واکسن پنج گانه (واکسن پنتاوالان) چیست؟عوارض،محل و نحوه تزریق

سالهاست که نوزادان علیه بیماری‌هایی مانند سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال، دیفتری، هپاتیت B، سرخک، سرخچه، اوریون و سل واکسینه می‌شوند. حال امروزه واکسن جدید پنج گانه یا واکسن پنتاوالان به برنامه ایمن سازی کودکان اضافه شده است. این واکسن کودک را در مقابل 5 بیماری تهدید کننده زندگی یعنی کزاز، دیفتری، هپاتیت B، هموفیلوس آنفولانزا نوع B ایمن می‌کند. در واقع 5 نوع واکسن بیماری‌های مختلف، یک واکسن پنتاوالان را تشکیل می‌دهند. در ادامه این مطلب از گهواره شما را بیشتر با این واکسن آشنا می‌کنیم.

واکسن پنج گانه 

واکسن پنج گانه یا واکسن پنتاوالان چیست؟ ایمن سازی کودکان یکی از شناخته شدن‌ترین و موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از بیماری‌های کودکان است که در طی 30 سال گذشته با انجام طرح ایمن سازی، دستاوردهای مهمی در جهت پیشگیری و کنترل بیماری‌های قابل پیشگیری و بالا رفتن سطح سلامتی کودکان بوجود آمده است. 

نوزادان در طی ماه‌های مختلف علیه بیماری‌های سیاه سرفه، کزاز، هپاتیت B، دیفتری، سرخک، سرخچه، فلج اطفال، اوریون و سل واکسینه می‌شوند. سال‌ها است که بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه و اوریون کنترل شده است و بیماری‌های سرخچه مادرزادی و کزاز در مرحله حذف هستند و میزان نوزادان مبتلا به هپاتیت B در حال کاهش است. این دستاوردها نتیجه ایمن سازی کودکان با استفاده از واکسینه شده است.

*واکسن فلج اطفال در چه سنی تزریق میشود +عوارض و مراقبتهای بعد واکسن

واکسن پنج گانه شامل چیست؟ واکسن پنج گانه یا پنتاوالان واکسن جدیدی است که کودکان را در برابر 5 بیماری محافظت می‌کند. این واکسن شامل بیماری‌های سیاه سرفه، کزاز، دیفتری، هپاتیت B و هموفیلوس آنفولانزا نوع B می‌شود. تفاوت واکسن سه گانه و پنج گانه در تعداد بیماریهایی است که در برابرش مصونیت ایجاد میکنند. واکسن سه گانه تنها در برابر کزاز، سیاه سرفه و دیفتری مصونیت ایجاد میکند. به این ترتیب با تزریق این واکسن، دیگر نیازی به تزریق جداگانه واکسن سه گانه و هپاتیت نبوده و از طرفی بیماری‌های هموفیلوس آنفولانزا نوع Bرا تحت پوشش قرار می‌دهد. بیماری هموفیلوس آنفولانزا نوع B یک باکتری است که موجب عفونت‌های شدید شامل: عفونت ریه، عفونت خون، التهاب تارهای صوتی و انسداد مجاری هوایی، عفونت چرکی مفصل و مننژیت باکتریایی یا التهاب پرده محافظت‌کننده مغز و نخاع به ویژه در کودکان زیر 5 سال می‌شود و یکی از علل اصلی ناتوانی و مرگ و میر در این گروه سنی است. 

*برنامه و زمان تزریق واکسن مننژیت برای نوزادان در ایران 

واکسن پنتاوالان ساخت کجاست؟

طبق جدول واکسیناسیون کودکان 1402، باید به نوزادان تا کودکان 6 ساله ایرانی واکسن تزریق شود که مجموعه‌هایی مانند انستیتو پاستور ایران اقدام به تولید برخی از این واکسن‌ها می‌کند. علاوه بر آن شرکت بیوسان فارمد یکی از شرکت‌های تولید کننده این واکسن در ایران است.

نحوه تزریق واکسن پنجگانه

واکسن پنتاوالان جایگزین واکسن‌های ثلاث و هپاتیت B است که در سه نوبت و در سنین 2، 4 و 6 ماهگی در برنامه واکسیناسیون کودک قرار دارد. طبق برنامه واکسیناسیون، واکسن‌های زیر به ترتیب انجام می‌شود:

واسکن‌ ب ث ژ، هپاتیت B و فلج اطفال خوراکی در بدون تولد

واکسن پنج گانه (سه گانه + هپاتیت B + هموفیلوس آنفولانزا) و فلج اطفال خوراکی در سه نوبت واکسن 2 ماهگی (واکسن پنج گانه دو ماهگی)، واکسن 4 ماهگی و واکسن 6 ماهگی

واکسن MMR در 12 ماهگی یا واکسن یک سالگی

واکسن MMR یادآور اول سه گانه و یادآور فلج اطفال خوراکی به عنوان واکسن 18 ماهگی

و واکسن یادآور دوم سه گانه و یادآور فلج اطفال خوراکی در 6 سالگی

این واکسن بصورت تمام مایع است که در یک ویال توزیع می‌شود. در مراکز شهر ویال 10 دزی و در مراکز روستایی ویال تک دزی توزیع می‌شود. ویال‌های 10 دزی را می‌توان با رعایت شروط زیر تا مدت یک ماه پس از باز کردن، مورد استفاده قرار داد:

• به شرط نگذشتن تاریخ انقضا
• نگهداری در شرایط زنجیره سرما
• رعایت شرایط استریل

لازم است تا سرنگ، سر سوزن و سایر ضایعات طبق دستورالعمل تزریقات ایمن داخل سیفتی باکس انداخته شود. این واکسن مانند واکسن‌های سه گانه و هپاتیت B به یخ زدگی حساس است، بنابراین باید در درجه حرارت 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد در یخچال، کلد باکس و واکسن کریر قرار گرفته و حمل شود. در مورد اطلاع از علائم و بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت به مقاله مرتبط مراجعه کنید. 

