ذخیره تخمدان مناسب برای بارداری چقدر است؟(ذخیره تخمدان چیست؟)

ذخیره تخمدان هر خانم، با قدرت باروری او ارتباط مستقیم دارد. هرچه ذخیره تخمدان بیشتر باشد، قدرت باروری نیز بیشتر است. تاثیر سن در قدرت باروری زنان و ذخیره تخمدان زیاد است؛ به این معنی که با افزایش سن، ذخایر تخمدان کم شده و تا زمان یائسگی که تخمدان‌ها دیگر فولیکولی ندارند، قدرت باروری کاملاً از بین می‌رود. در این مقاله، قصد داریم بیشتر در مورد ذخیره تخمدان مناسب برای بارداری توضیح دهیم.

پادکست خلاصه مقاله ذخیره تخمدان مناسب برای بارداری:

با نصب اپلیکیشن گهواره، چرخه قاعدگی خود را به‌دقت دنبال کنید و بهترین زمان برای اقدام به بارداری را بدانید. روزانه متناسب با مرحله چرخه‌تان، پیام‌های مشاوره تخصصی و توصیه‌های تغذیه‌ای دریافت کنید تا شانس باروری‌تان افزایش یابد.

آزمایش ذخیره تخمدان چیست؟

آزمایش ذخیره تخمدان یا AMH آزمایشی است که هورمون آنتی‌مولرین را بررسی و ارزیابی می‌کند و نشان می‌دهد که وضعیت باروری یک خانم چگونه است. آزمایش AMH به عنوان بخشی از ارزیابی کامل باروری برای سنجیدن تعداد فولیکول‌های آنترال قابل رویت، مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جز این آزمایش، آزمایش FSH خون، آزمایش استرادیول خون و بررسی سونوگرافی ترانس واژینال نیز برای ارزیابی باروری یک خانم انجام می‌شود. 

به‌طور کلی، سطح AMH در دوره قاعدگی - برخلاف سایر هورمون‌ها - نوسان ندارد. از همین جهت در هر روز از سیکل ماهانه، می‌توان این آزمایش را انجام داد. در خانم‌هایی که ذخیره تخمدانی کمتری دارند و کسانی که نزدیک به یائسگی هستند، سطح غلظت AMH پایین‌تر است. خانم‌هایی که مقادیر AMH کمتری دارند، در هنگام اقدام به درمانIVF شانس پاسخ‌دهی به تحریک تخمدان در آنان ضعیف‌تر بوده و ممکن است تعداد تخمک‌های قابل آزادسازی کمتری داشته باشند. به‌طور کلی، هدف از بررسی ذخیره تخمدان، مشاهده تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان است که ارتباط مستقیم با باروری دارد. کاهش ذخیره تخمدان، می‌تواند یکی از علل ناباروری باشد.

* مقاله علائم کیست تخمدان چپ را مطالعه کنید.

با اپلیکیشن گهواره، سیکل پریودت رو دنبال کن تا شانس بارداریت رو بالا ببری.

نصب اپلیکیشن گهواره

روش‌های تشخیصی ذخیره تخمدان

• آزمایش AMH

هورمون آنتی‌مولرین (AMH) پس از بلوغ در تخمدان‌ها ترشح شده و با افزایش سن کاهش می‌یابد تا در یائسگی به صفر برسد. سطح آن در طول چرخه قاعدگی ثابت است، بنابراین آزمایش آن در هر زمان ممکن است. AMH شاخصی قابل‌اعتماد برای ارزیابی تعداد تخمک‌های بالقوه و عملکرد تخمدان بوده و کاهش آن نشان‌دهنده افت عملکرد تخمدان است.

• آزمایش هورمون استرادیول

استرادیول، یکی از هورمون‌های زنانه است که بالا بودن آن می‌تواند نشان‌دهنده کاهش ذخیره تخمدان باشد. افزایش سطح پایه استرادیول، عموماً ناشی از فراخوانی پیشرفته فولیکولی است که می‌تواند در زنان با سنین بالا یا با ذخیره تخمدانی کم رخ دهد. سطوح بالای استرادیول، می‌تواند ترشح هورمون FSH هیپوفیز را مهار کند، بنابراین به طور کاذب سطوح FSH را پایین نشان دهد. این آزمایش باید در روز دوم یا سوم سیکل قاعدگی انجام شود و نیاز به ناشتایی ندارد.

