

در هفته سیزدهم بارداری به علت افزایش جریان خون و تغییرات هورمونی ممکن است سردرد یا سرگیجه در فرد باردار دیده شود.

نفخ و یبوست

 کند شدن دستگاه گوارش در هفته سیزدهم بارداری باعث ادامه این علائم می‌شود.

افزایش اشتها

در هفته سیزدهم بارداری اشتها بهتر می‌شود و میل به غذا بیشتر از قبل است.

دیده شدن رگ‌ها روی سینه و شکم

در هفته سیزدهم بارداری به دلیل افزایش حجم خون، رگ‌ها پررنگ‌تر و قابل مشاهده‌تر می‌شوند.

بزرگ شدن دور کمر و مشخص‌تر شدن شکم

هیچ وقت نمی‌توانید بیشتر از هفته سیزدهم بارداری، حاملگی خود را پنهان کنید؛ زیرا بزرگ شدن دور کمر شما برای دیگران جلب توجه خواهد کرد. دیگر وقت آن رسیده است که لباس‌های مادرانه مخصوص دوران بارداری خود را آماده کنید و آن‌ها را به تن کنید. زیرا در مرحله‌ای هستید که رحم بزرگ‌تر شده و برآمدگی شکم اکنون قابل مشاهده‌تر است.

کاهش فشار مثانه و کاهش تکرر ادرار

با شروع هفته سیزدهم بارداری فشار وارد بر مثانه شما کاهش می‌یابد و در نتیجه نیاز کمتری برای مراجعه به سرویس بهداشتی خواهید داشت؛ دیگر در زمان‌هایی که عطسه می‌کنید یا می‌خندید نگران نشت کردن از مجرای ادرار نخواهید بود.

این اتفاق به این دلیل می‌افتد که از هفته سیزدهم بارداری ، رحم رشد خود را در ناحیه لگن ادامه می‌دهد و فضای درون آن را پر می‌کند. در نتیجه فشار وارد بر مثانه کاهش می‌یابد.

افزایش ترشحات واژن

شما ممکن است در این دوران نیاز به استفاده از پوشک داشته باشید چون با ترشحات شیری رنگ جزئی با بوی ملایم مواجه می‌شوید؛ این ترشحات برای محافظت از کانال زایمان در برابر عفونت تولید می‌شوند و همچنین باکتری‌های مهبل (واژن) در تعادلی سالم نگه می‌دارند. در واقع ترشحات شفاف یا شیری‌ رنگ و بی‌بو طبیعی است و به محافظت از واژن کمک می‌کند.

توصیه می‌کنیم مقاله "ترشحات واژینال در بارداری چگونه است" را نیز در وب سایت گهواره بخوانید.

درد لگن

پس از هفته سیزدهم بارداری ممکن است دچار درد لگن و دردهای شکمی شوید. البته جای نگرانی نیست؛ چون‌که این دردها در اغلب موارد شدید یا غیر قابل تحمل نیستند.

درد همراه با ترشح

در صورتی که درد لگنی همراه با دفع خون و سایر ترشحات داشتید هرگز آن را نادیده نگیرید؛ زیرا می‌تواند برای شما و کودکتان مضر باشد. همچنین این عارضه می‌تواند نشانه‌ای از سقط جنین باشد. در این مواقع بلافاصله با پزشک خود مشورت کنید.

سوزش معده 

در طول بارداری به علت تغییرات هورمونی ، دریچه‌ای که مانع از بازگشت اسید معده به مری می‌شود، انسجام خود را از دست می‌دهد. بنابراین باعث ایجاد رفلاکس معده خواهد شد. این سوزش معده در هفته ۱۲ بارداری و هفته سیزدهم بیشتر هم می شود. کار خاصی در این زمینه از دستتان بر نخواهد آمد باید با آن کنار بیایید.

بزرگ‌تر شدن سینه‌ها و تغییرات آن‌ها

شکم و پستان شما از هفته سیزدهم بارداری بزرگ‌تر و پرتر می‌شوند؛ مجاری شیردهی نیز بزرگ‌تر می‌شوند. درواقع پستان‌های شما در حال آماده‌سازی برای دوران شیردهی هستند. همه این تغییرات باعث می‌شود سینه‌های شما بسیار حساس و کمی دردناک شود. ممکن است سینه‌های شما بافت ناهموار و گرهی پیدا کند و رگ‌های زیر پوست پستان شما قابل رؤیت شوند. توجه داشته باشید که در این مرحله سینه‌ها همچنان رشد می‌کنند و ممکن است سنگین‌تر یا سفت‌تر احساس شوند.