*دلایل و روشهای سریع درمانی سرخک در کودکان

محل تزریق واکسن پنتاوالان

هر دز واکسن نیم میلی‌لیتر است که در قسمت قدامی خارجی نیمه ران سمت چپ ( در حد فاصل یک سوم فوقانی و یک سوم میان ران) با سرنگ AD (Auto Disable) و بصورت عمیق و داخل عضلانی تزریق می‌شود. لازم است قبل از تزریق ویال واکسن کاملا تکان داده شود. بطور کلی تمام کودکان باید این واکسن را به عنوان بخشی از برنامه جاری ایمن سازی تزریق کنند.

عوارض واکسن پنتاوالان

عوارض واکسن پنتاوالان مانند واکسن سه گانه خفیف بوده و ممکن است تنها قرمزی، تورم، تب و درد در محل تزریق رخ دهد. این علائم معمولا در همان روز دریافت واکسن بروز می‌دهند و بعد از یک تا سه روز از بین می‌روند. عوارض شدید بعد از واکسینه شدن با این واکسن بسیار نادر است و عمدتا مربوط به جزء سیاه سرفه این واکسن است. برای تسکین علائم واکسن پنج گانه مانند واکسن سه گانه اقدام می‌شود. توصیه می‌شود تا محل تزریق تا بعد از دو دقیقه فشار مداوم داده شود و در صورت لزوم ماساژ داده شود. عوارض واکسن پنج گانه دوماهگی ممکن است از دو نوبت بعدی بیشتر باشد.

واکسن پنج گانه برای چه کسانی ممنوع است

همانطور که گفته شد، عوارض و واکنش شدید و وخیم بعد از دریافت این واکسن بسیار نادر است، اما اگر کودک در نوبت‌های قبلی دچار واکنش آنافیلاکتیک شد، نباید دز بعدی را دریافت کند. واکنش آنافیلاکسی یا بیش دفاعی یک واکنش آلرژیک بسیار جدی و تهدیدکننده است که بطور ناگهانی و با علائم ضایعات جلدی، خارش، تورم گلو و افت فشار آغاز شده و می‌تواند منجربه مرگ شود. 

واکسن DPT مخفف چیست؟

واکسن DPT یا واکسن دیفتری کزاز سیاه سرفه واکسنی است که از کودکان زیر 7 سال در برابر سه بیماری باکتریایی کشنده‌ی دیفتری، کزاز و سیاه سرفه محافظت می‌کند.

بیماری دیفتری یک بیماری مربوط به گلو است که منجربه بروز مشکلاتی در تنفس شده و در نهایت موجب فلج، نارسایی قلبی و مرگ می‌شود. این بیماری از طریق سرفه و عطسه منتقل می‌شود. بیماری سیاه سرفه بسیار شدید و مسری بوده و موجب سرفه و اسپاسم‌های شدید می‌شود. به گونه‌ای که خوردن، آشامیدن و حتی تنفس برای نوزادان سخت خواهد شد. این بیماری می‌تواند منجربه تشنج، آسیب مغزی، نومونیا و حتی مرگ شود. بیماری کزاز نیز در اثر یک باکتری موجود در خاک ایجاد می‌شود. زمانی که این باکتری وارد بدن شود، سمی را تولید می‌کند که سیستم عصبی بدن را مورد هدف قرار داده و در صورت عدم درمان موجب اسپاسم عضلانی و مرگ می‌شود.

این بیماری‌ها قبل از کشف واکسن DPT بسیار شایع بوده و موجب مرگ بسیاری از نوزادان شده است. این واکسن با پیشگیری از انتشار این بیماری‌ها، جامعه را از شیوع آنها محافظت می‌کند.

واکسن دوگانه بزرگسالان چیست؟

واکسیناسیون اقدام بسیار بزرگ و با ارزشی است که با هزینه کم و به منظور جلوگیری و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فرد انجام می‌شود. امروزه تقریبا برای 20 نوع بیماری انسانی واکسن تولید شده است، که برخی از آنها در شرایط همگانی و برخی از آنها در شرایطی خاص تزریق می‌شود.

واکسن دوگانه یا توام یک واکسن برای بزرگسالان است که شامل دو بیماری دیفتری و کزاز می‌شود. از عوارض این واکسن می‌توان به قرمزی، حساسین موضعی، سر درد، بثورات پوستی و تب اشاره کرد که در مدت زمان کوتاهی برطرف می‌شوند. برخی از افراد ممکن است پس از تزریق این واکسن دچار ناراحتی کلیوی و عصبی شوند که موقتی و بسیار نادر است.