درمان سرماخوردگی در کودکان زیر یکسال

سرما‌خوردگی کودکان همیشه برای والدین نگران‌کننده است. طبق جدیدترین تحقیقات علمی، درمان‌های حمایتی مانند مصرف کافی مایعات، تخلیه ترشحات بینی و استراحت نقش بسیار موثری در درمان سرماخوردگی کودکان زیر یکسال دارد. در بسیاری از موارد مصرف داروهای ضدسرفه و انواع شربت‌ سرماخوردگی کودکان مثل شربت سیتریزین برای کودکان و شربت گایافنزین برای کودکان توصیه نمی‌شود. ما با معرفی انواع داروهای موجود، راهکارهای خانگی و توصیه‌های طب سنتی به شما در درمان فوری سرماخوردگی کودکان کمک می‌کنیم.

علائم سرماخوردگی در کودکان

علائم سرماخوردگی در کودکان و نوزادان معمولا یک تا دو روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس شروع می‌شوند؛ در روز دوم تا سوم به اوج می‌رسد و با درمان سرماخوردگی کودکان در طی 10-14 روز بهبود پیدا می‌کند. اصلی‌ترین علائم سرماخوردگی شامل موارد زیر است:

• گرفتگی بینی ( برجسته‌ترین علامت سرماخوردگی در کودکان )
• آبریزش بینی در نوزادان و ترشحات بینی به صورت شفاف، زرد یا سبز
• تب که در سه روز اول بیماری شایع است 
• سرفه
• سایر علائم شامل گلودرد، آبریزش بینی، کاهش اشتها، بی‌قراری و اختلال خواب کودک

برای درمان سرماخوردگی در کودکان زیر یکسال معمولا نیازی به درمان دارویی زیادی نیست؛ مگر در مواردی که باعث آزار کودک یا هریک از افراد خانواده شود. برای برطرف کردن این موارد درمان‌های فراوانی از قبیل دارویی، حمایتی و درمان گیاهی سرماخوردگی کودکان زیر یکسال وجود دارد. در ادامه هر کدام از این‌ها را بررسی می‌کنیم.

چه زمانی باید نگران علائم سرماخوردگی کودک باشید؟

سرماخوردگی، نوعی عفونت خفیف و خود محدود شونده ویروسی در دستگاه تنفسی است. کودکان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر و مصونیت کمتر در برابر ویروس‌ها، بیشتر مستعد سرماخوردگی هستند؛ به طور طبیعی کودکان زیر 6 سال به طور میانگین 8-6 بار در سال (خصوصا در پاییز و زمستان) دچار سرماخوردگی و می‌شوند.

به طور کلی هیچ واکسن یا هیچ داروی سرما خوردگی کودکان زیر یک سال وجود ندارد. راه درمان سرماخوردگی کودکان زیر یکسال عمدتا از طریق برطرف کردن علائم از طریق دارو یا درمان خانگی سرماخوردگی کودکان و صبوری والدین است

علائم سرماخوردگی در نوزادان سه ماهه و کوچک‌تر نیاز به بررسی پزشک دارد. در نوزادان بالای سه ماه نیز درمان تحت نظر پزشک توصیه می‌شود اما می‌توانید با درمان سرماخوردگی در منزل، علائم را رفع کنید. در صورت مشاهده هر کدام از نشانه‌های زیر خصوصا سه مورد اول حتما به پزشک مراجعه کنید:

• تغییرات رفتار یا هوشیاری کودک
• سخت نفس کشیدن یا افزایش سرعت تنفس کودک
• عدم تمایل کودک به خوردن و آشامیدن برای مدت طولانی
• تب بالای 38.4 برای بیش از سه روز 
• بدتر شدن یا عدم رفع گرفتگی بینی بیش از ۱۰ روز
• قرمز شدن و آبریزش چشم نوزاد و یا خروج ترشحات زرد از آن
• نشانه‌های عفونت گوش مثل درد، خارش و کشیدن گوش توسط کودک
• باقی ماندن سرفه برای مدت طولانی پس از بهبود سایر علائم

درمان سرماخوردگی کودکان با دارو

درمان دارویی علائم سرماخوردگی نوزاد و کودکان با درمان سرماخوردگی بزرگسالان بسیار متفاوت است. بعضی از داروهایی که در بزرگسالان تجویز می‌شوند، نه‌تنها برای درمان سرماخوردگی کودکان موثر نیستند بلکه می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. 

