فولیکول غالب برای بارداری | تعداد و سایز مناسب آن

امروزه با افزایش سطح آگاهی عمومی، هر خانمی که قصد بارداری دارد، باید بداند که فولیکول‌ها درون تخمدان‌های آنها رشد کرده و پس از تبدیل به فولیکول بالغ با اسپرم وارد مراحل لقاح می‌شود. اینکه فولیکول با چه اندازه‌ای برای بارداری مناسب است و در چه روزهایی باید لقاح انجام شود سوال خیلی از بانوان است که در این مطلب به آنها پاسخ می‌دهیم.

فولیکول تخمدان چیست؟

فولیکول‌ها کیسه‌های کروی شکل پر از مایع هستند که تخمک‌ها درون آنها قرار دارند. فولیکول‌ها علاوه بر نگهداری و بلوغ تخمک‌ها، محل رشد سلول‌هایی برای تولید استروژن نیز هستند. در دوران قاعدگی و در هر چرخه تخمک گذاری، چندین فولیکول شروع به رشد می‌کند و تخمک بالغ از فولیکول رها می‌شود. اما باید بدانید که در میان تمامی فولیکول‌های در حال رقابت تنها یکی از آنها، تخمک درون خود را بالغ و آزاد می‌کند، که به آن فولیکول دومینانت (Dominant Follicles) می‌گویند. در واقع 99 درصد از فولیکول‌ها موفق به آزادسازی تخمک نمی‌شوند و از بین می‌روند. در مرحله بعد، تخمک آزاد شده به عنوان گامت ماده به همراه اسپرم مرد به عنوان گامت نر، تشکیل لقاح داده و رشد جنین را شروع می‌کنند.

فعالیت تخمدان در هر چرخه قاعدگی

فعالیت تخمدان در هر چرخه قاعدگی شامل مراحل زیر است:

• بالغ شدن فولیکول (فاز فولیکولار): این مرحله در مدت کوتاهی بعد از قاعدگی اتفاق می‌افتد و تقریبا با قاعدگی هم‌زمان است. در این مرحله هورمون تحریک کننده فولیکول توسط غذه هیپوفیز آزاد شده و باعث تحریک تخمدان‌ها و در نهایت آزاد شدن فولیکول‌ها می‌شود. پس از آن هر کدام از فولیکول‌ها شروع به رقابت برای رشد بهتر تخمک می‌کنند. در آخر، تخمک بالغ از فولیکول دومینانت، آزاد شده و باقی فولیکول‌ها از بین می‌روند. این مرحله باتوجه به سیکل قاعدگی در زنان متفاوت است اما معمولا 16 روز ادامه دارد، که با شروع تخمک‌گذاری پایان خواهد یافت.
• تخمک‌گذاری: پس از اینکه فولیکول به اندازه مناسب رسید، پاره می‌شود، تخمک آن آزاد شده و شروع به تخمک‌گذاری می‌کند.
• تشکیل جسم زرد (فاز لوتئال): این مرحله بعد از مرحله فولیکولار است و از زمانی که تخمک آزاد شده به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند، آغاز می‌شود. در این مرحله، در صورتی که اسپرم در لوله رحم وجود داشته باشد، لقاح صورت می‌گیرد. بنابراین فولیکولی که تخمک را آزاد کرده است تبدیل به یک کیسه خالی شده و کم‌کم به یک جسم زرد تبدیل می‌شود. جسم زرد دارای هورمون پروژسترون و استروژن است که باعث ضخیم شدن لایه داخلی رحم می‌شود، که در صورت بارور شدن تخمک، آن را در خود نگه دارد. این مرحله بین 11 تا 17 روز زمان می‌برد که ممکن است در برخی از زنان کوتاه‌تر و در برخی دیگر بلندتر باشد. با شروع دوره قاعدگی بعدی، این مرحله تمام می‌شود.

فولیکول چگونه بالغ می‌شود؟

با شروع هر دوره قاعدگی، حدود 12 تا 20 فولیکول دارای تخمک نارس در اثر ترشح هورمون محرکه فولیکولی (FSH) شروع به رشد می‌کند. در روز نهم قاعدگی فولیکولی که بالغ شده است باقی مانده است و مابقی فولیکول‌ها از بین می‌روند و منجربه تولید هورمون ‌های استروژنی می‌شوند. فولیکول باقی مانده که همان فولیکول غالب است، شروع به ترشح مقدار زیادی هورمون استرادیول می‌کند. در روز 14 دوره قاعدگی، ترشح هورمون LH از غده هیپوفیز افزایش یافته و فولیکول به آخرین مرحله رشد خود می‌رسد و 24 تا 36 ساعت بعد تخمک را رها می‌کند. بعد از آن هورمون پروژسترون از فولیکول ترشح می‌شود که تا دوره قاعدگی بعدی ( در صورت عدم بارداری) ادامه دارد.

