تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان چیست؟

امروزه به دلیل تغییر شرایط زندگی و صنعتی شدن شهرها، میزان آلودگی هوا بیش از هر زمان دیگری است. جدا از اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست، اثرات منفی آن بر انسان نیز ناشناخته نیست. پیامدهای منفی این آلودگی هوا بر انسان بیشمار است. بعضی از آلاینده‌‌ها تهدید کننده‌ی زندگی هستند. خطر ابتلا به انواعی از عفونت‌های تنفسی و بیماری‌های قلبی و عروقی و ابتلا به انواعی از سرطان از جمله سرطان ریه تنها بعضی از پیامدهای منفی و تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان است. مهم نیست به صورت کوتاه مدت در معرض این آلاینده‌ها باشید یا دراز مدت زیرا در هر صورت آنها می‌توانند آثار منفی خود را داشته باشند. در ادامه قصد داریم در مورد اثرات منفی آلودگی هوا بر سلامت انسان و روش‌های کنترل و جلوگیری از آنها بیشتر توضیح دهیم.

تاثیر آلودگی هوا بر مغز 

یکی از اصلی‌ترین تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان، تاثیری ست که بر عملکرد مغزی می‌گذارد. محققان از دهه 1970 می‌دانستند که سطوح بالای آلودگی هوا می‌تواند به سلامت قلب و عروق و تنفس آسیب برساند و خطر مرگ زودهنگام ناشی از بیماری‌های قلبی و ریوی را افزایش دهد. با این حال، تأثیر آلودگی هوا بر شناخت و عملکرد مغزی کمتر شناخته شده است. اکنون، شواهدی در حال افزایش است که هوای کثیف برای مغز شما نیز مضر است. کدام آلاینده در هوای آلوده با آسیب مغزی مرتبط است؟ کربن (II) اکسید موجود در هوای آلوده با هموگلوبین گلبول‌های قرمز ترکیب می‌شود. و این ترکیب می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود. اصلی‌ترین آسیب‌های آلودگی هوا برای مغز انسان به شرح زیراند:

• آلودگی هوا و سلامت روان: آلودگی هوا باعث ایجاد تغییراتی در مغز می‌شود که خطر ابتلا به بیماری‌های روانی، زوال عقل، آلزایمر و مشکلات یادگیری را افزایش می‌دهد. حتی افزایش اندک آلودگی هوا با افسردگی و اضطراب مرتبط است.
• از دست دادن حافظه: شواهد روزافزونی نشان می‌دهد که سال‌ها زندگی در مناطقی با مه دود و سایر آلاینده‌های هوا ممکن است به از دست دادن حافظه و افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر کمک کند.
• افسردگی: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با نقص‌های شناختی و افزایش خطر افسردگی مرتبط است. آلاینده‌های هوا بر شبکه‌هایی از مغزی تأثیر می‌گذارند که منجر به تغییر در عملکرد شناختی شده و خطر افسردگی را افزایش می‌دهد.
• سوءرفتار: افزایش سطوح برخی از آلاینده های هوا با افزایش پذیرش روانپزشکی و تماس‌های اضطراری و در برخی مطالعات با تغییر در رفتار و کاهش رفاه روانی همراه است. 
• اسکیزوفرنی: زمینه. شواهد رو به رشد نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است بر مغز تأثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به اختلالات روانپزشکی مانند اسکیزوفرنی را افزایش دهد.
• زوال عقل: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلاینده‌های هوا منجر به افزایش سطوح بتا آمیلوئید در خون شده و در نتیجه مشخص شده است که یک ارتباط بیولوژیکی احتمالی بین کیفیت هوا و تغییرات فیزیکی مغز که منجر به آلزایمر می‌شود وجود دارد.
• اختلالت عاطفی: آلودگی هوا می‌تواند باعث آزار، اضطراب، افسردگی و نارضایتی عمومی از زندگی شود. آلودگی همچنین با سوء مصرف مواد، خودآزاری و خودکشی و همچنین جرم و جنایت مرتبط است.
• استرس: قرار گرفتن مکرر در معرض آلاینده‌های هوا از جمله ذرات معلق محیط و ازن نشان داده شده است که استرس اکسیداتیو و تولید سیتوکین را در مغز افزایش می‌دهد، همچنین شواهدی از فعال شدن میکروگلیال و اثرات آن بر انتقال دهنده‌های عصبی، مورفولوژی نورون‌ها، نشانگرهای نورودژنراتیو نیز وجود دارد.
• رشد منفی مغزی در کودکان: عوارض آلودگی هوا در کودکان نیز مشهود است. محققان گزارش دادند که قرار گرفتن بیشتر در معرض آلودگی هوا با ذرات ریز (PM2.5) در کودکان 2 تا 4 ساله با عملکرد رفتاری و عملکرد شناختی ضعیف‌تر کودک مرتبط است. شواهد بررسی شده قویاً نشان می‌دهد که کودکانی که در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، یک حالت مزمن شدید استرس محیطی را تجربه می‌کنند و عدم تعادل مغزی اولیه در ژن‌های دخیل در التهاب، پاسخ‌های ایمنی به محیط، یکپارچگی سلولی و ارتباطات عصبی را نشان می‌دهند.