• سونوگرافی واژینال

سونوگرافی واژینال در روزهای اول یا دوم قاعدگی و با هدف شمارش فولیکول‌های موجود در تخمدان‌ها انجام می‌شود. اگر تعداد فولیکول‌های دو تا ده میلی‌متری در ابتدای چرخه قاعدگی کمتر از ده عدد باشد، می‌تواند نشان‌دهنده کاهش ذخیره تخمدان باشد.

• آزمایش سطح هورمون محرک رشد فولیکول (FSH)

سطح هورمون FSH از چرخه‌ای به چرخه دیگر متفاوت است. هورمون FSH از هیپوفیز ترشح می‌شود و رشد فولیکول‌ها در تخمدان را تحریک می‌کند. سطح این هورمون در ابتدای سیکل قاعدگی در کمترین حد خود است و به‌تدریج افزایش می‌یابد. آزمایش ارزیابی سطح این هورمون، باید در روز دوم یا سوم قاعدگی انجام شود. سطح این هورمون در سنین مختلف متفاوت است. این آزمایش نیازی به ناشتا بودن ندارد.

ذخیره تخمدان مناسب برای بارداری

برای بارداری، ذخیره تخمدان نرمال باید چند باشد؟ هر چه اندازه تخمدان‌ها بزرگتر باشد، تخمدان‌ها تعداد بیشتری تخمک را در خود جای می‌دهند. ذخیره تخمدان‌ها معمولاً بین ۱.۵ تا ۴ ng/ml است، اما اگر ذخیره تخمدان‌ها کمتر از ۱ ng/ml باشد، میزان باروری کاهش می‌یابد. با کاهش شانس باروری طبیعی، ممکن است نیاز شود از روش‌های کمکی باروری استفاده شود. تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان به صورت زیر است:

• بیش از 5.0 : بالا (اغلب PCOS)
•  بالای 1.5: معمولی
• 1.0-1.5 : خط مرزی
• 0.9-0.5 : کم
• 0.5-0.2 : بسیار کم
• 0.1 یا کمتر (بارداری با ذخیره تخمدان صفر): نزدیک به یائسگی

یادآوری می‌کنیم که هزینه آزمایش ذخیره تخمدان چندان زیاد نیست؛ مهم این است که با این آزمایش، قدرت باروری شما به‌طور دقیق مشخص می‌شود و اقدامات لازم در شرایط خاص، به موقع صورت می‌گیرد. بنابراین صرف نظر از هزینه آزمایش ذخیره تخمدان، حتماً این آزمایش را انجام دهید و از وضعیت باروری خود مطلع شوید.

* مقاله جنسینگ در بارداری را مطالعه کنید.

علت ذخیره تخمدان پایین چیست؟

تعداد فولیکول‌های تخمدان، تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله افزایش سن‌، بیماری‌های زمینه‌ای پزشکی، جراحی تخمدان، مصرف دخانیات، شیمی‌درمانی و پرتو درمانی به لگن، استرس، بیماری‌های خودایمنی و برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی، به تدریج کم می‌شود. با کاهش ذخیره تخمدان، عملکرد تخمدان ضعیف و از قابلیت باروری کاسته می‌شود. در بیشتر موارد، دلایل کاهش ذخیره تخمدانی ناشناخته بوده و علت آن افزایش سن است.

نشانه ذخیره تخمدان کم

به‌طور کلی، علائم قابل توجهی در افرادی که دچار کاهش ذخیره تخمدان هستند، مشاهده نشده است. اما معمولاً افراد مبتلا به این عارضه، مشکلات زیر را تجربه می‌کنند:

• مشکلات بارداری مانند تاخیر در بارداری یا باردار نشدن
• دوره قاعدگی دیر یا پریود نشدن برای چند دوره بدون وجود علائم بارداری
• چرخه‌های قاعدگی کوتاه تر از میانگین (میانگین چرخه قاعدگی در اکثر نقاط جهان 28 روز است)
• پریود شدید و سنگین
• سقط جنین

به یاد داشته باشید که این علائم همیشه ظاهر نمی‌شوند. ممکن است کاهش ذخیره تخمدان به‌تدریج و بدون نشانه‌ای مشخص رخ دهد. بنابراین، انجام آزمایش AMH برای ارزیابی دقیق این وضعیت ضروری است.

بارداری با ذخیره تخمدان کم

احتمالاً کسانی که با ذخیره تخمدان کم باردار شدند را دیده‌اید، بنابراین می‌توان این‌طور گفت که ذخیره تخمدان پایین، به معنای عدم توانایی برای بارداری نیست. احتمال بارداری با ذخیره تخمدان پایین، وجود دارد. اگرچه ذخیره تخمدان کم، مسیر بارداری و باردار شدن را سخت و ناهموار می‌کند اما معمولاً این مسیر نهایتاً به نتیجه مطلوب ختم می‌شود.

