چگونگی مراقبت از بند ناف نوزاد

مراقبت از بند ناف نوزاد یکی از ده‌ها مسئله‌ای است که پس از تولد کودک ذهن والدین را به خود درگیر می‌کند. سوالاتی از قبیل بند ناف نوزاد را کجا باید انداخت؟ علت دیر افتادن بند ناف نوزاد چیست؟ خونریزی ناف نوزاد به چه علت است؟ ترشحات ناف نوزاد نیازی به درمان دارند؟ بعد از افتادن بند ناف نوزاد چه باید کرد؟ سوالاتی هستند که والدین به دنبال پاسخی برای آن‌ها می‌گردند. ما در این مقاله سعی داریم به نکات مرتبط با روش مراقبت از بند ناف نوزاد پرداخته و به سوالات شما در این زمینه پاسخ دهیم.

بند ناف؛ ساختار و عملکرد

مراقبت از بند ناف نوزاد، یکی از موارد لازم برای مراقبت اولیه از نوزاد است و بدون داشتن اطلاعات زمینه‌ای دربارۀ این عضو اندکی مشکل به نظر می‌رسد. به‌همین دلیل بهتر است ابتدا با ساختار بند ناف آشنا شوید. وقتی رشد و شکل‌گیری اندام‌های رویان در رحم آغاز می‌شود، نیاز جنین نیز به اکسیژن و مواد غذایی نیز بیشتر می‌شود. این مواد ازطریق سیستم جفتی به بدن جنین می‌رسند. سیستم جفتی شامل جفت و بند ناف است که از این طریق بین خون مادر و جنین ارتباط برقرار کرده و مواد مغذی و اکسیژن را از خون مادر به جنین می‌رساند. همچنین مواد زائد و دی‌اکسید کربن تولیدشده در بدن جنین را از بدن او به بدن مادر می‌برد. بند ناف شامل دو سرخرگ و یک سیاهرگ است که تبادل خون را بر عهده دارند. این طناب حدود 50 تا 60 سانتی‌متر طول و حدود یک تا دو سانتی-متر قطر دارد.

پزشک هنگام به دنیا آمدن نوزاد، دو عدد گیرۀ مخصوص را با فاصلۀ حدود سه تا چهار سانتی‌متر از بدن نوزاد به بند ناف می‌زند و از پشت گیره‌ها بند ناف را جدا می‌کند. خون بند ناف حاوی سلول‌های بنیادی است که در صورت آسیب‌ها و بیماری‌های احتمالی در آینده، ممکن است کودک به این سلول‌ها نیاز پیدا کند. قبل از تولد نوزاد، شما می‌توانید با بانک خون بند ناف هماهنگی‌های لازم را انجام دهید تا خون بند ناف نوزادتان را پس از تولد ذخیره کرده و در مراکز خود نگهداری کنند. مقدار باقی‌ماندۀ بند ناف روی بدن نوزاد نیز معمولا پس از یک تا سه هفته خشک شده و خودبه‌خود از بدن نوزاد جدا می-شود. هنگام خشک شدن بند ناف نوزاد نیازی به برداشتن گیرۀ بند ناف نیست و تنها مراقبت از بند ناف نوزاد در این مدت حائز اهمیت است. 

مشکلات احتمالی و رایج در بند ناف نوزاد

بند ناف سالم رنگی سفید مایل به زرد دارد که به مرور زمان شروع به خشک شدن و سیاه شدن می‌کند. بند ناف طبیعی بدون بو و ترشحات ناف نوزاد بوده و در روزهای اول اندکی مرطوب است. هنگام افتادن بند ناف، وجود اندکی ترشحات بدون بو و مقدار کمی خونریزی ناف بعد از افتادن، طبیعی است. اما در موارد معدودی ممکن است مشکلاتی برای ناف نوزاد ایجاد شود که در این قسمت به رایج‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

تاخیر در افتادن بند ناف نوزاد

بند ناف معمولا پس از یک هفته می‌افتد اما این فرایند ممکن است تا سه هفته نیز به طول انجامد. زمان دقیقی برای افتادن بند ناف وجود ندارد اما اگر پس از سه هفته بند ناف نیفتد بهتر است با پزشک مشورت کنید تا مشکلات احتمالی بررسی شوند. از جمله علت‌های دیر افتادن بند ناف می‌توان به عدم مراقبت از بند ناف نوزاد، نقص ایمنی، عفونت و برخی مشکلات ساختاری بدن نوزاد اشاره کرد. این مسائل باید توسط پزشک بررسی شوند تا درمان لازم برای آن‌ها صورت پذیرد.