حتما نام بسیاری از انواع داروهای موجود برای درمان سرماخوردگی کودکان را شنیده‌اید. در ادامه راهنمای کاملی برای آشنایی شما با این‌داروها تهیه کرده‌ایم. اما یک نکته را فراموش نکنید. از پزشک کودک خود ماشین نسخه‌نویسی نسازید. اصراری به تجویز شربت د دارو نداشته باشید. در ادامه خواهید دید که طبق جدیدترین بررسی‌های انجام‌شده، بسیاری از داروهای ضدسرفه و آنتی‌هیستامین‌ها مانند شربت کتوتیفن برای کودکان تاثیری روی علائم سرماخوردگی کودکان ندارند. پس سواد پزشک کودک را با تعداد داروهای تجویزی نسنجید و اصرار بیجا نکنید.

*حتما بخوانید: بهترین شربت تب بر کودکان و دوز مناسب آن 

داروهای بدون نسخه برای درمان سرماخوردگی کودکان

این‌گروه از داروها را می‌توانید بدون نسخه پزشک از داروخانه تهیه کنید. پزشکان تجویز این‌داروها را برای کودکان زیر 6 سال توصیه نمی‌کنند. برای درمان سرماخوردگی کودکان بالای شش سال، برای پیشگیری از عوارض خطرناک دارویی، از تجویز همزمان چند دارو اکیدا خودداری کنید. جهت آگاهی از دوز مورد نیاز، نحوه مصرف، عوارض احتمالی و شرایط نگهداری آن با پزشک مشورت کرده و یا اطلاعات موجود در بروشور دارو را کامل مطالعه نمایید. بهترین شربت سرماخوردگی کودکان زیر یک سال، شامل موارد زیر هستند:

1. مسکن و تب‌بر‌ها شامل شربت و شیاف استامینوفن نوزادان و شربت ایبوپروفن کودکان ( در مورد شیاف استامینوفن 125 در این مقاله بیشتر بخوانید)
2. شربت‌های ضدسرفه‌ کودکان مانند شربت دکسترومتورفان
3. خلط‌آورها مثل اکسپکتورانت‌، شربت گایافنزین و شربت برم‌هگزین برای کودکان
4. انواع آنتی‌هیستامین‌ کودکان مانند شربت ستیریزین و دیفن‌هیدرامین کامپاند برای کودکان
5. ضداحتقان‌های خوراکی مثل فنیل‌افرین و ضداحتقان‌های موضعی مثل قطره فنیل‌افرین؛ شواهدی مبنی‌بر اثر این دارو‌ها در کودکان زیر 12 سال موجود نیست
6. در کودکان زیر 12 سال به جز مسکن و تب‌بر‌ها، از دادن دارو‌های بدون نسخه برای درمان سرماخوردگی کودکان پرهیز کنید. اما در نوجوانان بالای 12 سال ضداحتقان‌ها، می‌توانند علائم ناشی از گرفتگی بینی را کاهش دهند.
7. شربت کوریزان (corizan) 

بهتر است در مورد اینکه برای سرماخوردگی کودکان چه شربتی خوبه با پزشک مشورت کنید.

درمان علامتی از طریق دارو

همانطور که گفتیم، علائم ناشی از سرماخوردگی کودکان به جز در مواردی که باعث بی‌قراری و آزار کودک و یا هریک از افراد خانواده شود، نیازی به درمان ندارد. انتخاب این داروها براساس منافع و معایب آن‌ها در هر گروه سنی متفاوت است.