البته ذخیره تخمدان پایین، به تنهایی نمی‌تواند سبب ناباروری شود؛ بلکه معمولاً وجود اختلالات لوله رحمی، رحم و مشکلات مربوط به اسپرم به همراه ذخیره تخمدان پایین، باعث ناباروری می‌شوند. در واقع حتی افرادی که ذخیره تخمدان آنها ۱ ng/mlاست هم می توانند با روش‌های خاصی باردار شوند.

البته بارداری به صورت طبیعی و بدون روش‌های کمک باروری با ذخیره تخمدان کم، معمولاً اتفاق نمی‌افتد. لذا در شرایطی که خانم با ذخیره پایین تخمدان روبه‌رو باشد، مستقیماً به سمت درمان‌های کمک ‌باروری هدایت می‌شود تا بدون فوت وقت، در کوتاه‌ترین زمان ممکن، بارداری رخ دهد. بسته به وضعیت زوجین، معمولاً از روش IVF استفاده می‌شود. البته این پزشک است که تعیین می‌کند کدام روش کمک باروری برای هر مورد مناسب‌تر است.

به خاطر داشته باشید که بارداری طبیعی با ذخیره تخمدان پایین غیرممکن نیست و ممکن است رخ دهد، همان‌طور که بارداری از طریق لقاح مصنوعی نیز با ذخیره تخمدان پایین تضمینی نیست. در واقع، احتمال موفقیت در هر روش نسبی است و به شرایط فرد بستگی دارد.

آیا کسی با ذخیره تخمدان صفر باردار شده است؟ خیر. ذخیره تخمدان صفر به معنای یائسگی است و در این حالت، بارداری طبیعی غیرممکن خواهد بود، زیرا حداقل یک تخمک سالم برای بارداری لازم است.

راه‌های افزایش ذخیره تخمدان

گفته می‌شود طب سوزنی می‌تواند در بهبود ذخایر تخمدان مؤثر باشد. در مورد این موضوع، نمی‌توان به‌طور قطعی اظهار نظر کنیم؛ آنچه واضح است، این است که مصرف ویتامین C، ویتامین E و ورزش می‌تواند در افزایش ذخیره تخمدان موثر باشد.

نکاتی در مورد سبد غذایی بانوان برای حفظ قدرت باروری و باردار شدن

• انتخاب رژیم غذایی مناسب
• مصرف پرتقال، نارنگی، کیوی و توت فرنگی برای خانم‌هایی که تصمیم به بارداری دارند، بسیار مفید است.
• مواد غذایی مانند حبوبات، اسفناج، بروکلی، اسیدهای چرب امگا ۳، شیر، پنیر، گوشت قرمز کم چرب و… شانس بارداری را بالا می‌برند.
• مصرف روزانه یک فنجان عدس پخته و یک فنجان اسفناج پخته
• استفاده از انواع معجون خانگی برای تقویت تخمدان
• مصرف سیب‌زمینی شیرین، هویج و نخودفرنگی برای زنانی که قاعدگی نامنظمی دارند. بتاکاروتن موجود در این سبزیجات، در تنظیم قاعدگی نقش دارد و امکان باروری بهتری را به دنبال دارد.
• استفاده از فرآورده‌های لبنی و پروتئین‌های حیوانی مانند ماهی. این‌گونه فراورده‌ها مملو از اسیدآمینه هستند و به تشکیل هورمون‌های جنسی کمک می‌کنند.
• تامین «روی» مورد نیاز بدن.
• استفاده از نان‌هایی که با آرد گندم کامل درست می‌شوند زیرا منبع خوبی از آهن و ویتامین B هستند و باعث افزایش هورمون‌های باروری می‌شوند.
• عدم مصرف مواد فرآوری شده مانند شیرینی‌جات و تنقلات.
• مصرف آل‌آرژنین برای کسانی که دچار ضعف میل جنسی هستند. (شکلات تلخ، جو دوسر و مغزهای خوراکی به خصوص بادام).
• مصرف خیلی زیاد سویا، زرده تخم مرغ و کاهو باعث کاهش قدرت باروری می‌شود.

درمان ذخیره تخمدان پایین

در واقع درمانی برای تاخیر یا جلوگیری از ذخیره کم تخمدان وجود ندارد اما به‌طور کلی، مهم‌ترین درمان در افرادی که دارای ذخیره تخمدان کم هستند، حفظ بارداری با استفاده از تحریک تخمدان و بهره‌گیری از روش‌های کمک باروری از جمله IVF است. راه دیگر درمان ذخیره تخمدان پایین، در افرادی که می‌خواهند بارداری خود را به تاخیر بیندازند، فریز تخمک و جنین است.