فولیکول آنترال چیست؟

باید بدایند که امکان شمارش فولیکول‌های نارس در افراد امکان‌پذیر نیست. اما با رشد فولیکول‌ها ابعاد آنها به حدود 25 میکرومتر می‌رسد که می‌توان توسط سونوگرافی فولیکول آنها را تشخیص داد. همانطور که توضیح دادیم این فولیکول‌ها شروع به رشد کرده و کم‌کم برخی از آنها از بین می‌روند تا جایی که تنها تعداد کمی فولیکول با ابعاد بزرگتری در حدود 2 تا 10 میلی‌متر باقی می‌مانند. در این مرحله که فولیکول به سومین مرحله رشد خود رسیده است حفره‌ای پر از مایع به نام آنتروم، درون آنها بوجود می‌آید و به این ترتیب فولیکول آنترال نام می‌گیرد. هرچه فولیکول آنترال در تخمدان بیشتر باشد، میزان ذخیره تخمدان بیشتر و شانس بارداری بالاتر است.

نقش فولیکول غالب در بارداری

فولیکول آنترالی که تخمک‌گذاری را انجام می‌دهد، فولیکول غالب نام دارد که نسبت به دیگر فولیکول‌ها ابعاد و سرعت بیشتری دارد. با از بین رفتن دیگر فولیکول‌ها، فولیکول غالب آماده تخمک‌گذاری می‌شود. چنانچه تخمک آزاد شده با اسپرم لقاح پیدا کند، بارداری اتفاق می‌افتد. در کل فولیکول‌ها مسئولیت تغذیه و حفاظت از تخمک، انتشار هورمون‌های ضروری و بعد از پاره شدن، آزاد سازی هورمون‌های پروژسترون و استروژن را بر عهده دارند.

تعداد فولیکول برای بارداری

هر جنین دختر در رحم مادر، در هفته بیستم بارداری، دارای هفت میلیون تخمک است که با گذشت زمان از مقدار آن کاسته شده و در هنگام تولد،  نوزاد دختر معمولا حدود دویست هزار تخمک دارد. هر نوزاد دختر در هنگام تولد، تعداد مشخصی فولیکول در تخمدان خود دارد که در بین نوزادان دختر متفاوت است. با شروع قاعدگی هر ماه یکی از این تخمک‌ها در داخل فولیکول بالغ شده و از آن آزاد می‌شود و با گذشت زمان و افزایش سن، تعداد تخمک‌ها یا در واقع ذخیره تخمدان کم شده و شانس برای بارداری کاهش می‌یابد.

اندازه مناسب فولیکول برای بارداری

اگر تحت درمان باروری هستید، ممکن است پزشک از طریق سونوگرافی واژینال تعداد فولیکول‌های در حال رشد و اندازه آنها را نظارت کند. فولیکول‌ها بر حسب میلی‌متر اندازه‌گیری می‌شوند. بطور کلی اندازه مناسب و طبیعی فولیکول بالغ برای تخمک‌گذاری و بارداری حدود 18 تا 24 میلی‌متر است. هنگامی که سایز فولیکول از 24 میلی‌لیتر بیشتر باشد، تخمک درون آن بیش از حد بالغ شده، بنابراین دیگر زنده نیست.

اندازه در روزهای مختلف دوره پریود

بطور متوسط هر فولیکول در مسیر رشد خود روزانه 3/0 میلی‌متر رشد می‌کند. فولیکول بالغ شروع به ترشح هورمون استرادیول کرده که این باعث افزایش سرعت رشد در فولیکول می‌شود که در این صورت بطور متوسط روزانه 2-1 میلی‌متر رشد می‌کند. باید بدانید که بیشترین قطر فولیکول بالغ در روز 13 سیکل بوده و بیشترین میزان تخمک‌گذاری در روز 14 سیکل صورت می‌گیرد.

اندازه نرمال فولیکول در روز 13

همانطور که گفته شد در روز 13 سیکل فولیکول به بیشترین قطر خود رسیده است که اندازه‌ای در حدود 18 تا 30 میلی‌لیتر خواهد داشت.

اندازه فولیکول مناسب برای بارداری دوقلو

همانطور که در بالا توضیح دادیم، اندازه مناسب فولیکول برای بارداری 18 تا 24 است که برای بارداری دوقلو نیز مناسب است. باید بدانید که امکان بارداری دوقلویی همسان کاملا به شانس شما بستگی دارد.

اندازه فولیکول برای بارداری پسر یا دختر

باید بدانید که اندازه فولیکول هیچ ارتباطی به جنسیت جنین نخواهد داشت. باید گفت که جنسیت جنین براساس نحوه تقسیم کروموزوم‌ها مشخص می‌شود. هر سلول 23 جفت یا 46 عدد کروموزوم دارد که یک جفت از آنها کروموزوم‌های جنسی است. اگر جفت کروموزوم‌ها XX باشد، جنین دختر و اگر XY باشد، جنین پسر است.

اندازه فولیکول در تنبلی تخمدان

تنبلی تخمدان اختلالی است که در هر سنی ممکن است اتفاق بیفند. در این اختلال یک سری کیست‌های کوچک در قسمت پریفرال تخمدان قرار دارد. این کیست‌های تخمدان همان فولیکول‌هایی هستند که قرار بوده در زمان قاعدگی به فولیکول بالغ تبدیل شوند اما به دلیل سیکل قاعدگی نامنظم، به صورت فولیکول‌های کوچک باقی ماندند که می‌توان در هنگام سونوگرافی تخمدان آنها را مشاهده کرد.