روزه گرفتن در سه دوره بارداری؛ واجب یا خطرناک؟

روزه گرفتن در بارداری برای بسیاری از خانم‌های باردار به یک چالش بدل شده است. در زمینۀ روزه گرفتن زن باردار، نظر متخصصین پزشکی با نظر علمای دینی هم‌پوشانی زیادی دارد. ما در این مقاله به بررسی علمی روزه گرفتن در سه دوره بارداری خواهیم پرداخت تا ببینیم روزه گرفتن در کدام ماه بارداری مجاز است؟ همچنین در ادامه اقدامات لازم در روزه‌داری را بررسی خواهیم کرد و به بیان نکات مهم تغذیه‌ای در این دوره خواهیم پرداخت.

روزه گرفتن در بارداری واجب است؟

با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، یک سوال مهم برای مخاطبین این صفحه پیش می‌آید. آیا بارداری و شیردهی با روزه گرفتن مغایرت دارد؟

در مجموع، روزه گرفتن در بارداری به موارد مختلفی مانند سطح سلامتی مادر و جنین، علائم احتمالی مادر و سن بارداری بستگی دارد. در مجموع، اولین اصل در زمینۀ روزه گرفتن در بارداری این است که هیچ آسیبی به مادر و جنین وارد نشود. دین مبین اسلام نیز ذکر کرده است که هیچ ضرر و آسیبی در اسلام نیست و اگر امری مانند روزه گرفتن موجب هر ضرری برای فرد شود، این عمل بر او واجب نیست. 

درست است که خطر روزه گرفتن در بارداری بالاست اما در مواردی نیز مادران باردار بدون مشکل خاصی قادر به روزه گرفتن هستند. ما در ادامه به بررسی ماه‌های ایمن جهت روزه گرفتن می‌پردازیم.

روزه گرفتن در سه ماهه اول بارداری

روزه گرفتن در اوایل بارداری با خطرات جدی برای جنین و مشکلاتی برای مادر همراه است. به همین دلیل روزه در سه ماهه اول بارداری به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. اما ببینیم دلیل این ممنوعیت چیست؟

در سه ماهه اول بارداری مغز جنین به‌طور مداوم به مواد قندی و گلوکز نیاز دارد تا بتواند رشد کند و مسیرهای عصبی موردنیاز را تشکیل دهد. این گلوکز از خون مادر تامین می‌شود. به همین دلیل روزه‌داری با کاهش قند خون مادر اثرات جبران‌ناپذیری روی مغز جنین خواهد گذاشت. 

از طرفی در گرسنگی‌های طولانی، قند به بدن ما نمی‌رسد. پس بدن ما برای تامین انرژی موردنیاز خود شروع به سوزاندن سلول‌های چربی می‌کند. این فرایند با تولید موادی به نام مواد کتونی همراه است. کتون‌ها از دسته مواد مضر برای جنین هستند و می‌توانند پس از عبور از جفت، ظرفیت رشد مغزی و یادگیری کودک در آینده را تحت تاثیر قرار دهند. 

این دو مورد از مهم‌ترین دلایل منع روزه‌داری در سه ماهۀ اول بارداری هستند. البته دلایل دیگری نیز وجود دارند که ما به بیان مهم‌ترین آن‌ها بسنده کردیم.

روزه گرفتن در سه ماهه دوم بارداری

روزه گرفتن در این دوران ارتباط مستقیمی با میزان سلامت مادر و جنین دارد. اگر مادر در این دوران در سلامت کامل به سر ببرد می‌تواند با رعایت اصول تغذیه و سبک زندگی، در سه ماهه دوم بارداری روزه بگیرد. 

اگر شما در این دوران روزه می‌گیرید باید از ساعت 12 ظهر تا 20، کتون ادرار خود را توسط نوارهای مخصوص چک کنید. اگر کتون ادرار شما افزایش یافته بود، باید روزۀ خود را افطار کنید. اهمیت این موضوع در ساعات ابتدایی عصر بیشتر است زیرا در ساعات نزدیک غروب و شب، مقدار کتون ادرار به‌طور طبیعی مقداری افزایش می‌یابد.

ما در ادامه خواهیم گفت که در چه صورتی روزه گرفتن در بارداری ممنوع و مضر است.

روزه گرفتن در سه ماهه سوم بارداری

در سه ماهه سوم بارداری، مادر به زایمان نزدیک می‌شود و نیاز به ذخیرۀ انرژی و آمادگی برای زایمان دارد. این موضوع موجب می‌شود که پزشکان روزه گرفتن در سه ماهه سوم را توصیه نکنند. ممکن است در اوایل سه ماهه سوم، مادرانی که از هر نظر سالم هستند بتوانند روزه بگیرند، اما پس از هفتۀ 36 و نزدیک به زمان زایمان، روزه گرفتن ممنوع است.

روزه گرفتن در دوران شیردهی

روزه گرفتن در این دوران نیز تحت شرایط خاصی مجاز است و در بسیاری از موارد، مادران باردار بهتر است در دوران شیردهی روزه نگیرند. ما در مقالۀ روزه گرفتن در شیردهی به بررسی این موضوع پرداخته-ایم.