اثر آلودگی هوا بر چشم

تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان، روی چشم نیز مشهود است. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوا همچنین سلامت چشم و بینایی را به طور کلی از بین می‌برد. آلودگی هوا در صورت قرار گرفتن در معرض منظم می‌تواند باعث سندرم چشم خشک، احساس آبریزش و سوزش، تاری دید و حتی گلوکوم شود که اثرات آن غیرقابل برگشت است.  آلودگی هوای معمولی می‌تواند آسیب جزئی تا جدی به چشم شما وارد کند. مطالعات نشان داده‌اند که سطوح بالاتر آلودگی هوا به طور کلی با موارد بیشتری از ملتحمه همراه است و دی اکسید نیتروژن به طور خاص می‌تواند باعث تحریک چشم شود. شایع ترین عارضه های چشمی ناشی از آلودگی هوا/ مه دود عبارتند از: آبریزش چشم. احساس سوزش یا ناراحتی. چشم درد.

کدام نوع آلودگی باعث سوزش چشم می‌شود؟ به غیر از PM 2.5 و PM 10 که به عنوان مضرترین آلاینده‌های هوا شناخته می‌شوند، دی اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن و سایر گازهای شیمیایی وجود دارند که به همان اندازه می‌توانند باعث تحریک چشم شوند.  همچنین سطح بالای آلودگی هوا نه تنها می‌تواند منجر به ورم ملتحمه، تحریک چشم یا خشکی چشم شود، بلکه خطر ابتلا به بیماری های ناتوان کننده چشم را نیز افزایش می‌دهد.

آلودگی هوا باعث سندرم خشکی چشم نیز می‌شود. سندرم چشم خشک زمانی رخ می‌دهد که چشمان شما نمی‌توانند اشک کافی برای روان کردن سطح چشم تولید کنند و تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که در مناطقی با سطوح بالای آلودگی هوا زندگی می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند.

اثر آلودگی هوا بر ریه

آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامت انسان به طور ویژه در مورد ریه مورد مطالعه قرار گرفته است. آلودگی هوا چه تاثیری بر ریه ها می‌گذارد؟ تنفس آلاینده‌های هوا می‌تواند راه‌های تنفسی شما را تحریک کند و ممکن است باعث تنگی نفس، سرفه، خس خس سینه، دوره‌های آسم و درد قفسه سینه شود. قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا شما را در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه، حملات قلبی، سکته مغزی و در موارد شدید مرگ زودرس قرار می‌دهد.

