زمان تزریق واکسن فلج اطفال و مهلت دریافت آن

برای دانستن زمان تزریق واکسن فلج اطفال باید بدانید که این واکسن فقط تزریقی نبوده و سالهاست که به دو شکل تزریقی و قطره خوراکی در برنامه ایمن‌سازی کشور ایران گنجانده شده است. بسیاری از شما درباره مهلت واکسن فلج اطفال، عوارض قطره فلج اطفال و شایعات واکسن فلج اطفال سوال‌های بی‌پاسخی دارید. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید. 

تاریخچه واکسن فلج اطفال

قبل از کشف واکسن فلج اطفال درطول تاریخ چندبار همه‌گیری یا اپیدمی این بیماری رخ داده که به افراد بسیاری آسیب‌های جبران‌ناپذیر زده‌. به‌همین دلیل در قرن بیستم دانشمندان تصمیم گرفتند علیه این بیماری واکسن تولید کنند. اولین بار واکسن فلج اطفال روی جمعیتی از میمون‌ها آزمایش شد و درنهایت در سال 1953 واکسن فلج اطفال تزریقی توسط دانشمندی به‌نام سالک ارائه شد. واکسن خوراکی نیز در سال 1956 توسط فردی به‌نام سابین معرفی شد.‌ به‌همین دلیل به این نوع واکسن‌ها سالک و سابین نیز گفته می‌شود. درنهایت سازمان بهداشت جهانی در سال 1988 ایده ریشه‌کنی بیماری در سراسر جهان را ارائه داد و هدف اولیه را پوشش واکسیناسیون در بیش از 80 درصد جوامع تعیین کرد. این برنامه بسیار نتیجه‌بخش بود به‌طوری که بیماری فلج اطفال امروزه در تمامی جهان به‌جز دو کشور افغانستان و پاکستان ریشه‌کن شده است. 

در ایران نیز واکسن خوراکی فلج اطفال اولین بار در سال 1354 تولید شد و از سال 1363 نیز برنامه ایمن‌سازی کشوری فلج اطفال شروع شد. واکسن خوراکی فلج اطفال در ابتدا شامل سه سویه ویروس بود اما پس‌از مدتی درصد خیلی کمی از افراد دراثر دریافت قطره فلج اطفال به این بیماری مبتلا شدند. فلج اطفال ناشی از واکسن بیشتر دراثر حمله ویروس سویۀ نوع دو بود. به‌ دلیل عوارض قطره فلج اطفال سه-ظرفیتی، پس از مدتی سویۀ نوع دوم ویروس از قطره خوراکی حذف و واکسن فلج اطفال جدید دوظرفیتی شد. 

همچنین جهت ایجاد مقاومت علیه سویۀ دو ویروس، یک نوبت واکسن تزریقی نیز به جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان افزوده شد. این رویه از سال 1397 درحال انجام است و کودکان را علیه هر سه سویه ایمن می‌کند.

انواع واکسن فلج اطفال

امروزه واکسن فلج اطفال به دو نوع خوراکی و تزریقی یافت می‌شود که بر‌اساس پروتکل کشوری به کودکان تزریق یا خورانده می‌شود. نوع تزریقی واکسن فلج اطفال به انگلیسی  Inactivated polio vaccine یا به اختصار IPV  گفته می‌شود که ویروس غیرفعال‌شده است و قدرت بیماری‌زایی ندارد. نوع خوراکی این واکسن  Oral Polio Vaccine یا OPV   نام دارد که ویروس زنده و ضعیف‌شده است.

