عوارض تعویض خون نوزاد به علت زردی چیست؟

زردی یک بیماری شایع، موقتی و بی‌ضرر در کودکان است که باعث زرد شدن پوست و چشمان می‌شود. علائم زردی نوزادان معمولا دو روز پس از تولد ظاهر می‌شود که در این صورت باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. این بیماری معمولا بی‌خطر بوده و بصورت خود به خود یا با درمان‌های ساده رفع می‌شود، اما در برخی موارد این مسئله جدی‌تر می‌شود تا جایی که ممکن است درمان‌های دیگر جواب ندهد و مجبور به تعویض خون نوزاد شوند. در این مطلب از گهواره به تعویض خون نوزاد به دلیل زردی و عوارض آن می‌پردازیم.

تعویض خون نوزادان نارس دارای زردی

زردی نوزاد یک بیماری شایع و معمولا بی‌خطر و موقتی است که در اثر بالا بودن سطح بیلی روبین در خون اتفاق می‌افتد و باعث زرد شدن پوست و چشمان نوزاد می‌شود. بیلی روبین یک ماده زرد رنگ در خون است، که زمانی که گلبول قرمز خون که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کند، تجزیه و شکسته می‌شوند، بوجود می‌آید. زردی در نوزادان تازه متولد شده شایع است، زیرا نوزادان دارای تعداد زیادی گلبول قرمز در خون خود هستند که اغلب شکسته شده و تبدیل به بیلی روبین شده‌اند. از طرفی دیگر در نوزادان بزرگتر و بزرگسالان، کبد مسئول تجزیه بیلی روبین است و سپس آن را از طریق دستگاه گوارش دفع می‌کند، اما در نوزادان از آنجایی که کبد هنوز در حال رشد و تکامل است، ممکن است به اندازه کافی بالغ نباشد تا بیلی روبین را تجزیه و حذف کند، از این رو مشکل زردی اتفاق می‌افتد.

*علت زردی چشم نوزاد چیست و چطور درمان میشود

خوشبختانه در اکثر موارد زردی خفیف در نوزادان با رشد کبد و شروع به تغزیه پس از مدتی خود به خود رفع می‌شود. (در این مقاله بخوانید زردی نوزاد چقدر طول میکشد) کبد نوزادان معمولا در سن 2 هفتگی شروع به پردازش بیلی روبین می‌کند، به همین دلیل است که زردی در نوزادان اغلب تا سن 2 هفتگی بدون هیچ آسیب و خود به خودی رفع می‌شود. در صورتی که زردی شدیدتر باشد، از فتوتراپی برای درمان نوزاد استفاده می‌شود. فتوتراپی یک روش درمانی متداول است که کودک زیر نور طیف آبی قرار می‌گیرد تا سطح بیلی روبین آن در محدوده بی خطر قرار بگیرد.

در برخی موارد، در صورتی که فتوتراپی شدید نتوانسته باشد سطح بیلی روبین را در نوزادان کاهش دهد و به محدوده بی‌خطر برساند و امکان عوارض ناشی از زردی شدید در نوزاد وجود داشته باشد، پزشک اقدام به تعویض خون نوزاد می‌کند. تعویض خون در نوزادان به مقدار و شدت زردی، سن نوزاد و نارس یا رسیده بودن او بستگی دارد. در صورتی که زردی به اعداد 20، 25 و 30 برسد، پزشک به احتمال زیاد نوزاد را در بیمارستان بستری کرده و اقدام به تعویض خون می‌کند. تعویض خون تا زمانی که سطح بیلی روبین به حد قابل قبول برسد، باید تکرار شود. در این مقاله بخوانید زردی نوزاد تا چند درجه خطر دارد؟

فیلم تعویض خون نوزاد

مراحل تعویض خون نوزاد

در تعویض خون، مقداری از خون بیمار برداشته شده و با خون اهدا کننده جایگزین می‌شود تا اجزای غیر طبیعی خون و سموم موجود در آن یا حفظ حجم خون در گردش، حذف شود. در این روش کل خون نوزاد با دو برابر حجمش با خون اهداکننده تعویض می‌شود. تعویض خون در نوزادان مبتلا به زردی آخرین مرحله درمان است. در این روش درمانی ابتدا مراحل ارزیابی و اقدامات قبل از عمل انجام می‌شود که شامل مراحل زیر است:

• توضیح درباره نحوه انجام عمل و عوارض آن و در نهایت اخذ رضایت خانواده نوزاد
• انجام آزمایشات مرتبط با زردی و اندازه گیری سرمی بیلی روبین
• درخواست و آماده سازی خون مناسب با نوزاد و مادر (میزان خون درخواستی باید دو برابر حجم خون نوزاد باشد و تا 38 درجه سانتی گراد گرم شود.)
• قرار دادن نوزاد در یک محیط مناسب و آرام و ثبت علائم حیاتی او
• ناشتا نگه داشتن نوزاد به مدت 4 ساعت و تخلیه ترشحات معده با قرار دادن لوله دهانی_معدی
• آماده سازی تجهیزات مورد نیاز