فتق نافی

حلقۀ نافی در دوران جنینی به علت ورود بند ناف باز است تا خون بتواند راحت در عروق بند ناف عبورکند. پس از تولد و قطع ارتباط بند ناف با جفت این حلقه به مرور زمان شروع به بسته شدن می‌کند و تا پنج سالگی کودک، به‌طور کامل بسته می‌شود. در برخی موارد ممکن است این حلقه بسته نشده و موجب فتق نافی و در موارد نادر بیرون‌زدگی احشای شکمی از ناف شود و حتی شما هنگام نگهداری از بند ناف کودک متوجه این بیرون‌زدگی ‌شوید. فتق نافی اگر اندک باشد مشکل خاصی برای کودک ایجاد نمی‌کند و معمولا محدودشونده است. اما در برخی از بیماری‌های ژنتیکی ممکن است شدید بوده و تنها با جراحی برطرف شود.  

گرانولوما یا گره نافی 

شایع‌ترین توده در محل ناف گرانولوما است. این توده در واقع بافت اضافی به طول بین سه تا 10 میلی‌متر در پایۀ بند ناف بوده و دارای بافتی نرم، مرطوب، صورتی و معمولا پایه‌دار است. گره نافی معمولا با استفاده از نیترات نقره درمان می‌شود. این پماد موضعی باید به مدت چند هفته، هر هفته یک یا دو بار در محل گرانولوما استفاده شود. نکتۀ مهم در استفاده از نیترات نقره احتمال ایجاد سوختگی پوست در آن ناحیه است به همین دلیل هنگام مراقبت از بند ناف نوزاد این دارو باید با احتیاط استفاده شود. درصورتی که درمان با نیترات نقره جواب نداد پزشک ممکن است ازطریق لیگاسیون یا بستن و سوزاندن پایۀ گرانولوم اقدام به حذف آن نماید.

پولیپ

پولیپ نادرتر از گرانولوم بوده و توده‌ای سفت است که ممکن است شامل قسمتی از بافت پوششی روده یا مثانه نیز باشد. پولیپ معمولا بزرگ‌تر از گرانولوم بوده و به نیترات نقره جواب نمی‌دهد. حذف این توده توسط جراحی امکان‌پذیر است.

بافت اکتوپیک یا نابه‌جا

یکی از موارد بسیار نادر در توده‌های نافی، بافت اکتوپیک است. این توده جامد و سفت بوده و شامل مقداری از سلول‌های بنیادی است. به‌همین دلیل ممکن است این سلول‌ها در محل ناف به سلول‌های لوزالمعده، کبد یا سایر اندام‌ها تبدیل شوند. درمان این نوع توده نیز حذف از طریق جراحی است.

عفونت و خونریزی 

اندکی خونریزی بعد از افتادن ناف نوزاد طبیعی است اما اگر خونریزی ناف نوزاد بیش‌ازحد و ادامه‌دار باشد نیاز به پیگیری دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید مقالۀ خونریزی ناف بعد از افتادن را مطالعه نمایید.

همچنین وجود مقدار اندکی ترشحات از بندناف مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند و تنها نیاز است این ترشحات هنگام مراقبت از بند ناف نوزاد پاک شوند. اگر ترشحات ناف بیش‌ازحد، زرد رنگ، دارای بوی بد و همراه با علائمی مانند تب و لرز یا تورم ناف باشند نشانۀ عفونت بوده و نوزاد شما باید معاینه و درمان شود. در عفونت‌های محدود ممکن است پزشک داروهایی مانند پماد تتراسایکلین برای ناف نوزاد تجویز کند اما درمان به همین دارو ختم نمی‌شود. در مقالۀ عفونت ناف نوزاد می‌توانید اطلاعات بیشتری دربارۀ درمان ترشح زرد از بند ناف نوزاد به‌دست آورید.