کدام آلاینده‌های هوا برای ریه مضر است؟ آن دسته از آلاینده‌هایی که مسئول تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان در بخش ریه هستند عبارتند از: اکسیدهای نیتروژن، SO2 و PM2.5 ناشی از انتشار وسایل نقلیه که به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهند. دوره‌های کوتاه مدت آلودگی هوا در کودکان می‌تواند علائم عفونت تنفسی و دفعات مراجعه به اورژانس را تشدید کند. قرار گرفتن در معرض سطوح بیش از حد آلودگی هوا به طور قابل توجهی با انواع بیماری‌های حاد و مزمن ریوی مانند بیماری انسدادی مزمن ریه، آسم، آلرژی‌های تنفسی و سرطان ریه مرتبط است.

عوارض آلودگی هوا بر گلو نیز بر کیفیت تنفسی اثر منفی می‌گذارند. کدام آلودگی باعث سوزش گلو می‌شود؟ دی اکسید نیتروژن. این آلاینده غشاهای مخاطی چشم، بینی و گلو را تحریک می‌کند و باعث تنگی نفس در غلظت‌های بالا می‌شود.

تأثیرات آلودگی هوا بر قلب

بعضی از علائم آلودگی هوا در بدن روی قلب خودشان را نشان می‌دهند.  تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان به طور ویژه در مورد عملکرد قلبی مهم است زیرا تهدید کننده‌ی زندگی ست. آلاینده‌های مضر هوا منجر به بیماری‌های قلبی عروقی مانند انسداد شریان‌ها شده که منجر به حملات قلبی (انسداد شریانی) و مرگ بافت قلب به دلیل کمبود اکسیژن می‌شود، و در نتیجه احتمال آسیب دائمی قلب (تشکیل انفارکتوس) افزایش می‌یابد.

کدام آلاینده های هوا باعث بیماری قلبی می‌شوند؟ ذرات معلق هوا (PM) از ذرات (تکه‌های کوچک) جامدات یا مایعات موجود در هوا تشکیل شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که قرار گرفتن کوتاه مدت و طولانی مدت در معرض آلودگی ذرات معلق هر دو با افزایش خطر حملات قلبی و سایر اشکال بیماری قلبی مرتبط است.

آلودگی هوا به طور مستقیم بر سلامت قلب تأثیر می‌گذارد. گازهای گلخانه ای و مه دود گسترده‌ترین انواع آلودگی هوا هستند. بیماری‌های قلبی عروقی زمانی ایجاد می‌شوند که گازهای مضر مانند دی اکسید نیتروژن، ازن، اکسیدهای گوگرد و مونوکسید کربن و همچنین مواد یا ذرات ریز را استنشاق کنیم 

بر اساس تحقیقات انجام شده، اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان حتی به صورت کوتاه مدت می‌تواند خطر حمله قلبی، سکته مغزی، آریتمی و نارسایی قلبی را در افراد مستعد، مانند افراد مسن یا کسانی که دارای شرایط پزشکی قبلی هستند، افزایش دهد. خطر مرگ در تماس طولانی مدت بیشتر است.

همچنین ذرات محیطی استنشاق شده ممکن است باعث افزایش پاسخ استرس در بدن شود که منجر به ریتم غیرطبیعی قلب می‌شود. ذرات استنشاق شده ممکن است باعث التهاب ریه‌ها و باریک شدن راه‌های هوایی و در نتیجه افزایش ضربان قلب شوند. آیا آلودگی هوا بر فشار خون تأثیر می‌گذارد؟ مطالعه آلودگی هوا در سراسر جهان نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض سطوح بالای آلاینده‌های هوا در دوران کودکی، احتمال ابتلا به فشار خون بالا در کودکان و نوجوانان و خطر ابتلا به فشار خون را در سنین بالاتر افزایش می‌دهد.

بر اساس یک مطالعه جدید، برای افرادی که مشکلات قلبی موجود دارند، قرار گرفتن در معرض سطوح بالای آلودگی هوا می‌تواند باعث ایجاد ضربان نامنظم قلب شود که ممکن است منجر به سکته یا حمله قلبی شود. بعلاوه قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن در سطوحی نزدیک به استانداردهای ملی کیفیت هوای محیط (NAAQS) می‌تواند باعث پیری زودرس رگ‌های خونی شود و به تجمع سریع‌تر کلسیم در شریان کرونر کمک کند.