تغییراتی در حجم و فشار خون

همچنان که وارد سه ماهه دوم بارداری می‌شوید حجم خونتان افزایش می‌یابد. علت آن رفع نیازهای رحم است چرا که جنین را تغذیه می‌کند. بعلاوه این افزایش خون برای جبران خونی که در طول زایمان از دست می‌دهید به کار مفید است.

در این دوران احتمال زیادی وجود دارد که فشار خون پایین داشته باشید ؛ زیرا سیستم گردش خون شما در هفته سیزدهم بارداری مقاومت کمتری نسبت به خون دارد و رگ‌های خونی برای عبور آسان مقدار زیاد خون، گشاد می‌شوند. این وضعیت باعث می‌شود که شدت جریان خون به بدن کودکتان نیز کاهش یابد تا خطری او را تهدید نکند. این وضعیت مشکل خاصی برای شما ایجاد نمی‌کند.

کاهش فشار خون می‌تواند گاهی اوقات باعث احساس سرگیجه شود. خصوصاً در مواقعی که به طور ناگهانی از حالت افقی تغییر وضعیت می‌دهید؛ در این حالت زمان بیشتری لازم است تا خون به مغزتان برسد. برای اینکه به شرایط جدید عادت کنید بدنتان به زمان نیاز دارد.

توصیه می‌کنیم مقاله "علائم بارداری | ریزترین علائم و نشانه‌های بارداری" را نیز در وب سایت گهواره بخوانید.

اندازه شکم در هفته سیزدهم بارداری چقدر است؟

در هفته سیزدهم بارداری اندازه شکم معمولاً کمی برجسته‌تر می‌شود، زیرا رحم اکنون از محدوده لگن بالاتر آمده و در ناحیه پایین شکم قابل لمس است. اغلب خانم‌ها در این هفته یک برآمدگی ملایم در قسمت زیر ناف مشاهده می‌کنند، اما اندازه شکم می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. عواملی مثل اولین بارداری بودن، نوع اندام، قد، وزن اولیه و قدرت عضلات شکم در میزان برجستگی تأثیر دارند. به طور معمول در این هفته شکم هنوز خیلی بزرگ نیست، اما ظاهر بارداری کم‌کم نمایان می‌شود.

آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های لازم در هفته سیزدهم بارداری

آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های لازم در هفته سیزدهم بارداری بخش مهمی از غربالگری سه‌ماهه اول هستند و به تشخیص زودهنگام مشکلات کروموزومی، ارزیابی سلامت جنین و پیگیری وضعیت مادر کمک می‌کنند. در این هفته معمولاً نتایج آزمایش‌های خون به‌همراه سونوگرافی NT تفسیر می‌شوند تا احتمال اختلالاتی مانند سندرم داون، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ مشخص شود. انجام این بررسی‌ها در هفته ۱۳ بسیار اهمیت دارد زیرا آخرین زمان برای تکمیل غربالگری مرحله اول است و در صورت نیاز، پزشک می‌تواند روش‌های تشخیصی تکمیلی مانند نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) را پیشنهاد دهد.

در ادامه مهم‌ترین آزمایش‌ها و اسکن‌های این هفته را مشاهده می‌کنید:

• سونوگرافی NT (اسکن شفافیت نوکال)

اندازه‌گیری ضخامت مایع پشت گردن جنین برای بررسی خطر اختلالات کروموزومی و برخی ناهنجاری‌های ساختاری.

• آزمایش خون غربالگری سه‌ماهه اول

این آزمایش خون شامل آزمایش PAPP-A (پروتئین A پلاسما) و آزمایش β-hCG است. کاهش یا افزایش غیرطبیعی این مارکرها می‌تواند احتمال سندرم داون یا سایر اختلالات را مشخص کند.

• تست NIPT (غربالگری غیرتهاجمی)

آزمایشی بسیار دقیق برای بررسی DNA جنین در خون مادر؛ مناسب برای بررسی سندرم داون، تریزومی ۱۸، تریزومی ۱۳ و تعیین جنسیت. (اختیاری اما توصیه‌شده)

• تست ادرار

برای بررسی عفونت، پروتئین، قند و پایش سلامت کلی مادر.

• آزمایش سرم یکپارچه یا آزمایش چهارگانه (در صورت لزوم ادامه در سه‌ماهه دوم)

گاهی اگر نتایج مرحله اول نیاز به ارزیابی بیشتر داشته باشد، آزمایش‌های تکمیلی در هفته‌های بعد توصیه می‌شود.

• نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS)

در موارد پرخطر مانند سن بالای ۳۵ سال، سابقه خانوادگی اختلالات ژنتیکی یا نتایج غیرطبیعی غربالگری. این تست تشخیصی است و اختلالات کروموزومی را به‌طور قطعی مشخص می‌کند.

این بررسی‌ها به پزشک کمک می‌کند ارزیابی دقیقی از وضعیت کروموزومی و رشد اولیه جنین داشته باشد و در صورت وجود مشکل، سریعاً اقدامات لازم انجام شود. با تکمیل غربالگری‌های هفته ۱۳، مادر با خیال راحت‌تر وارد سه‌ماهه دوم بارداری می‌شود.

سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری

سقط جنین به از دست دادن خودبه خودی جنین قبل از ورود مادر به هفته بیستم بارداری اطلاق می‌گردد. بعد از هفته بیستم به موجود در حال رشد نوزاد گفته می‌شود. با گذر از سه ماهه اول بارداری هفته خطر سقط جنین کاهش می‌یابد (به کمتر از 10%). البته متأسفانه، ورود به دوره دوم بارداری نمی‌تواند به طور کامل احتمال سقط جنین را رد کند.

علل سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری

سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری اتفاقی نادر و غیر منتظره است. در صورت وقوع سقط جنین ، مادر به مراقبت‌های ویژه نیاز خواهد داشت و در بارداری‌های بعدی یه عنوان فرد دارای ریسک سقط مجدد جنین شناخته می‌شود. برخی از علل سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری در ادامه اشاره گردیده است:

مشکلات کروموزومی

مشکلات کروموزومی جنین یکی از رایج‌ترین دلایل سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری است. اگرچه این مشکلات در طول سه ماهه اول نیز وجود دارد، اما ممکن است در غربالگری‌ها تشخیص داده نشوند. در بسیاری از موارد، جنین به‌طور خودبه‌خودی سقط می‌شود.

نارسایی گردن رحم

این مورد می‌تواند یکی دیگر از علل سقط جنین باشد. شما حتماً میدانید که رحم شما در حاملگی شما نقش مهمی دارد. پس از بارداری، رحم نرم‌تر می‌شود و با بسته شدن، مانع از دست رفتن جنین تا روزی که به دنیا بیاید، می‌شود؛ در صورت وجود هرگونه نارسایی گردن رحم، در طول سه ماهه دوم رحم منبسط شده و اجازه خروج کودک از طریق دهانه رحم را می‌دهد و در نتیجه سقط جنین رخ می‌دهد.

برخی از علل دیگر علل سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری عبارت‌اند از:

• ضربه و یا آسیب خارجی یا داخلی به ناحیه شکم
• عفونت ناحیه تناسلی
• مشکلات قلبی جنین
• ترومبوفیلیا (Thrombophilia)
• جفت سر راهی (Placenta previa)
• جدا شدن جفت (Abruption of placenta)

علائم و نشانه‌های سقط جنین در هفته سیزدهم بارداری

سقط جنین با علائم و نشانه‌های خاصی همراه است. شما نباید هیچ علامتی را نادیده بگیرید. در صورتی که هریک از علائم زیر را مشاهده کردید، حتماً به پزشکتان مراجعه کنید:

• خونریزی واژینال
• درد در ناحیه کمر و شکم
• ترشح لخته‌هایی از بدن شما
• التهاب غیرطبیعی معده
• درد شانه

دو مورد آخر در زمان خونریزی‌های داخلی رخ می‌دهد. آزمایش‌های زیادی وجود دارد که می‌تواند در تعیین علت سقط مکرر در زنان به کار رود. اگر علت پیدا شود، می‌توان آن را تحت درمان قرار داد؛ اما در مواردی که علت آن مشخص نیست، نگران نباشید و استراحت مطلق داشته باشید. بیش از 70٪ از زنانی که دچار سقط جنین با علل ناشناخته شده‌اند، بدون هیچ مشکلی، حاملگی‌های بعدی را سپری کرده‌اند و نوزادان سالمی هم به دنیا آورده‌اند.

توصیه می‌کنیم مقاله "بارداری پوچ چیست و علائم آن کدامند" را نیز در وب سایت گهواره بخوانید.