زمان تزریق واکسن فلج اطفال و دریافت قطره خوراکی آن

واکسن فلج اطفال در چند مرحله و به‌صورت ترکیبی از دو نوع خوراکی و تزریقی استفاده می‌شود. نوع خوراکی واکسن فلج اطفال امروزه بسیار ایمن است. به‌طوری که بدون نگرانی از عوارض قطره فلج اطفال در بدو تولد به نوزاد خورانده می‌شود. تاریخ مرحله دوم قطره فلج اطفال در واکسن دو ماهگی نوزاد است. دوزهای بعدی نیز طبق جدول زمان بندی واکسیناسیون کودکان در چهار ماهگی، شش ماهگی، هجده ماهگی و شش سالگی به کودک خورانده می‌شوند. واکسن فلج اطفال ممکن است در این سنین به ‌تنهایی یا همراه با سایر واکسن‌ها مورد استفاده قرار گیرد، برای مثال همراه با سایر واکسن‌های 18 ماهگی. (واکسن یک سالگی شامل این ویروس نیست.)

 برای ایمنی‌زایی علیه سویۀ شماره دو ویروس هم، تک دوز تزریقی در چهار ماهگی کودک دریافت می‌شود. نحوۀ تزریق واکسن فلج اطفال تزریقی بیشتر به‌صورت عضلانی و گاهی زیرجلدی است. نیم سی‌سی از واکسن به قسمت قدامی خارجی ران سمت راست کودک تزریق می‌شود.

مهلت دریافت واکسن فلج اطفال

در صورت فراموشی قطره فلج اطفال یا دوز تزریقی آن حتما باید با پزشک مرکز بهداشت مشورت کنید. از آن جایی که قطره فلج اطفال همیشه همراه با سایر واکسن‌ها تجویز می‌شود، تاخیر در خوراندن آن با تاخیر سایر واکسن‌هاست. اگر به علت مسافرت یا بیماری یک هفته زمان مراجعه عقب یا جلو شود، قابل چشم‌پوشی است. در غیر این صورت باید با پزشک مشورت کنید.

اگر هم به صورت کلی واکسیناسیون کودک را دیرتر از سه ماهگی شروع کرده باشید، باید همیشه در اولین مراجعه واکسن خوراکی و تزریقی برای کودک تجویز شود. حتی اگر فرد برای اولین بار در شش سالگی یا هجده سالگی به مرکز بهداشت مراجعه کند!

نکات مهم از آخرین مهلت تزریق واکسن فلج اطفال تا فراموشی قطره فلج اطفال

اگر زمان تزریق واکسن فلج اطفال فرا رسیده اما کودک شما به بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی، زردی و تب خفیف مبتلا است، ممنوعیتی برای دریافت واکسن وجود ندارد. درباره این موضوع در مقالۀ واکسن زدن نوزاد سرماخورده اطلاعات بیشتری کسب خواهید کرد. 

• درصورتی که کودک شما بیماری شدید یا متوسط داشته باشد، درصورت امکان تا بهبودی وی دریافت واکسن باید به تاخیر بیفتد.
• در کودکانی که نارس به‌دنیا آمده‌اند ولی حال عمومی خوبی دارند زمان دریافت واکسن مانند سایر کودکان است و نیازی به تاخیر در واکسیناسیون نیست. این نوزادان می‌توانند از ابتدا واکسن تزریقی دریافت کنند و یا پس از ترخیص از بیمارستان و با شرایط جسمانی خوب واکسن خوراکی دریافت کنند.
• درصورتی که کمتر از نیم ساعت پس از خوردن قطره کودک استفراغ کند، دوز واکسن باید تکرار شود.
• درصورتی که کودک شما هنگام دریافت واکسن خوراکی به اسهال مبتلا بود وی باید حداقل پس از یک ماه یک دوز اضافی از واکسن دریافت کند. 
• مراقبت بعد از واکسن فلج اطفال معمولا شامل کمپرس سرد در 24 ساعت اول، کمپرس گرم در 24 ساعت دوم، بررسی کودک ازنظر تب و سایر علائم، استفاده از داروهای تب‌بر و افزایش تغذیۀ کودک با مایعات است. 
• همواره بعد از تزریق واکسن فلج اطفال اندکی بی‌قراری، گریه و درد در محل واکسن طبیعی است اما درصورت مشاهده هرگونه علائم غیرعادی و شدید مانند حساسیت و تب بالا یا طولانی سریعا به مراکز درمانی مراجعه کنید.