اثرات آلودگی هوا بر سیستم گوارشی

تأثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان روی سیستم گوارشی هم خودش را نشان می‌دهد. قرار گرفتن در معرض آلاینده های هوا ترکیب میکروبیوتای روده را تغییر می‌دهد که خطر چاقی، دیابت، اختلالات گوارشی و سایر بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهد. داده های اپیدمیولوژیک و حیوانات نشان می‌دهد که قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض آلودگی هوا ممکن است باعث درد غیر اختصاصی شکم در افراد جوان شود.

ذرات آلودگی هوا ممکن است با نفوذپذیری بیشتر روده در برابر باکتری ها و احتمالاً تغییر ترکیب باکتری ها، سد روده‌ای را مختل کنند که خود منجر به اختلال در روند گوارشی می‌شود. همچنین درد شکم و حالت تهوع از رایج‌ترین تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان هستند. 

هنگامی که دود به بدن استنشاق می‌شود، وارد معده و روده نیز می‌شود که می‌تواند باعث نفخ، گرفتگی عضلات، گاز و صدای غرش معده شود. ارتباط بین قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا و بیماری‌های مختلف گوارشی از جمله بیماری التهابی روده (IBD)، آپاندیسیت 1،2، سندرم روده تحریک پذیر، 4 و عفونت روده در نوزادان نیز در بسیاری از مقالات مشخص شده است.

اثر آلودگی هوا بر کبد

همراه با دیگر تاثیرات آلودگی هوا بر سلامتی انسان، اخیراً چندین مدل حیوانی شواهد قوی ارائه کرده‌اند که آلاینده‌های هوا ‌می‌توانند مسمومیت کبدی را القا کنند و منجر به تسریع التهاب کبد و استئاتوز شوند. کدام آلاینده‌های هوا می‌تواند باعث اختلال در عملکرد کبد شود؟ آلودگی هوا، به ویژه PM2 روی کبد اثر می‌گذارند. این آلاینده، یک عامل خطر مستقل فیبروز کبدی است. 

اثر آلودگی هوا بر استخوان‌ها

یک مطالعه جدید بر روی بیش از 3700 نفر در هند یکی دیگر از تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان را نشان می‌دهد. آلودگی هوا با خطر بالاتر ابتلا به پوکی استخوان مرتبط است. آلودگی هوا چگونه روی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد؟ آلودگی هوا با التهاب و استرس اکسیداتیو مرتبط است که مستعد ابتلا به چندین بیماری مزمن در انسان است. شواهد در حال ظهور نشان می‌دهد که شدت و پیشرفت پوکی استخوان به طور مستقیم با التهاب ناشی از آلاینده‌های هوا مانند ذرات معلق (PM) افزایش می‌یابد.

اثر آلودگی هوا بر تولید مثل

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض سطوح آلاینده هوا با وزن کم هنگام تولد، تاخیر در رشد داخل رحمی، نارس بودن، مرگ نوزادی و کاهش باروری در مردان مرتبط است. آلاینده‌های هوا باعث ایجاد نقص در طول گامتوژنز می‌شوند که منجر به کاهش ظرفیت تولید مثل در جمعیت‌های در معرض خطر می‌شود. هزینه‌های آسیب محیطی برای تولید مثل شامل ناباروری، تاخیر در رشد داخل رحمی، سقط جنین خود به خود و نقایص مختلف مادرزادی است. تهدیدات اولیه کشورهای توسعه یافته ناشی از آلودگی شیمیایی، تشعشعات و استرس است.

وقتی به نشانگرهای باروری مردانه و زنانه نگاه می‌کنیم، مطالعات نشان داده‌اند که آلودگی هوا با کاهش تعداد اسپرم نرمال در مردان مرتبط است، به این معنی که مردانی که در طول عمر بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار دارند، غلظت اسپرم کمتر و کیفیت اسپرم پایین‌تری دارند. همچنین آلودگی هوا می‌تواند منجر به کاهش تحرک اسپرم شود و از بین پارامترهای غلظت، مورفولوژی اسپرم و حجم مایع منی، تحرک اسپرم بیشتر تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارد.