روش‌های مراقبت از بند ناف نوزاد

نحوۀ مراقبت از بند ناف نوزاد شامل مواردی ساده است که ممکن است به علت سادگی مورد فراموشی والدین قرارگیرد. این سهل‌انگاری ممکن است موجب ایجاد مشکلاتی مانند عفونت یا خونریزی در محل بند ناف نوزاد شما شود که علاوه‌بر اذیت شدن کودک، امکان دارد عوارضی نیز برجای بگذارد. پس بهتر است به نکات زیر دربارۀ چگونگی مراقبت از بند ناف نوزاد خود توجه کنید.

1. بند ناف برای افتادن باید خشک شود. به‌همین دلیل جهت مراقبت از بند ناف نوزاد سعی کنید آن را تمیز و خشک نگه دارید.
2. برای تمیزکردن بند ناف نوزاد نیازی به استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده ندارید. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از این مواد موجب دیرتر افتادن بند ناف نیز می‌شوند. حتی استفادۀ بیش‌ازحد از مواد ضدعفونی‌کننده مانند الکل ممکن است موجب مشکلاتی نظیر مسمومیت نوزاد شود.
3. تا قبل از افتادن بند ناف نوزاد بهتر است او را در آب غوطه‌ور نسازید. برای شستشوی بدن او می‌توانید از اسفنج‌های نرم و مرطوب استفاده کنید.
4. جهت مراقبت از بند ناف نوزاد، آن را زیر پوشک نوزاد نگذارید. زیرا علاوه بر رطوبت، آلودگی پوشک نیز ممکن است به آن منتقل شده و احتمال عفونت را بالا ببرد. همچنین برای مراقبت از بند ناف نوزاد نیازی به استفاده از ناف‌بند و پانسمان کردن بند ناف نیست. زیرا این موارد موجب تاخیر در خشک شدن بند ناف نوزاد می‌شوند.
5. در هوای گرم می‌توانید یک لایه لباس نخی نازک به کودک بپوشانید تا جریان هوا موجب تسریع در افتادن بند ناف نوزاد شود.
6. تا قبل از افتادن بند ناف نوزاد لباس‌های تنگ و دکمه‌دار را به او نپوشانید. زیرا ممکن است موجب گیر کردن به بند ناف، آسیب و زخم در آن ناحیه شوند.
7. هرگز سعی در جدا کردن بند ناف نکنید. حتی در مواقعی که اتصال آن به ناف سست شده است. زیرا ممکن است کشیدن بند ناف موجب آسیب به بدن نوزاد شود. 
8. برای پاک کردن بند ناف از پنبه استفاده نکنید. زیرا ممکن است پرزهای پنبه موجب حساسیت یا ایجاد عفونت شوند و به درمان خانگی عفونت بند ناف نوزاد، نیاز شود.
9. نیازی به مراقبت از ناف نوزاد بعد از افتادن نیست و فقط زخم کوچکی در آن ناحیه ایجاد می‌شود که پس از چند روز بهبود می‌یابد.

در مراقبت از بند ناف نوزاد، چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

معمولا مراقبت از بند ناف نوزاد تازه متولد شده توسط والدین، به تنهایی کفایت می‌کند و جهت افتادن ناف نوزاد طب سنتی یا مراجعه به پزشک کمکی نمی‌کند. اما اگر هریک از موارد زیر را مشاهده کردید حتما به پزشک مراجعه کنید.

• نیفتادن بند ناف نوزاد پس از چهار هفته
• وجود خونابه و ترشحات زرد رنگ، زیاد و بدبو
• وجود قرمزی، تورم و گرمی در محل ناف
• وجود علائمی مانند تب و لرز، بی‌حالی، بی‌قراری، حساسیت به لمس و گریۀ نوزاد
• خونریزی بیش از چند قطره از ناف یا بند ناف

بهتر است بدانید که ناف عصب حسی ندارد و درصورتی که پزشک اقدامی جهت جداسازی یا درمان مشکلات بند ناف بکند نوزاد هیچ‌گونه دردی را احساس نخواهد کرد. همچنین هنگام تولد فرزندتان درباره مراقبت‌ از بند ناف نوزاد از پزشک خود سوال کنید و مشکلات احتمالی در این زمینه را با وی درمیان بگذارید.