محدودیت رشد داخل رحمی یا IUGR چیست؟

در مورد تولد زودرس و نوزاد نارس در مطالب قبلی صحبت شده است اما در خصوص محدودیت رشد داخل رحمی IUGR باید گفت در این وضعیت جنین نسبت به سن حاملگی، کوچک است. واژه‌ توصیف نوزاد تازه متولد شده‌ای که از حد انتظار کوچکتر است، (SGA)  یا کوچک نسبت به سن بارداری است.

جنین‌های IUGR معمولاً وزن تخمینی زیر 10 درصد عمومی دارند، یعنی وزن آنها از 90 درصد جنین‌های در همان سن حاملگی کمتر است. این گروه از نوزادان ممکن است به صورت قرینه کوچک باشند (تمام قسمت‌های بدن کودک از آنچه انتظار می‌رود کوچک‌تر باشند) یا بخشی از بدن به صورت نامتقارن کوچک باشد.

وقتی کودک در رحم رشد نمی‌کند

مادران در حین بارداری با اصطلاحات مختلفی آشنا می‌شوند که تعاریف علمی آن‌ها گاه باعث گیج شدن و سردرگمی آن‌ها می‌شود. گروهی از این واژه‌های مشابه در حوزه رشد کودک هستند و عبارتند از پره‌ ترم، پره ماچور و  محدودیت رشد داخل رحمی IUGR. پره ترم به نوزادی گفته می‌شود که قبل از زمان مقرر بارداری (هفته 37 به بعد) به دنیا بیاید. پره ماچور به نوزادی اطلاق می‌شود که اندام‌ها و ارگان‌های اصلی‌اش رشد نکرده باشد و IUGR هم به تاخیر و محدودیت رشد مناسب و متناسب جنین در داخل رحم و کوچک ماندن جنین گفته می‌شود. تولد زودرس و IUGR دلایل و عوارض جانبی مختلفی دارند اما برخی از نوزادان هم خیلی زود و هم خیلی کوچک به دنیا می‌آیند.

نارسایی دهانه رحم در بارداری چه نشانه‌هایی دارد؟

علت‌های  IUGR

محدود شدن رشد جنین ناشی از این است که جنین به اندازه کافی مواد مغذی و اکسیژن دریافت نمی‌کند تا سرعت رشد عادی داشته باشد. بسیاری از عوامل می‌توانند منجر به عدم وجود کافی مواد مغذی و اکسیژن شوند. عوامل احتمالی در سه دسته اصلی قرار می‌گیرند:

• عوامل مرتبط با مادر: بیماری‌های مزمن مادر مثل بیماری‌های قلب، ریه‌، کلیه‌، کبد یا خون (فشار خون بالا در بارداری، دیابت یا یک بیماری خود ایمنی)، همین طور سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر، مصرف برخی داروهای خاص (مثل برخی داروهای ضد تشنج)؛ یا عفونت‌هایی که می‌توانند به جنین منتقل شوند (مانند سیتومگالوویروس یا بیماری سرخجه در بارداری)
• عوامل مرتبط با جنین: بیماری‌های جنین در بارداری، نقص‌ هنگام تولد، مشکلات کروموزومی یا ناهنجاری‌های ژنتیکی، عفونت‌ها، چندقلویی
• عوامل مرتبط با جفت/رحم: اندازه کوچک جفت، دکولمان جفت، جریان غیر طبیعی خون جفت، فیبروم بزرگ رحم در پشت جفت، توده‌های خوش خیم جفت، شکل غیرطبیعی اتصال بند ناف به جفت، پارگی بخشی از جفت و شکل غیرطبیعی رحم مادر.

عدم رشد جنین چطور تشخیص داده می‌شود؟

IUGR  ممکن است در هر مقطعی از بارداری ایجاد شود. ابزار اصلی برای تشخیص، سونوگرافی است. سونوگرافی به پزشک امکان می‌دهد اندازه سر، شکم، بازوها و پاهای کودک را به طور دقیق اندازه‌گیری کند. این اندازه‌ها برای محاسبه وزن تخمینی نوزاد استفاده می‌شود، و این وزن با نمودار رشد متوسط نوزادان در همین سن بارداری مقایسه می‌شود. همچنین پزشک بررسی می‌کند که آیا بهترین موقعیت قرارگیری جفت جنین وجود دارد یا خیر.

در حدود 20 هفتگی، پزشک شما در هر ویزیت قبل از تولد اندازه کودک را تخمین می‌زند. پزشک این کار را با اندازه گیری فاصله از استخوان لگن (عانه) مادر تا بالای رحم (فوندوس) انجام می‌دهد. 

پس از تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی IUGR، آزمایش‌های دیگری نیز ممکن است لازم شوند. مثلاً ممكن است نمونه‌ای از خون مادر برای عفونت گرفته شود. در بعضی موارد، ممکن است آزمایش آمنیوسنتز، برای ارزیابی مایع آمنیوتیک، توصیه شود. ممکن است مادر به یک مشاور ژنتیک ارجاع داده شود، که در مورد گزینه‌های آزمایش ژنتیک با مادر صحبت خواهد کرد.

از تصاویر سونوگرافی برای تعیین اینکه آیا مایع آمنیوتیک اطراف کودک کافی است یا نه (کم بودن مایع امنیوتیک به نام الیگوهیدرآمونیوس شناخته می‌شود) هم استفاده می‌شود. نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر، که سرعت و میزان خون در هنگام حرکت در رگ را اندازه گیری می‌کند، ممکن است برای تشخیص مورد استفاده قرار بگیرد.

عوارض تاخیر رشد جنین در رحم

هر چه جنین هفته‌های بیشتری در رحم مادر باشد احتمال عوارض محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در او کمتر است. برخی از مشکلات بهداشتی که نوزادان مبتلا به IUGR ممکن است بعد از تولد تجربه کنند عبارتند از قند خون پایین، مشکل عدم حفظ دمای طبیعی بدن، مشکل در شیر خوردن و تاخیر در رشد عصبی این کودکان ممکن است  به مراقبت‌های طولانی مدت نیاز داشته باشند و شاید لازم باشد متخصصان قلب، ریه و اعصاب کودکان تا مدتی با فواصل منظم کودک را معاینه یا تحت بررسی‌های تشخیصی قرار دهند.

درمان IUGR

• قبل از تولد: گاهی اوقات مادر برای بهبود رشد جنین، می‌تواند کارهایی مثل قطع سیگار یا خوردن غذاهای مغذی را انجام دهد. اما در بیشتر موارد، مادر نمی‌تواند تاثیر چندانی روی رشد کودک بکند. بنابراین‌، نظارت دقیق بر بارداری بسیار مهم است. یک هدف مهم این است که حاملگی را تا حد ممکن و زمانی که خطری نداشته باشد ادامه دهیم. در بعضی موارد بستری شدن مادر توصیه می‌شود. اگر IUGR سلامت جنین را به خطر بیندازد، ممکن است زایمان زودرس لازم باشد. 
• بعد از تولد: نوزادان مبتلا به IUGR اغلب سزارین می‌شوند. مادر باید در بیمارستانی زایمان کند که دارای بخش مراقبت ویژه نوزادان (NICU) باشد. کودک ممکن است برای چند روز یا چند هفته در این بخش بستری باشد و تحت نظارت متخصصین مختلف قرار بگیرد.