بی‌قراری ناشی از تب

برای پایین‌آوردن تب در روزهای اول بیماری از شربت استامینوفن کودکان (برای کودکان بالای 3 ماه و در کودکان کوچک‌تر با تجویز پزشک) یا ایبوپروفن (در کودکان بالای6 ماه) استفاده می‌شود. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به مقاله تب‌برها مراجعه نمایید. از مصرف همزمان چند تب‌بر خودداری کنید، مگر طبق توصیه پزشک. زیرا آن‌ها اثرات یکدیگر را تشدید می‌کنند. 

توجه کنید که مصرف همزمان استامینوفن با غذاهای سرشار از کربوهیدرات (غلات، برنج و ...)، جذب استامینوفن را به تاخیر می‌اندازد.

علائم مربوط بینی

این علائم شامل التهاب، گرفتگی بینی و آبریزش بینی است. گرفتگی کامل بینی می‌تواند آزاردهنده‌ترین علامت سرماخوردگی در نوزادان یا کودکان در سنین پایین باشد. در اغلب موارد هیچ دارویی تجویز نمی‌شود.

در مرحله اول توصیه می‌کنیم که برای بهبود این موارد از درمان‌های حمایتی مانند قطره سالین بینی، تخلیه ترشحات، نوشیدن مایعات کافی و بخور سرد استفاده کنید. اگر علائم برطرف نشد، در مرحله بعد می‌توانید براساس سن کودک از داروهای زیر استفاده کنید:

زیر 6 سال

در این‌ سن، حتی اگر علی‌رغم درمان‌های حمایتی علائم رفع نشد، افزایش دفعات تخلیه و استفاده از قطره سالین را پیشنهاد می‌کنیم. از ضداحتقان‌های بدون نسخه در کودکان زیر 6 سال به دلیل موثر نبودن و خطر عوارض جانبی استفاده نمی‌شود.

6-12 سال

در این گروه هم توصیه به افزایش دفعات درمان‌های حمایتی است و استفاده از ضداحتقان‌ها توصیه نمی‌شود اما درصورت تشخیص پزشک، داروی ایپراتروپیوم بروماید (نیاز به نسخه) تجویز می‌شود. مطالعات اخیر نشان می‌دهد این دارو بیشتر در آبریزش بینی موثر است نه گرفتگی بینی.

بالای 12 سال

برای رفع علائمی که به درمان‌های حمایتی پاسخ نمی‌دهند، ضداحتقان‌های خوراکی) مانند فنیل‌افرین( و ضداحتقان‌های موضعی )مانند اکسی‌متازولین، زایلومتازولین و فنیل‌افرین( و همینطور ایپراتروپیوم تجویز می‌شود.

اگر مشکلات بینی پس از درمان دارویی رفع نشد، ممکن است مربوط به اختلالی غیر از سرماخوردگی باشد. پس حتما به پزشک مراجعه کنید.

درمان سرماخوردگی کودکان همراه سرفه

اگرچه سرفه خواب و عملکرد روزانه کودک را مختل می‌کند و باعث آزار سایر افراد خانواده می‌شود اما باعث پاکسازی ترشحات و بازکردن مجاری تنفسی می‌شود و سرکوب بیش‌ازحد آن ممکن است عوارض مخربی داشته‌باشد. 

طبق توصیه‌های بین‌المللی برای کنترل سرفه بهتر است به جای دارو از نوشیدن مایعات گرم و عسل(در کودکان بالای ۱سال) استفاده کنید؛ همچنین سازمان جهانی بهداشت، مصرف هیچ‌ شربت ضدسرفه کودکان کدئین‌دار برای این سن را توصیه نمی‌کند.