پس از انجام این مراحل، مراحل اصلی تعویض خون شروع می‌شود. برای جلوگیری از نوسانات عمده خون، تعویض خون باید به آرامی و در طی حدود 2 ساعت انجام شود که شامل مراحل زیر است:

• تعبیه کاتتر ورید نافی با اندازه مناسب و در محب مناسب 
• با استفاده از این لوله از طرق ورید ناف خون نوزاد خارج می‌شود و بصورت متوالی خون اهداکننده جایگزین می‌شود.
• شروع تعویض خون با خارج کردن کمتر از 10 درصد از حجم خون نوزاد در هر نوبت و جایگزین کردن آن با همین میزان خون تا زمان اتمام حجم خون درخواست شده
• ثبت علائم حیاتی نوزاد

پس از انجام تعویض خون به مدت 4 تا 6 ساعت پس از آن سطح بیلی روبین خون نوزاد باید چک شود، زیرا امکان بازگشت آن وجود دارد.

فواید تعویض خون چیست؟

از فواید تعویض خون، جلوگیری از زردی کودک و عوارض جبران ناپذیر آن است. با تعویض خون اجزای غیر طبیعی و سموم خون حذف شده و سطح بیلی روبین خون پایین می‌آید و این به کاهش زردی نوزاد و بهبودی او کمک می‌کند.

عوارض تعویض خون نوزاد

معمولا بیشتر عوارض در حین انجام عمل و یا بلافاصله بعد از انتقال خون مشاهده می‌شود. از آنجایی که تعویض خون در درمان زردی نوزادان از اهمیت زیادی برخوردار است، به همین دلیل در زمینه میزان بروز و نوع عوارض ناشی از آن، مطالعات زیادی انجام شده است. طبق این مطالعات بیشتر عوارض ناشی از تعویض خون نوزادان مربوط به اختلالات آزمایشگاهی و بدون علامت هستند. شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش شده در حین و یا بلافاصله پس از تعویض خون نوزاد عبارتند از:

• عوارض وابسته به اجزای خون مانند: اسـتفاده زيـاد از هپـارين، واكنش پيوند بــر عليه میزبان، هموليز در اثر گلبول‌هاي قرمـز ناسـازگار، هيپركالمي، آريتمي، هيپوگليسمي، هيپوكلسمي، تتاني، ترومبوسيتوپني و عفونت‌هاي همراه با تعويض خـون.
• عوارض وابسته به تعبیه کاتتر نافی مانند: آريتمي‌هاي قلبي، آمبولي، عفونت، انتروكوليـت نكــــروزان و ترومبوز.
• عوارض وابسته به عمل تعویض خون مانند: خونريزي اتفاقي، آمبولي هوا، هموليز ناشي از صدمات مكـانيكي، گرمايي، هيپوترمي، خونريزي داخل مغزي، نوسانات فشار داخل مغزي و نوسانات فشار خون سيستميك بـه علت هيپوولمي يا هيپرولمي
• مشکلات گوارشی مانند: عدم تحمل خوراک، صدمات ایسکمیک روده ای، آنتروکولیت نکروزان
• عوارض ناشی از دریافت فرآورده‌های خونی مانند: هپاتیت B ،هپاتیت C ،HIV ،CMV، ترومبوسایتوپنی، آنمی و غیره (در مورد بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت در این مقاله بیشتر بخوانید.)

مرگ و مير به دنبال تعويض خـون در نوزادان، 3/5 نفر به ازای هر 1000 بيمار و 3 نفر به ازای هر1000 عمل تعويض خون گزارش شده است.

عوارض تعویض خون در بزرگسالان

همه روش‌های درمان عوارض دارند. عوارض تعویض خون در بزرگسالان عبارتند از:

• لخته شدن خون
• واکنش آلرژیک
• تغییرات ایجاد شده در شیمی خون (میزان کم یا زیاد بودن پتاسیم، کلسیم، گلوکز و تغییر در تعادل اسید و باز در خون)
• عفونت و تب
• مشکلات قلبی و ریوی
• واکنش همولیتیک (تخریب گلبول‌های قرمز توسط بدن)
• خون بیش از حد در بدن
• کمبود خون کافی 
• آهن بیش از حد در بدن

هزینه تعویض خون نوزاد

هزینه تعویض خون نوزاد در هر بیمارستان بسته به نوع بیمارستان (خصوصی یا عمومی) و امکاناتی که در اختیار بیمار می‌گذارند، متفاوت است. هر کیسه خون بین 200 تا 500 هزار تومان قیمت دارد و در صورتی که گروه خونی بیمار نادر باشد، هر کیسه خون تا 5 میلیون تومان نیز متغیر است.