در هفته سیزدهم بارداری چه باید کرد؟

کارهایی که قبل از بارداری باید انجام دهیم و آنچه در دوران بارداری انجام می‌دهیم تاثیر مستقیمی بر سلامت ما و کودکمان در دوران بارداری و پس از آن خواهد داشت؛ بد نیست نکات زیر را نیز به خاطر بسپارید:

رژیم غذایی در هفته سیزدهم بارداری

شما هم ممکن است این گفته را شنیده باشید: “هنگامی که باردار هستید، دو برابر بخورید”. این درست نیست. اگر به اندازه دو نفر بخورید، اثرات آن حتی بعد از زایمان هم با شما باقی خواهد ماند.

• اکثر زنان به خاطر تغییر اندامشان از حاملگی هراس دارند در حالی که اگر اصول صحیح را در زمان حاملگی رعایت کنید، می‌توانند به‌راحتی به ظاهر قبلی خود بازگردید. با مراقبت از خود در ماه سیزدهم بارداری به سلامت هرچه بیشتر کودکتان نیز کمک خواهید کرد.
• شما در کل دوران بارداری بیش از 10-12 کیلوگرم وزن اضافه نمی‌کنید. این مواد مغذی موجود در رژیم غذایی است که اهمیت دارید نه مقدار غذا. هرگز در دوران بارداری پرخوری نکنید؛ زیرا ممکن است پس از زایمان کاهش وزن اضافه برایتان دشوار باشد.
• میزان کافی پروتئین مصرف کنید چراکه برای شما و کودکتان نیاز است. شما حداقل به میزان 71 گرم پروتئین در روز نیاز دارید که می‌توانید آن را از طریق گوشت، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، آجیل، حبوبات و محصولات سویا مانند توفو به دست آورید.

مراقبت‌های دندانی در هفته سیزدهم بارداری

وقتی‌که کارهای جذاب دیگری در دوران حاملگی وجود دارد چه کسی به دندانپزشک می‌رود؟ شاید مراجعه به دندانپزشک کار خوش‌آیندی نباشد، ولی توجه و مراقبت از بهداشت دهان و دندان کاری مربوط به بدن است. حاملگی بر دندان‌ها و لثه‌هایتان هم تأثیر می‌گذارد. با مراقبت از دهان و دندان در این دوره که هورمون‌ها نامنظم هستند، می‌توانید سلامت خود و بدنتان را تضمین کنید. در دوران حاملگی شما غذای بیشتری می‌خورید و هورمون‌های دردسر زای حاملگی باعث می‌شوند که بافت لثه‌ی شما متورم، نرم‌تر و حساس‌تر شود. این عوامل باعث می‌شوند که شما بیشتر در معرض التهاب و خونریزی لثه قرار بگیرید؛ یعنی، همان شرایطی که حساسیت، ورم و آماس حاملگی نام دارند. بیش از نیمی از خانم‌های حامله این مشکلات را دارند. ژینژرویت حاملگی به علت جرم بی رنگ و چسبنده‌ای ایجاد می‌شود که روی دندان تشکیل شده و باعث پوسیدگی آن می‌شود.

در دوران حاملگی برای جلوگیری از ایجاد جرم دندان مرتب مسواک زده و از نخ دندان استفاده کنید، از مسواک نرم یا برقی استفاده کنید تا جرم دندان از بین برود و خونریزی کمی ایجاد شود. حداقل روزانه دو بار دهانتان را با دهان‌شویه‌های ضدعفونی‌کننده بشویید. به‌علاوه غذاهایی که کلسیم و ویتامین C زیادی دارند را در رژیم غذایی خود جای دهید. 

کاملاً ضروری است غذاهایی بخورید که مقدار مناسبی پروتئین، کلسیم، فسفر و ویتامین A ،C و D داشته باشند. چراکه برای محکم شدن دندان‌های نوزادتان لازم است. همچنین فلوراید یک ماده‌ی مغذی ضروری است و برای اینکه دندان‌های نوزادتان قوی باشند، باید در رژیم غذایی خود داشته باشید. عادت‌های بهداشتی و دندانی از دندان‌های نوزادتان هم مثل دندان‌های شما محافظت می‌کند. نوزادان با باکتری‌هایی که باعث پوسیدگی دندان می‌شوند، به دنیا می‌آیند. تحقیقات ثابت کرده‌اند که مادران بیشترین نقش را در انتقال باکتری‌هایی که جرم می‌سازند به نوزادان خود دارند.

توصیه می‌کنیم مقاله "معاینات پزشکی بارداری و نحوه انجام آن" را نیز در وب سایت گهواره بخوانید.