واکسن آنفولانزا برای کودکان چه زمانی ضرورت دارد؟

واکسن آنفولانزا در کودکان، یکی از پررنگ‌ترن دغدغه‌های والدین است. شما همیشه از پزشکان می‌پرسید واکسن آنفولانزا برای کودک یک‌ساله یا واکسن آنفولانزا برای کودک دوساله عوارضی ایجاد نمی‌کند؟ اما آیا اصلا کودک شما باید واکسن آنفولانزا دریافت کند یا خیر. نوع و دوز مناسب واکسن آنفولانزا برای کودکان چیست؟ ما در این مقاله ابتدا به جزئیات این واکسن و ضرورت دریافت آن می‌پردازیم. سپس درمورد عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان صحبت خواهیم کرد.

واکسن آنفولانزا برای کودک چه فایده‌ای دارد؟

قبل از پرداختن به موضوع واکسن آنفولانزا برای کودکان لازم است بدانید آنفولانزا معمولا هر سال در شش‌ماهه دوم یعنی پاییز و زمستان شیوع پیدا می‌کند. شیوع بیماری به-خصوص در آبان، آذر و دی به اوج خودش می‌رسد. بیماری آنفولانزا اغلب موجب تب، سرفه، بثورات پوستی یا سایر علائم می‌شود. اگرچه بهترین روش برای جلوگیری از ابتلا به آنفلوانزا رعایت بهداشت، شستشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، خودداری از تماس دست کودک با چشم، بینی و دهان و حفظ فاصله با افراد مبتلاست. اما از آن‌جایی که دستگاه ایمنی کودکان هنوز مقاوم نشده، ممکن است پزشک برای کاهش احتمال ابتلا کودک به آنفولانزا، هرساله واکسن تجویز کند. 

انواع واکسن آنفولانزا در کودکان

واکسن آنفولانزا از ویروس کشته‌شده یا ضعیف شده تهیه می‌شود. اغلب واکسن‌های موجود در بازار ویروس کشته شده هستند. واکسن آنفولانزا دو شکل اسپری بینی و فرم تزریقی دارد که در ایران فقط نوع تزریقی آن در داروخانه‌ها موجود است و در کودکان کاربرد دارد.

واکسن آنفولانزا دو نوع تری والان (سه‌ ظرفیتی) و تترا والان (چهار ظرفیتی) دارد. به این معنی که واکسن تری والان در برابر سه نوع ویروس آنفولانزا ایمنی ایجاد می‌کند اما دیگری در برابر چهار نوع. اما واکسن آنفولانزا چهار ظرفیتی مجوز استفاده در کودکان زیر سه سال را ندارد. فعلا فقط برای بزرگسالان و کودکان بالای سه سال قابل‌استفاده است.

آیا همه کودکان باید هر سال واکسن آنفولانزا دریافت کنند؟

این سوالیست که هرساله میان مردم و حتی پزشکان مطرح می‌شود. حتی معتبرترین منابع علمی نیز سر این موضوع به توافق نرسیده‌اند. طبق توصیه سازمان مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، هر فردی که بیش‌تر از شش‌ ماه سن داشته باشد، باید سالانه واکسن آنفولانزا را دریافت کند. اما سازمان جهانی بهداشت  (WHO)دید جامع‌تری به این موضوع داشته است. زیرا تجویز واکسن برای تمام افراد بالای شش ماه در بسیاری از کشورها از جمله ایران امکان‌پذیر نیست!

طبق آخرین توصیه سازمان جهانی بهداشت در سال 2020، اولویت واکسن آنفولانزا در درجه اول با مادران باردار است. پس از این جمعیت، کودک شش ماهه تا پنج ساله، افراد مسن، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و کسانی که شغل مرتبط با پزشکی دارند، در اولویت هستند. البته در سال جاری با توجه به شیوع کرونا، احتمالا افراد بیشتری نیاز به دریافت واکسن آنفولانزا داشته باشند. پس بهتر است برای تجویز واکسن آنفولانزا برای کودکان با پزشک مشورت کنید.