در چه شرایطی روزه باید افطار شود؟

گفتیم که مادران باردار در شرایط خاصی قادر به روزه گرفتن هستند. اما حفظ روزه نیز همواره امکان‌پذیر نیست. اگر هریک از موارد زیر شامل حال شما می‌شود، نباید روزه بگیرید یا در صورت روزه بودن، باید روزه خود را سریعا افطار کنید.

• ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت بارداری، کم‌خونی، فشار خون بارداری و سایر بیماری‌های مزمن
• کاهش وزن یا وزن نگرفتن کافی مادر
• کاهش حرکات جنین در رحم 
• ایجاد انقباضاتی همانند انقباضات دهانۀ رحم هنگام زایمان
• احساس سرگیجه، سردرد و ضعف که با استراحت خوب نشده و ماندگار باشد.
• علائم کم‌آبی بدن مانند تشنگی، دفع کم ادرار و رنگ تیرۀ ادرار
• ادرار بدبو که می‌تواند نشانۀ دفع کتون باشد.
• تب، درد بدن و بی‌حالی
• ایجاد یا تشدید حالت تهوع 

روزه گرفتن در بارداری و نکات تغذیه ای ضروری

• اگر تمایل به روزه گرفتن در بارداری دارید، حتما در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید.
• درصورتی که اقدام به روزه گرفتن در بارداری می‌کنید حتما جهت دریافت رژیم تغذیه‌ای مناسب ماه رمضان به متخصص تغذیه مراجعه فرمایید.
• تغذیۀ شما در فاصلۀ بین افطار و سحر بسیار مهم است. پس در این دوران مقدار کافی غذا را دریافت کنید و استراحت کافی داشته باشید.
• سعی کنید در وعدۀ افطار از مصرف مواد قندی مانند زولبیا بامیه، خرما و کشمش بپرهیزید. قند موجود در این مواد ممکن است برای شما و جنین مشکل‌ساز شود. البته می‌توانید به صورت محدود مثلا هفته‌ای یک بار مقدار کمی از این مواد مصرف کنید.
• مصرف مایعات کافی شما را از کم‌آبی در طول روز و خطرات آن حفظ می‌کند. 
• روزه گرفتن در فصل زمستان راحت‌تر از تابستان بوده و خطر کمتری شما و نوزادتان را تهدید می‌کند.
• درصورت روزه گرفتن در بارداری بهتر است قند خون شما به‌طور مرتب چک شود. 
• سعی کنید قبل از شروع ماه رمضان مصرف کافئین را به حداقل برسانید تا عوارضی مانند سردرد در این دوران به حداقل خود برسند.
• اگر شاغل هستید با مدیر و رئیس خود صحبت کنید تا زمان بیشتری را جهت استراحت و تجدید قوا در اختیارتان قرار دهد و از همکاران بخواهید تا شرایط و محیط مناسبی را برای شما فراهم کنند.
• اگر علائم خطر ذکرشده در قسمت قبل برای شما ایجاد شد، روزۀ خود را افطار کنید.
• از فعالیت و کار شدید به خصوص در طول زمان روزه‌داری بپرهیزید.
• افزایش مقدار مشخصی وزن برای شما ضروری است. در صورت کاهش وزن، موضوع را به اطلاع پزشک خود برسانید.
• سعی کنید وعده‌های غذایی خود را بین سحر و افطار پخش کنید و شام خود را حذف نکنید. همچنین جهت جلوگیری از مشکلات گوارشی از مصرف وعده‌های سنگین قبل از خواب بپرهیزید.
• وعدۀ سحری مهم‌ترین وعدۀ غذایی در دوران روزه‌داری است. هرگز سحری را حذف نکنید.
• بهتر است در وعدۀ سحری از موادی مانند فیبر، قندهای پیچیده و غلات سبوس‌دار، حبوبات، آجیل بدون نمک، میوه و سبزی تازه استفاده کنید تا انرژی و آب موردنیاز شما در طول روز تامین شود.
• در وعدۀ افطار خود موادی مانند قندهای متعادل، شیر، آب‌میوه، سالاد و سبزی، سوپ رقیق‌شده، پروتئین کافی را بگنجانید.
• سعی کنید وعدۀ شام شما متشکل از پروتئین کافی، قندهایی مانند برنج قهوه‌ای، غلات کامل و نان کامل، سبزی کافی، مغزها و دانه‌های مفید باشد.
• جهت تامین قند خون خود می‌توانید از سالاد میوه، قندهای طبیعی مانند عسل و انواع شیره به مقدار مناسب استفاده کنید.
• مصرف آش و حلیم منع خاصی ندارد اما باید عاری از روغن و چربی زیاد باشد. همچنین سعی کنید از مصرف مواد چرب و سرخ‌شده در این دوران بپرهیزید.
• مصرف مکمل‌های لازم در هنگام روزه گرفتن در بارداری باید جدی گرفته شود.

ما در این قسمت سعی کردیم توصیه‌های غذایی ضروری جهت روزه گرفتن در بارداری را ذکر کنیم اما این موارد جای نظر تخصصی کارشناس تغذیه و پزشک متخصص را نمی‌گیرند.