عوارض واکسن فلج اطفال کدامند؟

یکی از سوالات اصلی والدین هنگام واکسیناسیون این است که آیا واکسن فلج اطفال تب دارد؟ بهتر است بدانید واکسن فلج اطفال نیز مانند هر واکسن دیگری با برخی محدودیت‌ها و عوارض همراه است که فقط به تب خلاصه نمی‌شوند و شما باید نسبت به آن‌ها آگاه باشید. 

• ایجاد نقطه دردناک در محل تزریق واکسن فلج اطفال که موجب درد و بی‌قراری نوزاد می‌شود. برای کاهش درد و تورم می‌توانید از کمپرس سرد در ناحیه تزریق استفاده کنید.
• اندکی تورم و سفتی در محل تزریق واکسن می‌تواند به‌دلیل ماهیت واکسن یا عوارضی مانند آبسه یا عفونت باشد. ما در مقاله سفت شدن جای واکسن بیشتر به این موضوع پرداخته‌ایم.
• در برخی موارد درد اندام محل تزریق ایجاد می‌شود که محدودشونده است و جای نگرانی ندارد.
• آلرژی یا حساسیت به واکسن که به‌ندرت ایجاد می‌شود. این حساسیت ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت پس از تزریق واکسن ایجاد شود و معمولا پس از دریافت دوز اول واکسن دیده می‌شود. آلرژی می‌تواند با علائم خفیف مانند قرمزی و تورم محل تزریق، خواب‌آلودگی و بی‌اشتهایی همراه باشد یا در برخی موارد با علائم شدیدتر مانند تورم سر و گلو، کهیر، مشکل در تنفس، گیجی، ضعف، افزایش ضربان قلب و شوک آنافیلاکسی همراه شود که خطرناک بوده و باید سریعا درمان شود.
• اگر قطره فلج اطفال بیشتر داده شود، معمولا مشکل خاصی برای نوزاد ایجاد نمی‌کند. اما باتوجه به اینکه واکسیناسیون توسط افراد آموزش‌دیده انجام می‌شود این اتفاق به‌ندرت می‌افتد و مشکلی برای کودک شما ایجاد نمی‌شود. معمولا دو قطره از واکسن برای هر نوبت از واکسیناسیون کافی است.
•  تب بعد از واکسن فلج اطفال تزریقی معمولا خفیف است. این تب یکی دو روز پس از تزریق شروع شده و پس از یک تا دو روز ازبین می‌رود. برای کاهش تب می‌توانید از استامینوفن استفاده کنید. برای کسب اطلاعات دقیق‌تر در این زمینه می‌توانید مقالۀ استامینوفن و واکسن را مطالعه کنید.
• پولیومیلیت ناشی از واکسن بسیار نادر است و در کودکان دارای نقص ایمنی مانند ایدز و کودکان تحت درمان برای سرطان احتمال وقوع بیشتری دارد. امروزه با حذف سویه شماره دو از قطره خوراکی فلج اطفال این عارضه به‌شدت کاهش یافته است.

محدودیت‌های دریافت واکسن فلج اطفال 

نوع خوراکی واکسن فلج اطفال در کودکان HIV  مثبت علامت‌دار، کودکان تحت درمان با کورتیکواستروئید، اشعه و شیمی‌درمانی و کودکان مبتلا به لوسمی محدودیت دارد. اما واکسن فلج اطفال تزریقی برای این کودکان عارضه ندارد و قابل استفاده است.

در زمان تزریق واکسن فلج اطفال اگر موارد حساسیت به واکسن مشاهده شد، دوزهای بعدی نباید تزریق شود. زیرا ممکن است حساسیت شدیدتری در کودک ایجاد کند و به‌شدت خطرناک باشد.