چه زمانی تجویز واکسن آنفولانزا در کودکان ضروری است؟

برخی کودکان در لیست افراد پرخطر هستند که معمولا توصیه می‌شود حتما واکسن تزریق کنند:

• کودکان زیر دو سال
• کودکان سنین مدرسه؛ اگرچه بسیاری از این کودکان سالم هستند. اما به علت تحصیل در فضای بسته، بهتر است واکسن دریافت کنند.
• کودکان با نقص ایمنی (ابتلا به دیابت، ایدز، سرطان و ...)
• کودکان با بیماری زمینه‌ای (مثل بیماری‌‌های قلبی، کلیوی، ریوی مثل اسم و سی اف و ...)
• کودکانی که با افراد درمعرض خطر ابتلا به آنفولانزا زندگی می‌کنند.
• کودکان با چاقی شدید
• کودکانی که تحت درمان طولانی‌مدت با آسپرین هستند.

بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا در کودکان

در ایران، بر اساس جدول واکسیناسیون کودکان 1402 ، بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا برای کودکان اواخر شهریور و اوایل مهرماه است. یعنی زمانی که هوا هنوز سرد نشده است. مدت زمان تاثیر واکسن آنفولانزا دو هفته است. یعنی واکسن به دوهفته زمان برای حداکثر تاثیرگذاری در بدن نیاز دارد. پس باید قبل از شیوع بیماری، واکسن تزریق شود.

دوز واکسن آنفولانزا در کودکان

دوز واکسن آنفولانزا برای کودکان  36 ماهه و بزرگ‌تر، مانند بزرگسالان است یعنی: یک واکسن کامل (نیم میلی‌لیتر). دوز واکسن آنفولانزا برای کودکان زیر سه سال (کودکان شش تا 35 ماهه)، نصف یک واکسن (0.25 میلی‌لیتر) است. برای تقریبا همه کودکان زیر سه سال، همان یک نوبت تزریق سالیانه واکسن آنفولانزا کافی خواهد بود. اما برخی کودکان از سن شش‌ماهگی تا هشت‌سالگی، برای گرفتن بهترین نتیجه از واکسن، به دو دوز واکسن آنفولانزا در سال نیاز دارند. این دو واکسن با حداقل فاصله چهارهفته و با تجویز پزشک تزریق می‌گردند. پس بدون مشورت با پزشک به داروخانه مراجعه نکنید و واکسن را خریداری کنید!

*در مورد درمان سریع آنفولانزا در بارداری در این مقاله بیشتر بخوانید

محل تزریق واکسن آنفولانزا برای کودکان

اگر می‌خواهید بدانید واکسن آنفولانزا را چگونه تزریق کنیم، بهتر است انقدر از پزشک فراری نباشید. به او بسپارید تا کمتر در معرض عوارض پوستی محل تزریق قرار بگیرید. در کودکان شش ماهه تا یک ساله، واکسن در قسمت خارجی جلوی ران تزریق می‌شود. در کودکان بزرگتر از یک سال، مانند بزرگسالان واکسن به صورت عضلانی داخل عضله دلتوئید، در بالای بازو تزریق می‌شود.

میزان تاثیرگذاری واکسن آنفولانزا برای کودکان در پیشگیری از بیماری

طی تحقیقاتی مشاهده شده است در سال‌هایی که واکسن خوب عمل کرده است کودکان واکسن‌زده شصت درصد کم‌تر از کودکان واکسن‌نزده شانس ابتلا به بیماری را داشته‌اند. اما بسیاری از والدین تصور می‌کنند کودکان بسیاری با وجود دریافت واکسن به آنفولانزا مبتلا می‌شوند، پس واکسن موثر نیست. 

در جواب باید گفت که اولا نباید سرماخوردگی و آنفولانزا را با هم اشتباه بگیریم. واکسن آنفولانزا علیه سرماخوردگی ساده که ایمنی ایجاد نمی‌کند. اگرچه سرماخوردگی در اثر ویروس متفاوتی ایجاد می-شود، اما ممکن است علائم آن مشابه با علائم آنفولانزا در کودکان باشد. پس شاید پس از دریافت واکسن، کودک تنها مبتلا به سرماخوردگی ویروسی ساده شده باشد. پس هر تب و بدن دردی آنفولانزا نیست.