* شربت بلتیل برای درمان سرفه کودکان، دوز و نحوه مصرف آن 

شربت کتوتیفن در درمان سرماخوردگی کودکان

این دارو از گروه آنتی‌هیستامین‌هاست و باعث باز شدن مجاری تنفسی می‌شود. تجویز آن در سن زیر 6 ماه توصیه نمی‌شود. علی‌رغم مصرف رایج کتوتیفن در سرماخوردگی کودکان، نقش چندانی در بهبود سرفه ندارد. و بهتر است از درمان‌های حمایتی مانند مصرف مایعات و بخور سرد استفاده شود. 

شربت دکسترومتورفان در درمان سرماخوردگی کودکان

دکسترومتورفان یک داروی ضدسرفه است که در درمان سرفه‌های خشک و در بعضی موارد طول‌کشیده کاربرد دارد. در صورت عدم پاسخ سرفه به دارو پس از 7 روز، باید به پزشک مراجعه کنید. مکانیسم اثر آن از طریق اثر روی ساقه مغز است. بنابراین مصرف همزمان با سایر داروهای موثر بر مغز و سیستم عصبی می‌تواند تداخل داشته باشد. 

این دارو باعث خواب‌آلودگی شده و مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند باعث وابستگی بدن و سرکوب سیستم تنفی شود. سازمان غذا و دارو در آمریکا مصرف دکسترومتورفان را در افراد زیر 18 سال توصیه نمی‌کند.

شربت گایافنزین در درمان سرماخوردگی کودکان

این دارو خلط ‌آور است و در درمان سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی به کار می‌رود. گایافنزین با افزایش تولید موکوس، به رقیق شدن و خروج آسان‌تر ترشحات و در نتیجه پاکسازی مجاری تنفسی کمک می‌کند. این دارو ممکن است باعث تحریک دستگاه گوارش شود.

شواهدی محکمی درباره اثر این‌دارو در کودکان موجود نیست. به دلیل عوارض جانبی و عدم سودمندی، مصرف دارو در کودکان زیر 6 سال مجاز نیست.

اثر آنتی‌بیتوتیک در درمان سرماخوردگی کودکان

چیزی تحت عنوان بهترین آنتی بیوتیک برای سرماخوردگی کودکان وجود ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها موثرند و روی ویروس‌ها بی‌اثرند. بنابراین در درمان عفونت سرماخوردگی جایی ندارند اما در درمان عوارض ناشی از عفونت‌های باکتریال مانند عفونت گوش، عفونت ریه و سینوزیت ممکن است تجویز شوند. مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک از بروز عوارض سرماخوردگی جلوگیری نمی‌کند و نهایتا می‌تواند منجر به عوارض دارویی و مقاومت آنتی‌بیوتیکی شود. در مورد بهترین آنتی بیوتیک برای سرماخوردگی کودکان در این مقاله بیشتر بخوانید. 

درمان‌های حمایتی و راهکارهای خانگی درمان سرماخوردگی کودکان

همانطور که گفتیم، عمده درمان سرماخوردگی کودکان در منزل و توسط مادر انجام می‌شود. در اینجا پیشنهاداتی برای درمان سریع سرماخوردگی کودکان به شما ارائه می‌دهیم.

مصرف کافی مایعات

مصرف کافی مایعات می‌تواند به کاهش ترشحات و التیام مخاط تنفسی کمک کند. ولی بیش از حد لازم به کودک مایعات ندهید. انواع آبمیوه‌های طبیعی و شربت عسل و لیمو گزینه‌های مناسبی هستند. نوشیدن مایعات گرم مانند چای، شیر گرم یا سوپ مرغ اثر مناسبی بر بهبود دستگاه تنفسی، افزایش جریان ترشحات بینی و بهبود گرفتگی آن دارد. فراموش نکنید که نوشیدنی‌هایی که به نوزاد یا کودک می‌دهید، باید با سن او متناسب باشد. برای مثال در کودکان زیر شش ماه که تنها شیر مصرف می‌کنند، مجاز نیستند. یا مصرف عسل در کودکان زیر یک سال ممنوع است.