مطالعات جدید روی 600 زن مراجعه کننده به یک کلینیک ناباروری در ایالات متحده نشان داد که افزایش قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با تعداد کمتر تخمک‌های بالغ در تخمدان‌ها مرتبط است. آلودگی هوا ممکن است خطر ناباروری را با عمل در سطوح مختلف افزایش دهد: در زنان ممکن است بر کیفیت تخمک تأثیر بگذارد و ذخیره تخمدان را کاهش دهد.

اثر آلودگی هوا بر پوست

در بخش آخر تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان، به تاثیر منفی آن بر پوست اشاره می‌کنیم. قرار گرفتن پوست در معرض آلاینده‌های هوا با پیری پوست و بیماری‌های پوستی التهابی یا آلرژیک مانند درماتیت آتوپیک، اگزما، پسوریازیس یا آکنه مرتبط است، در حالی که سرطان پوست از جدی‌ترین عوارض آن است.

نشان داده شده است که آلودگی هوا در شایع‌ترین بیماری‌های پوستی ما نقش افزایشی ایفا می‌کند. آکنه، هیپرپیگمانتاسیون، درماتیت آتوپیک و پسوریازیس همگی تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارند. همچنین آلودگی می‌تواند باعث ایجاد رنگ ناهموار پوست، تسریع پیری و حتی سرطان پوست شود. آلودگی اتمسفر باعث ایجاد استرس اکسیداتیو بر روی پوست می‌شود و سد پوستی را به خطر می‌اندازد که در نتیجه پوست کدر و کم آب می‌شود. ذرات آلودگی سد لیپیدی محافظ پوست را اکسید کرده و باعث تحریک، التهاب و خشکی پوست می‌شود.

به جز این قرار گرفتن مکرر در معرض گرد و غبار، طبق یک مطالعه پوستی اخیر می‌تواند باعث اگزما، بثورات پوستی، تحریک، هایپرپیگمانتاسیون و چین و چروک / پیری زودرس شود. در حالی که برخی از موارد اگزما به دلایل دیگر وجود دارد، گرد و غبار وضعیت را بدتر می‌کند و درمان آن را دشوار می‌کند.

چه کسانی در مقابل آلودگی هوا بیشتر آسیب پذیرند

گروه‌های خاصی به طور بالقوه نسبت به سایرین در برابر آلودگی هوای داخلی آسیب پذیرتر هستند. این افراد عبارتند از: کودکان، زنان باردار، افراد بالای 65 سال و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و تنفسی (مانند آسم) 

جلوگیری از اثر آلودگی هوا بر سلامت انسان 

درست است که انسان برای حفظ سلامتی خود به هوای پاک نیاز دارد. اما گاهی اثرات آلودگی هوا بر انسان و محیط زیست اجتناب‌ناپذیر است و همیشه نمی‌توان در محیطی با هوای سالم زندگی کرد. باید یاد بگیریم چطور از تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان جلوگیری کنیم. 

• از رفت و آمدهای غیرضروری در روزهای آلوده خودداری کنید.
• از تردد در مناطقی با هوای بیش از حد آلوده و پرترافیک خودداری کنید.
• تا حد امکان هوای داخل خانه را تمیز نگه دارید
• از استعمال دخانیات خودداری کنید
• از محصولات مراقبت پوست استفاده کنید
• بعد از هر بار برگشت به خانه دست و صورت و چشم‌های خود را بشویید
• در مناطق آلوده از ماسک استفاده کنید.
• با ورزش تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان را کاهش دهید.
• هر چند وقت یک بار برای مسافرت به شهرهای خوش آب و هوا بروید.
• در محل زندگی خود گل و گیاه نگه دارید.
• در مورد رفع عوارض آلودگی هوا با پزشک مشورت کنید.