دسته کمی از کودکان ممکن است با وجود دریافت واکسن باز هم آنفولانزا بگیرند. اما حتی اگر به بیماری مبتلا شوند، عوارض خفیف‌تری را تجربه خواهند کرد. واکسن آنفولانزا کودکان را از عوارض خطرناک بیماری و مرگ احتمالی نجات می‌دهد.  

تاثیرگذاری واکسن آنفولانزا برای کودکان به چه عواملی مرتبط است؟

• سال بیماری؛ برخی سال‌ها واکسن آنفولانزا بهتر عمل می‌کند. اگرچه هرساله واکسن‌ها با توجه به ویژگی‌های ویروس آنفولانزای شایع در سال گذشته ساخته می‌شوند. اما ویروس‌‌های آنفولانزا همواره درحال تغییر خود هستند و دانشمندان نمی‌توانند همه این تغیییرات را پیش‌بینی کنند. تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در برخی سال‌ها موجب می‌شود واکسن خیلی خوب عمل نکند. با این وجود واکسن آنفولانزا در همین سال‌ها هم جلو ابتلای گروهی از کودکان به آنفولانزا را گرفته و مانع ایجاد همه‌گیری جهانی یا پاندمی می‌شود.
• شرکت سازننده؛ برخی از شرکت‌های سازنده واکسن واکسن با کیفیت‌تر و بهتری را ارائه می‌کنند. 
• فرد دریافت‌کننده؛ هر چه دستگاه ایمنی کودک قوی‌تر باشد نتیجه بهتری از دریافت واکسن می‌گیرد.
• سطح بهداشت جامعه؛ جوامع با سطح بهداشت بالاتر نتیجه بهتری از واکسن آنفولانزا می‌گیرند.

عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان

سخت‌ترین واکسن نوزاد کدام است؟ آیا واکسن آنفولانزا ضرر دارد؟ آیا واکسن آنفولانزا خطرناک است؟ آیا واکسن آنفولانزا عوارض دارد؟ بله! عوارض واکسن آنفولانزا مانند هر داروی دیگری است. اما تا کنون عارضه‌ی خطرناکی برای آن کشف نشده است. اغلب تزریق واکسن آنفولانزا در کودکان بسیار ایمن است اما گاهی با عوارض خفیف و کوتاه مدت همراه است. عوارض واکسن آنفولانزا برای کودکان شامل موارد زیر است.

• تب خفیف
• قرمزشدن و دردناک‌شدن جای واکسن و سفت شدن جای واکسن نوزاد
• بثورات پوستی خفیف
• سردرد
• ضعف و احساس خستگی
• حالت تهوع
• خوب ‌غذا نخوردن
• احساس خواب‌آلودگی
• گریه بسیار

همه این عوارض در یک کودک اتفاق نمی‌افتد. عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان اغلب یک تا دو روز پس از دریافت واکسن شروع شده و نهایتا تا دوهفته بعد از تزریق از بین می‌روند. با این وجود درصورت نگرانی می‌توانید با پزشک کودک‌تان تماس بگیرید. به‌صورت بسیار نادر برخی از کودکان واکنش شدیدی به واکسن نشان می‌دهند و این واکنش شوک آنافیلاکسی نام دارد. طی شوک آنافیلاکسی کودک با قرمزی شدید صورت، خارش شدید صورت و بدن، افت فشار خون (احساس سرگیجه) و تنگی نفس مواجه می‌شود. این اتفاق چند دقیقه تا چند ساعت پس از دریافت واکسن رخ می‌دهد و با وجود خطرناک‌بودن درمان دارد. بنابراین برای جلوگیری از عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان، تزریق باید در محیط‌های درمانگاهی با امکانات مناسب انجام شود.

عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان از نوع تخیلی!

مجموعه‌ای از عوارض برای واکسن آنفولانزا بیان می‌شود که حقیقت ندارد. در ادامه این شایعات و پاسخ به‌ آن‌ها آورده شده است.