تخلیه ترشحات بینی و قطره‌های سالین بینی

 قطره‌های آب‌نمک یا سالین بینی سودمند و ارزان هستند. ریختن قطره در حفره‌های بینی باعث کاهش ترشحات بینی، پاکسازی مخاط و رفع گرفتگی بینی می‌شود. این‌قطره‌ها با مرطوب نگه‌داشتن داخل بینی از تحریک و آزار کودک جلوگیری می‌کند. عارضه جانبی این‌قطره‌ها ممکن است تحریک مخاط یا خونریزی بینی باشد؛ پس از مصرف بیش‌ازحد خودداری کنید.

 این قطره‌ها در اکثر داروخانه‌ها موجود است اما می‌توانید با افزودن یک‌چهارم قاشق چایخوری نمک به یک فنجان آب جوشیده ولرم، این محلول را در منزل درست کنید و به کمک یک قطره‌چکان تمیز، در بینی نوزاد بچکانید. در صورت استفاده از محلول خانگی، آب و تمام وسایل مصرفی باید کاملا تمیز باشد تا باعث ایجاد آلودگی و عفونت در بینی و مجاری تنفسی نوزاد نشود.

اگر حجم ترشحات بینی نوزاد زیاد بود، علاوه بر قطره بینی، به کمک یک پوآر یا مکنده بینی، آن‌ها را تخلیه کنید. نوزاد را به پشت بخوابانید و یک یا دو قطره سالین در هر حفره بینی بچکانید و کمی صبر کنید. قسمت برجسته پوآر را فشار دهید تا هوای درون آن خالی شود. سپس نوک آن را به آرامی داخل بینی کنید و پوار را رها کنید تا ترشحات را بیرون بکشد. پوآر را خالی کرده و این کار را انقدر تکرار کنید تا بیشتر ترشحات تخلیه شوند. شما می‌توانید تا 3-2 بار در روز از پوآر استفاده کنید و بعد از هر بار استفاده، تمام وسایل را به خوبی با آب و صابون بشویید.

در کودکان بزرگتر می‌توانید از اسپری‌های سالین استفاده کنید یا به آن‌ها یاد بدهید که با فین کردن، این ترشحات را خارج کنند.

فواید بخور سرد در سرماخوردگی کودکان

دستگاه بخور سرد با افزایش رطوبت هوا باعث کاهش ترشحات بینی می‌شود. استنشاق بخور گرم یا بخار توصیه نمی‌شود زیرا نه‌تنها علائم را کاهش نمی‌دهد بلکه ممکن است باعث سوختگی و تورم راه تنفسی هم بشود. در صورت امکان می‌توانید چند قطره عصاره اکالیپتوس به دستگاه بخور اضافه کنید.

سر کودک را کمی بالا بیاورید

به دلیل گرفتگی بینی ممکن است کودک به خاطر احساس تنگی نفس، خوب نخوابد. برای حل این مشکل علاوه بر تخلیه بینی، می‌توانید به کمک یک بالش کمی سر کودک را بالا بیاورید.

به کودک سرماخورده چه غذایی بدهیم؟

یکی از عوارض شایع سرماخوردگی کودکان بی‌اشتهایی است. برای درمان سرماخوردگی کودکان باید تغذیه مناسب و مقوی آماده کنید؛ بنابراین باید با راهکارهای خانگی، کودک را به غذاخوردن تشویق کنید.

مهم‌ترین نکته در درمان سرماخورگی نوزادان، تغذیه با شیرمادر است؛ چون شیر مادر سرشار از آنتی‌بادی است و سیستم ایمنی نوزاد را تقویت می‌کند. در کودکان بزرگتر، علاوه بر مایعات گرم باید از غذاهای مقوی جهت تقویت سیستم ایمنی و کمک به بدن برای ترمیم استفاده کنید؛ مانند انواع سوپ، آبمیوه‌های طبیعی، پروتئین و غلات کافی، شربت عسل و لیمو ، میوه و سبزیجات تازه.