جهت درمان ذخیره تخمدان پایین، از داروهای تحریک تخمدان استفاده می‌شود تا تخمک‌ها رشد کنند. پس از استفاده از داروهای تحریک تخمدان و عمل تخمک‌گیری، می‌توان تخمک‌ها را فریز کرد یا از تخمک تازه برای IVF استفاده کرد. در خانم‌هایی که ذخیره تخمدان پایین دارند و همچنین تخمک‌های آنان کیفیت مناسبی ندارند، اهدا تخمک بهترین روش درمان ذخیره تخمدان پایین است.

قرص برای افزایش ذخیره تخمدان

به غیر از مکمل‌هایی که در تقویت تخمدان و افزایش ذخیره تخمدان نقش دارند و حاوی مواد مغذی فراوان هستند، داروهای زیر در مراحل اولیه درمان و کنترل این عارضه موثر هستند. در ادامه نحوه عملکرد هر یک از این داروها را به صورت مختصر و مفید شرح می‌دهیم:

• متفورمین و ذخیره تخمدان

در صورت ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک و ناباروری به دلیل عدم تخمک گذاری، این دارو گزینه مناسبی است. متفورمین به باروری کمک کرده و شانس حاملگی موفق را افزایش داده و از سقط جنین جلوگیری می‌کند. این دارو به مشکلات تخمدان ناشی از چاقی کمک بسیاری می‌کند و منجر به کاهش وزن می‌شود.

• لتروزول و ذخیره تخمدان

لتروزول یکی دیگر از قرص‌های محرک تخمک گذاری در افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک و نازاییِ با دلایل نامعلوم است. لتروزول رشد و رهاسازی تخمک‌ها را در خانم‌هایی که تخمک‌گذاری نمی‌کنند، تقویت می‌کند و می‌تواند در خانم‌هایی که قبلاً تخمک گذاری می‌کردند، باعث تخمک‌گذاری فوق‌العاده شود.

با وجود آن‌که این دارو توسط سازمان غذا و داروی آمریکا، به عنوان داروی سرطان سینه به تایید رسیده، اما متخصصان نازایی از این دارو، به عنوان داروی باروری استفاده می‌کنند زیرا عوارض جانبی آن نسبت به کلومیفن (کلومید) کمتر است. این دارو به عنوان خط اول درمان سرطان پستان، در خانم‌های یائسه شناخته شده و با نام تجاری femara معروف است.

• کلومیفن و ذخیره تخمدان

کلومیفن (Clomiphen) برای درمان ناباروری ناشی از کاهش یا فقدان تخمک‌گذاری در زنان به غیر از ناباروری‌ با عامل ناشناخته استفاده می‌شود. در صورتی که هورمون محرک فولیکول که در غده هیپوفیز ساخته می‌شود، بالا نباشد؛ این دارو بسیار موثر خواهد بود. همچنین این دارو برای کسانی که پس از مصرف پروژسترون دچار خونریزی می‌شوند، بسیار تأثیرگذار است.

چه کسانی باید آزمایش AMH بدهند؟

• خانم‌های بالای 35 سال
• خانم‌هاییی که ناباروری توجیه نشده دارند.
• خانم‌هایی که سابقه خانوادگی یائسگی زودرس دارند.
• خانم‌هایی که سابقه جراحی تخمدان دارند.
• خانم‌هایی که سابقه شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دارند.
• خانم‌هایی که سیگار مصرف می‌کنند.
• ‌ خانم‌هایی که ناباروری و اندومتریوز دارند.
• خانم‌هایی که پاسخ خوبی به داروهای تحریک تخمدان نمی‌دهند.

کلام آخر

اکنون که می‌دانید ذخیره تخمدان چیست، باید این نکته را نیز بدانید که کاهش ذخیره تخمدان بیشتر در حوالی یائسگی رخ می‌دهد. فراموش نکنید که دنبال کردن مسیر درمان تحت نظارت یک پزشک معتمد و باتجربه، مهم‌ترین کاری است که باید انجام دهید. اما در این بین توصیه می‌کنیم از لحاظ روانی، روی فوليكول غالب، تنبلی تخمدان، كيست تخمدان، ذخیره تخمدان بالا، آزاد شدن تخمک از تخمدان چپ یا راست و مواردی از این قبیل زوم نکنید و ذهن خود را آزاد کنید تا استرس از شما دور شود و بهترین اتفاقی که منتظرش هستید، رخ دهد.