آیا واکسن آنفولانزا موجب ابتلا به آنفولانزا می‌شود؟

واکسن‌های موجود در داروخانه‌های ایران حاوی ویروس کشته‌شده هستند و نمی‌توانند موجب بیماری شوند. کودکانی که پس از دریافت واکسن آنفولانزا دچار بیماری می‌شوند یا سرماخوردگی گرفته‌اند یا قبل از دریافت واکسن با ویروس آنفولانزا مواجهه پیدا کرده‌اند، یا واکسن نهایت تاثیرگذاری را در بدن آن‌ها نداشته است.

آیا عوارض واکسن آنفولانزا برای جنین خطرناک است؟

یکی از سوالات رایج مادران این است که آیا واکسن آنفولانزا در بارداری ضرر دارد. در جواب این سوال باید گفت که واکسن آنفولانزا در تمامی دوران بارداری بلامانع و واجب است. زیرا خانم‌های باردار جزو گروه پرخطر طبقه‌بندی می‌شوند. تاثیر واکسن آنفولانزا بر جنین بسیار ایمن بوده و مشکلی ایجاد نمی‌کند. 

آیا واکسن آنفولانزا موجب ام‌اس می‌شود؟

تا کنون هیچ‌گونه شواهدی مبتنی بر رابطه هیچ یک از واکسن‌ها با ابتلا به ام‌اس کشف نشده است. درمورد واکسن آنفولانزا شواهد ردکننده به‌اندازه کافی نبودند برای همین عده‌ای گفته‌اند که دریافت واکسن آنفولانزا در بلند مدت موجب ابتلا به ام اس می‌شود. نتیجه تحقیقات تا این لحظه این است که دریافت واکسن آنفولانزا موجب ام‌اس نمی‌شود.

آیا اوتیسم از عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان است؟

خیر؛ تاکنون هیچ‌گونه شواهدی مبتنی بر ارتباط میان دریافت واکسن و ابتلا به اوتیسم کشف نشده است.

آیا واکسن آنفولانزا برای کودک زیر یک‌سال ضرر دارد؟

خیر؛ حتی بهتر است که این دسته از کودکان واکسینه شوند.

چه کسانی نباید واکسن آنفولانزا بزنند؟

واکسن آنفولانزا در کودکان ممنوعیت‌هایی برای دریافت دارد. این ممنوعیت‌ها عبارتند از؛

• نوزادان کم‌تر از شش‌ماه؛ با این که واکسن برای این نوزادان ضرر ندارد اما در این بازه سنی کارایی ندارد.
• سابقه شوک آنافیلاکسی به واکسن در سال‌های گذشته.
• حساسیت به ماده تیمروسال (Thimerosal)؛ این ماده در غذاهایی مثل ماهی و صدف به وفور یافت می‌شود. درصورت حساسیت به این ماده باید از واکسن‌هایی که این ماده را ندارند استفاده کرد.
• تا شش هفته پس از ابتلا به سندروم گیلن-باره
• حساسیت به سفیده تخم‌مرغ تنها در حالتی که حساسیت بسیار شدید باشد می‌تواند مانع از دریافت واکسن شود. مقدار پروتئین سفیده تخم‌مرغ موجود در واکسن بسیار پایین است بنابراین اغلب مشکلی ایجاد نمی‌کند. همچنین قبل از تزریق واکسن به کودکانی که به سفیده تخم‌مرغ حساسیت دارند تست پوستی انجام می‌شود.
• کودکانی که تب بالاتر از 40 درجه دارند؛ بهتر است صبر کنید تب کودک پایین بیاید.

کرونا و واکسن آنفولانزا

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این روز‌های والدین این است که آیا می‌توان در زمان شیوع کرونا واکسن آنفولانزا برای کودکان دریافت کرد. در جواب باید گفت بله؛ حتما برای دریافت واکسن آنفولانزا در زمان شیوع ویروس کرونا اقدام کنید. در پاییز و زمستان امسال با واکسینه‌بودن در برابر آنفولانزا دغدغه‌ شما درمورد ابتلا به ویروس‌ها کم‌تر می‌شود.