درمان سرماخوردگی کودکان زیر یکسال در طب سنتی

همانطور که گفتیم اصلی‌ترین درمان سنتی سرماخوردگی کودکان زیر یک سال، درمان‌های حمایتی هستند که به راحتی می‌توانید در منزل به‌کار بگیرید. در تجویز خوراکی‌های زیر، سن کودک را در نظر داشته باشید.

عسل طبیعی

حتما تا‌به‌حال درباره فواید عسل در درمان سرماخوردگی، مطالبی شنیده‌اید. در مطالعات جهانی ثابت شده‌است که مصرف عسل در کودکان بالای یک سال، برای درمان سرفه های شبانه مفید است. می‌توانید بسته به سن کودک، عسل را با آب ولرم رقیق کنید. برای کودکان 5-2، 11-6 و 18-12 سال به ترتیب نیم، یک و دو قاشق چایخوری عسل استفاده کنید. نوشیدن شربت عسل و آب ولرم به همراه کمی آبلیموی تازه بسیار برای سلامت کودک شما مفید است.

شلغم شفابخش

شلغم پخته، ضدسرفه، نرم کننده سینه و همین طور اشتهاآور و بهترین داروی گیاهی سرماخوردگی کودکان زیر یکسال است. شلغم تازه و با اندازه متوسط را همراه کمی آب و نمک به آرامی بپزید به طوریکه آب به خورد شلغم برود؛ سپس آن را به کودک (بالای یک سال) بدهید. 

خوراکی های غنی از ویتامین C

اگرچه ویتامین C مانع ابتلا به سرماخوردگی کودکان نمی‌شود اما در کوتاه کردن مدت بیماری موثر است. این مواد شامل انواع مرکبات، سیب زمینی، اسفناج، کاهو، گوجه فرنگی و ... هستند. ویتامین‌C به حرارت حساس است و با پختن طولانی از بین می‌رود.

کدوحلوایی

خاصیت ضدسرفه دارد و با توجه سن کودک به صورت پخته و پوره شده یا در اندازه‌های کوچک به او بدهید.

واکسن سرماخوردگی !

به دلیل تنوع بسیار زیاد ویروس‌های عامل سرماخوردگی و همین‌طور جهش‌هایی که در ویروس‌ها اتفاق می‌افتد، ساخت واکسن سرماخوردگی عملا امکان‌پذیر نیست. گاهی مردم اشتباها واکسن آنفولانزا را واکسن سرماخوردگی می‌نامند.

باورهای غلط درباره درمان سرماخوردگی کودکان

کودک من تا آنتی‌بیوتیک نگیرد و پنی‌سیلین نزند خوب نمی‌شود!

بسیاری از والدین اصرار به تجویز آنتی‌بیوتیک خصوصا پنی‌سیلین برای درمان سریع سرماخوردگی کودک دارند؛ در حالی که همانطور که گفته شد دادن خودسرانه آنتی‌بیوتیک به کودک، نه‌تنها باعث بهبودی او نمی‌شود بلکه با ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی یا آلرژی شدید نسبت به دارو، می‌تواند جان کودک شما را به خطر بیاندازد.

کودکم را به مهدکودک نمی‌فرستم تا سرما نخورد!

اگرچه کودکانی که به مهدکودک می‌روند، نسبت به کودکانی که در منزل هستند، به دلیل تماس نزدیک و رعایت کمتر نکات بهداشتی، بیشتر در معرض سرماخوردگی قرار دارند. اما با ابتلا به ویروس‌های مختلف، نسبت به آن‌ها ایمنی پیدا کرده و با ورود به دبستان کمتر از سایرین دچار سرماخوردگی می‌شوند.